Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar 17. mars 2024 12:31 Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halla Hrund Logadóttir Jarða- og lóðamál Námuvinnsla Jarðakaup útlendinga Mest lesið Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Skoðun Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Sjá meira
Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir Skoðun