Lagareldi í lagalegu tómarúmi Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar 23. júní 2024 21:01 Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Vinstri græn Alþingi Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Sjá meira
Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun