Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar 15. maí 2024 10:30 Langvinnur sjúkdómur er, samkvæmt skilgreiningu, sjúkdómur sem varir í meira en eitt ár, felur í sér þörf fyrir viðvarandi heilbrigðisþjónustu og/eða veldur takmörkun á athafnargetu einstaklings. Algengir og vel þekktir langvinnir sjúkdómar eru hjarta- og æðasjúkdómar, krabbamein og sykursýki 2. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (World Health Organization, WHO) er offita einnig langvinnur sjúkdómur sem og áhættuþáttur fyrir aðra langvinna sjúkdóma. Í skýrslu frá stofnuninni sem gefin var út árið 2023 var ítrekað að orsakir sjúkdómsins væru flókið samspil margra þátta svo sem erfða, umhverfis, streitu, áfalla og fleira. Þar kemur skýrt fram að einstaklingsmiðaðar ráðleggingar sem einblína eingöngu á mataræði og hreyfingu hafi ekki borið árangur hingað til. Landlæknir, Anna Möller, tók undir þetta 26. mars s.l. í þættinum Speglinum á Rás 1 og lagði jafnframt áherslu á þörf fyrir aukna þekkingu heilbrigðisstarfsfólks og samfélagslega nálgun. Þegar rætt er um meðferð við offitu er mikilvægt að hafa einmitt þetta í huga, að offita er langvinnur sjúkdómur. Flestum þykir sjálfsagt að einstaklingar með hjartasjúkdóma eða sykursýki fari reglulega í eftirlit hjá mismunandi heilbrigðisstéttum, þurfi lyfjameðferð og jafnvel flóknari inngrip til að draga úr einkennum og fylgikvillum sjúkdómanna sem þeir lifa með. Ekki er endilega gert ráð fyrir því að meðferðin lækni sjúkdóminn þar sem hann er í eðli sínu langvinnur. Það er vel þekkt að þessir sjúkdómar geta verið stöðugir í lengri tíma og geti síðan versnað. Við versnun getur þurft að leita til sérfræðings eða jafnvel leggjast inn á sjúkrahús. Ekki á heldur að vera neitt athugavert við það að þurfa lyfjameðferð, skurðaðgerð eða aðra meðferð til að meðhöndla einkenni eða fylgikvilla offitu. Meðferðin þarf á tímabilum að vera þéttari en oft er reglulegt eftirlit nóg. Miklar framfarir hafa orðið í lyfjameðferð við offitu síðastliðin ár. Lyfin sem helst eru notuð á Íslandi í dag eru svo kallaðar glúkagonlík-peptíð-1 (GLP-1) hliðstæður (eftirhermur). Lyfin líkja eftir GLP-1 hormóninu sem er losað úr þörmunum eftir máltíð. Hormónið er mikilvægur liður í blóðsykurs- og þyngdarstjórnun líkamans. Sýnt hefur verið fram á að hluti einstaklinga með offitu losar lítið af þessu hormóni eftir neyslu matar sem hefur afleiðingar á seddutilfinningu og þyngdarstjórnun. Þess vegna hafa hliðstæður af þessu hormóni og öðrum skyldum hormónum, verið notaðar í meðferð við offitu. Vegna áhrifa hormónsins á blóðsykursstjórnun eru einnig til sambærileg lyf við sykursýki. Nokkur lyf í þessum flokki eru aðgengileg í dag og ábendingarnar fyrir notkun þeirra vel skilgreindar í íslensku sérlyfjaskránni. Í dag er stungulyfið Wegovy (semaglutide) helst notað í meðferð við offitu en áður var lyfið Saxenda (liraglutide) meira notað. Í sérlyfjaskránni stendur að ábendingar Wegovy fyrir fullorða séu eftirfarandi: „Wegovy er ætlað sem viðbót við hitaeiningaskert mataræði og aukna hreyfingu til þyngdarstjórnunar, þ.m.t. þyngdartaps og þyngdarviðhalds, hjá fullorðnum með upphafslíkamsþyngdarstuðulinn (BMI) ≥30 kg/m2 (offita) eða ≥27 kg/m2 til <30 kg/m2 (ofþyngd) og sem eru með a.m.k. einn þyngdartengdan fylgisjúkdóm“. Á sama tíma stendur í sérlyfjaskránni að önnur lyf í sama lyfjaflokki eins og Ozempic (semaglutide) og Victoza (liraglutide) séu „ætluð til meðferðar á fullorðnum með ófullnægjandi stjórn á sykursýki af tegund 2 sem viðbót við mataræði og hreyfingu“. Reglur Sjúkratrygginga Íslands (SÍ) um niðurgreiðslu þeirra eru líka skýrar en í þeim er einnig kveðið á um það hvernig eftirliti með slíkri meðferð skal hagað. Augljóst er að þessi lyf, semaglutide og liraglutide, eru notuð bæði við sykursýki og offitu en ráðlagðir skammtar eru ekki þeir sömu og þess vegna eru heiti lyfjanna ólík eftir því hvaða sjúkdóm er verið að meðhöndla. Hafa ber í huga að sami einstaklingur getur verið bæði með sykursýki og offitu samtímis og tekur meðferð einnig mið af því. Í ofannefndu viðtali við landlækni kom fram að um 1% þjóðarinnar er á meðferð með Wegovy við offitu. Ef teknir eru með einstaklingar með sykursýki 2, eru um það bil 3% Íslendinga á lyfjameðferð með GLP-1 hliðstæðu. Í landi þar sem 27% uppfylla viðmið fyrir offitu ef miðað er við líkamsþyngdarstuðul er ekki líklegt að þessi lyf séu ofnotuð né heldur að verið sé að misnota sykursýkislyf í meðferð við offitu. Fremur skyldi spyrja hvort stór hluti þeirra einstaklinga sem þurfa meðferð við sínum sjúkdómi séu að fá viðeigandi meðferð. Lyfjameðferð við offitu er mikilvægur þáttur í meðferð sjúkdómsins. Auk áhrifa á þyngd hafa rannsóknir einnig sýnt fram á jákvæð áhrif á áhættu hjarta- og æðaáfalla og lengri lifun hjá einstaklingum með offitu og hjarta- og æðasjúkdóma. Efnaskiptaaðgerðir hafa einnig bein áhrif á áhættu og lifun. Oft er það einmitt svo að með því að meðhöndla einn langvinnan sjúkdóm minnkar áhætta á öðrum sjúkdómum sem er mikilvægur þáttur í meðferð. Félag fagfólks um offitu hefur bent á að reglur um greiðsluþátttöku SÍ vegna lyfjanna séu of strangar og feli í sér hættu á mismunun sjúklinga eftir efnahag. Einnig er aðgengi að þverfaglegum teymum til meðhöndlunar á þessum flókna sjúkdómi verulega ábótavant í íslensku heilbrigðiskerfi. Í nýútkominni skýrslu starfshóps um offitu, holdafar, heilsu og líðan er ljósi varpað á þá stöðu. Umræðan um lyfjameðferð og efnaskiptaaðgerðir er ekki alltaf á jákvæðum nótum. Sumir vilja að einstaklingar með offitu taki aukna ábyrgð á eigin heilsu, standi sig betur og séu ekki að stytta sér leið með töfralausnum. Slík umræða ber ekki bara merki um þekkingarleysi og fordóma heldur getur hreinlega verið skaðleg fyrir stóran hluta þjóðarinnar. Einnig er þetta þvert á ráðleggingar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar þar sem lögð er áhersla á samfélagslega nálgun eins og lýst var hér að ofan. Eins og algengt er með lyfjameðferð og skurðarðgerðir fylgja þeim aukaverkanir og fylgikvillar sem geta oft verið hamlandi og haft áhrif á daglegt líf. Þetta á einnig við um sérhæfð inngrip sem í boði eru við offitu og við ákvörðun um notkun þeirra verður að vega og meta ávinning, áhættu og óþægindi sem þau geta haft í för með sér. Vert er að taka fram að mikill munur er á meðferð sjúkdómsins offitu annars vegar og megrun hins vegar sem gengur út á að þvinga fram þyngdartap. Árið 2020 gaf Embætti landlæknis út klínískar leiðbeiningar um meðferð fullorðinna einstaklinga með offitu. Þar kemur skýrt fram hvernig meðhöndlun sjúkdómsins á að vera háttað. Margir sem mælast þungir samkvæmt líkamsþyngdarstuðli eru ekki með mikil einkenni og þarfnast ekki meðferðar í dag. En þegar þörf er á er mikilvægt að meðferðin sé í höndum fagaðila og samkvæmt klínískum leiðbeiningum rétt eins og meðferð annarra langvinnra sjúkdóma. Stjórn Félags fagfólks um offitu, Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir, yfirlæknir á ReykjalundiGréta Jakobsdóttir, næringarfræðingur og lektor við HÍErla Gerður Sveinsdóttir, læknir og lýðheilsuræðingurTryggvi Helgason, barnalæknirSólrún Ólína Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingurSigrún Kristjánsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðirEdda Ýr Guðmundsdóttir, næringarfræðingur og sjúkraþálfari Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Þyngdarstjórnunarlyf Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Sjá meira
Langvinnur sjúkdómur er, samkvæmt skilgreiningu, sjúkdómur sem varir í meira en eitt ár, felur í sér þörf fyrir viðvarandi heilbrigðisþjónustu og/eða veldur takmörkun á athafnargetu einstaklings. Algengir og vel þekktir langvinnir sjúkdómar eru hjarta- og æðasjúkdómar, krabbamein og sykursýki 2. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (World Health Organization, WHO) er offita einnig langvinnur sjúkdómur sem og áhættuþáttur fyrir aðra langvinna sjúkdóma. Í skýrslu frá stofnuninni sem gefin var út árið 2023 var ítrekað að orsakir sjúkdómsins væru flókið samspil margra þátta svo sem erfða, umhverfis, streitu, áfalla og fleira. Þar kemur skýrt fram að einstaklingsmiðaðar ráðleggingar sem einblína eingöngu á mataræði og hreyfingu hafi ekki borið árangur hingað til. Landlæknir, Anna Möller, tók undir þetta 26. mars s.l. í þættinum Speglinum á Rás 1 og lagði jafnframt áherslu á þörf fyrir aukna þekkingu heilbrigðisstarfsfólks og samfélagslega nálgun. Þegar rætt er um meðferð við offitu er mikilvægt að hafa einmitt þetta í huga, að offita er langvinnur sjúkdómur. Flestum þykir sjálfsagt að einstaklingar með hjartasjúkdóma eða sykursýki fari reglulega í eftirlit hjá mismunandi heilbrigðisstéttum, þurfi lyfjameðferð og jafnvel flóknari inngrip til að draga úr einkennum og fylgikvillum sjúkdómanna sem þeir lifa með. Ekki er endilega gert ráð fyrir því að meðferðin lækni sjúkdóminn þar sem hann er í eðli sínu langvinnur. Það er vel þekkt að þessir sjúkdómar geta verið stöðugir í lengri tíma og geti síðan versnað. Við versnun getur þurft að leita til sérfræðings eða jafnvel leggjast inn á sjúkrahús. Ekki á heldur að vera neitt athugavert við það að þurfa lyfjameðferð, skurðaðgerð eða aðra meðferð til að meðhöndla einkenni eða fylgikvilla offitu. Meðferðin þarf á tímabilum að vera þéttari en oft er reglulegt eftirlit nóg. Miklar framfarir hafa orðið í lyfjameðferð við offitu síðastliðin ár. Lyfin sem helst eru notuð á Íslandi í dag eru svo kallaðar glúkagonlík-peptíð-1 (GLP-1) hliðstæður (eftirhermur). Lyfin líkja eftir GLP-1 hormóninu sem er losað úr þörmunum eftir máltíð. Hormónið er mikilvægur liður í blóðsykurs- og þyngdarstjórnun líkamans. Sýnt hefur verið fram á að hluti einstaklinga með offitu losar lítið af þessu hormóni eftir neyslu matar sem hefur afleiðingar á seddutilfinningu og þyngdarstjórnun. Þess vegna hafa hliðstæður af þessu hormóni og öðrum skyldum hormónum, verið notaðar í meðferð við offitu. Vegna áhrifa hormónsins á blóðsykursstjórnun eru einnig til sambærileg lyf við sykursýki. Nokkur lyf í þessum flokki eru aðgengileg í dag og ábendingarnar fyrir notkun þeirra vel skilgreindar í íslensku sérlyfjaskránni. Í dag er stungulyfið Wegovy (semaglutide) helst notað í meðferð við offitu en áður var lyfið Saxenda (liraglutide) meira notað. Í sérlyfjaskránni stendur að ábendingar Wegovy fyrir fullorða séu eftirfarandi: „Wegovy er ætlað sem viðbót við hitaeiningaskert mataræði og aukna hreyfingu til þyngdarstjórnunar, þ.m.t. þyngdartaps og þyngdarviðhalds, hjá fullorðnum með upphafslíkamsþyngdarstuðulinn (BMI) ≥30 kg/m2 (offita) eða ≥27 kg/m2 til <30 kg/m2 (ofþyngd) og sem eru með a.m.k. einn þyngdartengdan fylgisjúkdóm“. Á sama tíma stendur í sérlyfjaskránni að önnur lyf í sama lyfjaflokki eins og Ozempic (semaglutide) og Victoza (liraglutide) séu „ætluð til meðferðar á fullorðnum með ófullnægjandi stjórn á sykursýki af tegund 2 sem viðbót við mataræði og hreyfingu“. Reglur Sjúkratrygginga Íslands (SÍ) um niðurgreiðslu þeirra eru líka skýrar en í þeim er einnig kveðið á um það hvernig eftirliti með slíkri meðferð skal hagað. Augljóst er að þessi lyf, semaglutide og liraglutide, eru notuð bæði við sykursýki og offitu en ráðlagðir skammtar eru ekki þeir sömu og þess vegna eru heiti lyfjanna ólík eftir því hvaða sjúkdóm er verið að meðhöndla. Hafa ber í huga að sami einstaklingur getur verið bæði með sykursýki og offitu samtímis og tekur meðferð einnig mið af því. Í ofannefndu viðtali við landlækni kom fram að um 1% þjóðarinnar er á meðferð með Wegovy við offitu. Ef teknir eru með einstaklingar með sykursýki 2, eru um það bil 3% Íslendinga á lyfjameðferð með GLP-1 hliðstæðu. Í landi þar sem 27% uppfylla viðmið fyrir offitu ef miðað er við líkamsþyngdarstuðul er ekki líklegt að þessi lyf séu ofnotuð né heldur að verið sé að misnota sykursýkislyf í meðferð við offitu. Fremur skyldi spyrja hvort stór hluti þeirra einstaklinga sem þurfa meðferð við sínum sjúkdómi séu að fá viðeigandi meðferð. Lyfjameðferð við offitu er mikilvægur þáttur í meðferð sjúkdómsins. Auk áhrifa á þyngd hafa rannsóknir einnig sýnt fram á jákvæð áhrif á áhættu hjarta- og æðaáfalla og lengri lifun hjá einstaklingum með offitu og hjarta- og æðasjúkdóma. Efnaskiptaaðgerðir hafa einnig bein áhrif á áhættu og lifun. Oft er það einmitt svo að með því að meðhöndla einn langvinnan sjúkdóm minnkar áhætta á öðrum sjúkdómum sem er mikilvægur þáttur í meðferð. Félag fagfólks um offitu hefur bent á að reglur um greiðsluþátttöku SÍ vegna lyfjanna séu of strangar og feli í sér hættu á mismunun sjúklinga eftir efnahag. Einnig er aðgengi að þverfaglegum teymum til meðhöndlunar á þessum flókna sjúkdómi verulega ábótavant í íslensku heilbrigðiskerfi. Í nýútkominni skýrslu starfshóps um offitu, holdafar, heilsu og líðan er ljósi varpað á þá stöðu. Umræðan um lyfjameðferð og efnaskiptaaðgerðir er ekki alltaf á jákvæðum nótum. Sumir vilja að einstaklingar með offitu taki aukna ábyrgð á eigin heilsu, standi sig betur og séu ekki að stytta sér leið með töfralausnum. Slík umræða ber ekki bara merki um þekkingarleysi og fordóma heldur getur hreinlega verið skaðleg fyrir stóran hluta þjóðarinnar. Einnig er þetta þvert á ráðleggingar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar þar sem lögð er áhersla á samfélagslega nálgun eins og lýst var hér að ofan. Eins og algengt er með lyfjameðferð og skurðarðgerðir fylgja þeim aukaverkanir og fylgikvillar sem geta oft verið hamlandi og haft áhrif á daglegt líf. Þetta á einnig við um sérhæfð inngrip sem í boði eru við offitu og við ákvörðun um notkun þeirra verður að vega og meta ávinning, áhættu og óþægindi sem þau geta haft í för með sér. Vert er að taka fram að mikill munur er á meðferð sjúkdómsins offitu annars vegar og megrun hins vegar sem gengur út á að þvinga fram þyngdartap. Árið 2020 gaf Embætti landlæknis út klínískar leiðbeiningar um meðferð fullorðinna einstaklinga með offitu. Þar kemur skýrt fram hvernig meðhöndlun sjúkdómsins á að vera háttað. Margir sem mælast þungir samkvæmt líkamsþyngdarstuðli eru ekki með mikil einkenni og þarfnast ekki meðferðar í dag. En þegar þörf er á er mikilvægt að meðferðin sé í höndum fagaðila og samkvæmt klínískum leiðbeiningum rétt eins og meðferð annarra langvinnra sjúkdóma. Stjórn Félags fagfólks um offitu, Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir, yfirlæknir á ReykjalundiGréta Jakobsdóttir, næringarfræðingur og lektor við HÍErla Gerður Sveinsdóttir, læknir og lýðheilsuræðingurTryggvi Helgason, barnalæknirSólrún Ólína Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingurSigrún Kristjánsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðirEdda Ýr Guðmundsdóttir, næringarfræðingur og sjúkraþálfari
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun