Lagareldi í lagalegu tómarúmi Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar 23. júní 2024 21:01 Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Vinstri græn Alþingi Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun