Á undan áætlun í ríkisfjármálum Bjarni Benediktsson skrifar 20. júlí 2024 09:00 Í nýbirtum ríkisreikningi fyrir árið 2023 kemur fram að heildarafkoma ríkissjóðs hafi verið um 100 milljörðum króna betri en gert hafði verið ráð fyrir í fjárlögum, það er að segja 20 milljarða halli í stað 120. Þar segir einnig að frumjöfnuður, með öðrum orðum afkoma ríkissjóðs án tillits til vaxtagjalda og -tekna, var jákvæður um 78 milljarða. Fjárlögin höfðu hins vegar gert ráð fyrir 50 milljarða króna halla. Þetta eru ekki aðeins góðar fréttir í samanburði við fyrri væntingar heima fyrir, heldur ekki síður í alþjóðlegum samanburði. Þannig áætlar Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) að aðeins 13 af 38 þróuðum ríkjum hafi haft jákvæðan frumjöfnuð á síðasta ári. Ríkisfjármálin eru í öllum samanburði á réttri leið og um það verður tæpast deilt. Þessi 100 milljarða betri afkoma en fjárlög og aðrar áætlanir gerðu ráð fyrir er ekkert nýtt. Raunin er sú að árið 2023 er þriðja árið í röð sem við sjáum sambærilega þróun. Árið 2021 var niðurstaðan 101 milljarði króna betri en reiknað var með í fjárlögum og árið 2022 var hún 98 milljörðum betri. Ef lítið er til þróunar á afkomunni hefur tekist að bæta afkomu ríkissjóðs eftir heimsfaraldur um meira en 200 milljarða króna á aðeins tveimur árum. Það er upphæð sem samsvarar kostnaði ríkisins við rekstur sjúkrahúsa landsins í eitt og hálft ár og háskólastigsins í fjögur ár, hvorki meira né minna. Eðli málsins samkvæmt má fyrst og fremst þakka kraftinum í íslensku samfélagi og atvinnulífi þennan árangur. Áætlun ríkisstjórnarinnar um að styðja við hagkerfið í faraldrinum og tryggja viðspyrnu í kjölfarið gekk upp eins og lagt var upp með. Segja má að tölurnar sýni að við höfum farið langt fram úr væntingum. Verkefnið núna er að vinna bug á verðbólgunni og þar hefur ríkisstjórnin skilað sínu, fyrst og fremst með því að bæta afkomuna á síðasta ári meira en sem skýra má með hagvexti, eins og bent er á í nýrri skýrslu AGS. Ríkisfjármálin hafa þannig stutt við aðhald peningastefnu Seðlabankans allt frá árinu 2022, ólíkt því sem iðulega er haldið fram í opinberri umræðu. Sterkar stoðir Ef hagsagan hefur kennt okkur eitthvað er það að við þurfum að vera vel búin undir það þegar það harðnar á dalnum, ekki hvað síst í ríkisfjármálunum. Sterk staða ríkissjóðs þegar heimsfaraldurinn skall á 2020 var grundvöllur þess að okkur tókst að milda það högg og styðja við kröftuga viðspyrnu. Getuna til að takast á við slík áföll þarf að byggja upp á ný og þar erum við líka á réttri leið. Skuldir ríkissjóðs í hlutfalli við stærð hagkerfisins eru nú þegar orðnar minni en eftir að ríkið fékk 384 ma.kr. stöðugleikaframlög árið 2016. Skuldahlutfallið var 31,5% um síðustu áramót sem er hvort tveggja heilbrigt og lágt í alþjóðlegum samanburði. Til samanburðar má rifja upp að áætlanir frá 2020, sem nú verða að teljast hafa verið nokkuð svartsýnar, gerðu ráð fyrir að árið 2023 væri hlutfallið um 60% - eða tvöfalt hærra en er raunin. Á tíma fjármálaáætlunar til næstu ára mun skuldahlutfallið svo lækka enn frekar. Jákvæðar horfur Engum dylst að hörmungarnar við Grindavík eru gríðarlega kostnaðarsamar fyrir ríkissjóð. Þegar við bætist að nú dregur tímabundið úr vexti efnahagslífisins má vænta þess að afkoma ríkissjóðs versni tímabundið í ár, eðli málsins samkvæmt. Þrátt fyrir það eru horfurnar jákvæðar. Í fyrrnefndri skýrslu AGS er gert ráð fyrir að opinberar skuldir haldi áfram að lækka næstu ár, en eins og við þekkjum hafa lág skuldahlutföll ríkissjóðs undanfarin ár verið algjört grundvallaratriði í okkar velgengi. Þá gerir nýsamþykkt fjármálaáætlun til 2029 ráð fyrir að afgangur verði á ríkissjóði árið 2028. Þar sem reynsla síðustu ára er að spár hafa verið allt of varfærnar er ég bjartsýnn á að það takist fyrr. Horfurnar í hagkerfinu eru góðar til lengri tíma. Svo aftur sé vitnað í skýrslu AGS stefnir í að íslenska hagkerfið vaxi áfram hraðar en önnur þróuð hagkerfi, sem er bein afleiðing þess að okkur hefur tekist að fjölga stoðum hagkerfisins. Það gerist ekki af sjálfu sér, heldur hafa skattalækkanir, mikill stuðningur við rannsóknir og þróun, fjárfestingahvatar og umhverfi sem laðar erlenda sérfræðinga til landsins skipt miklu máli. Fyrirtækin eru fjölbreyttari, störfin fleiri og tækifærin stærri. Með langtímahugsun og varfærni í opinberum fjármálum höfum við haft trausta vörn fyrir áföllum, getu til að bregðast við. Með því síðan að leggja áherslu á kraftmikið atvinnulíf, góð skilyrði fyrir vöxt og nýsköpun, höfum við skapað grundvöll fyrir verðmætasköpun í fremstu röð. Við erum á réttri leið, á undan áætlun, en verkefnið er ávallt að gera enn betur. Til þess eru tækifærin næg. Höfundur er forsætisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarni Benediktsson Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Efnahagsmál Sjálfstæðisflokkurinn Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Sjá meira
Í nýbirtum ríkisreikningi fyrir árið 2023 kemur fram að heildarafkoma ríkissjóðs hafi verið um 100 milljörðum króna betri en gert hafði verið ráð fyrir í fjárlögum, það er að segja 20 milljarða halli í stað 120. Þar segir einnig að frumjöfnuður, með öðrum orðum afkoma ríkissjóðs án tillits til vaxtagjalda og -tekna, var jákvæður um 78 milljarða. Fjárlögin höfðu hins vegar gert ráð fyrir 50 milljarða króna halla. Þetta eru ekki aðeins góðar fréttir í samanburði við fyrri væntingar heima fyrir, heldur ekki síður í alþjóðlegum samanburði. Þannig áætlar Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) að aðeins 13 af 38 þróuðum ríkjum hafi haft jákvæðan frumjöfnuð á síðasta ári. Ríkisfjármálin eru í öllum samanburði á réttri leið og um það verður tæpast deilt. Þessi 100 milljarða betri afkoma en fjárlög og aðrar áætlanir gerðu ráð fyrir er ekkert nýtt. Raunin er sú að árið 2023 er þriðja árið í röð sem við sjáum sambærilega þróun. Árið 2021 var niðurstaðan 101 milljarði króna betri en reiknað var með í fjárlögum og árið 2022 var hún 98 milljörðum betri. Ef lítið er til þróunar á afkomunni hefur tekist að bæta afkomu ríkissjóðs eftir heimsfaraldur um meira en 200 milljarða króna á aðeins tveimur árum. Það er upphæð sem samsvarar kostnaði ríkisins við rekstur sjúkrahúsa landsins í eitt og hálft ár og háskólastigsins í fjögur ár, hvorki meira né minna. Eðli málsins samkvæmt má fyrst og fremst þakka kraftinum í íslensku samfélagi og atvinnulífi þennan árangur. Áætlun ríkisstjórnarinnar um að styðja við hagkerfið í faraldrinum og tryggja viðspyrnu í kjölfarið gekk upp eins og lagt var upp með. Segja má að tölurnar sýni að við höfum farið langt fram úr væntingum. Verkefnið núna er að vinna bug á verðbólgunni og þar hefur ríkisstjórnin skilað sínu, fyrst og fremst með því að bæta afkomuna á síðasta ári meira en sem skýra má með hagvexti, eins og bent er á í nýrri skýrslu AGS. Ríkisfjármálin hafa þannig stutt við aðhald peningastefnu Seðlabankans allt frá árinu 2022, ólíkt því sem iðulega er haldið fram í opinberri umræðu. Sterkar stoðir Ef hagsagan hefur kennt okkur eitthvað er það að við þurfum að vera vel búin undir það þegar það harðnar á dalnum, ekki hvað síst í ríkisfjármálunum. Sterk staða ríkissjóðs þegar heimsfaraldurinn skall á 2020 var grundvöllur þess að okkur tókst að milda það högg og styðja við kröftuga viðspyrnu. Getuna til að takast á við slík áföll þarf að byggja upp á ný og þar erum við líka á réttri leið. Skuldir ríkissjóðs í hlutfalli við stærð hagkerfisins eru nú þegar orðnar minni en eftir að ríkið fékk 384 ma.kr. stöðugleikaframlög árið 2016. Skuldahlutfallið var 31,5% um síðustu áramót sem er hvort tveggja heilbrigt og lágt í alþjóðlegum samanburði. Til samanburðar má rifja upp að áætlanir frá 2020, sem nú verða að teljast hafa verið nokkuð svartsýnar, gerðu ráð fyrir að árið 2023 væri hlutfallið um 60% - eða tvöfalt hærra en er raunin. Á tíma fjármálaáætlunar til næstu ára mun skuldahlutfallið svo lækka enn frekar. Jákvæðar horfur Engum dylst að hörmungarnar við Grindavík eru gríðarlega kostnaðarsamar fyrir ríkissjóð. Þegar við bætist að nú dregur tímabundið úr vexti efnahagslífisins má vænta þess að afkoma ríkissjóðs versni tímabundið í ár, eðli málsins samkvæmt. Þrátt fyrir það eru horfurnar jákvæðar. Í fyrrnefndri skýrslu AGS er gert ráð fyrir að opinberar skuldir haldi áfram að lækka næstu ár, en eins og við þekkjum hafa lág skuldahlutföll ríkissjóðs undanfarin ár verið algjört grundvallaratriði í okkar velgengi. Þá gerir nýsamþykkt fjármálaáætlun til 2029 ráð fyrir að afgangur verði á ríkissjóði árið 2028. Þar sem reynsla síðustu ára er að spár hafa verið allt of varfærnar er ég bjartsýnn á að það takist fyrr. Horfurnar í hagkerfinu eru góðar til lengri tíma. Svo aftur sé vitnað í skýrslu AGS stefnir í að íslenska hagkerfið vaxi áfram hraðar en önnur þróuð hagkerfi, sem er bein afleiðing þess að okkur hefur tekist að fjölga stoðum hagkerfisins. Það gerist ekki af sjálfu sér, heldur hafa skattalækkanir, mikill stuðningur við rannsóknir og þróun, fjárfestingahvatar og umhverfi sem laðar erlenda sérfræðinga til landsins skipt miklu máli. Fyrirtækin eru fjölbreyttari, störfin fleiri og tækifærin stærri. Með langtímahugsun og varfærni í opinberum fjármálum höfum við haft trausta vörn fyrir áföllum, getu til að bregðast við. Með því síðan að leggja áherslu á kraftmikið atvinnulíf, góð skilyrði fyrir vöxt og nýsköpun, höfum við skapað grundvöll fyrir verðmætasköpun í fremstu röð. Við erum á réttri leið, á undan áætlun, en verkefnið er ávallt að gera enn betur. Til þess eru tækifærin næg. Höfundur er forsætisráðherra.
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun