Álit og áskoranir vegna hvalveiða Orri Páll Jóhannsson skrifar 7. janúar 2024 06:00 Álit umboðsmanns Alþingis um tímabundna stöðvun hvalveiða liggur nú fyrir. Sum hafa beðið eftir því með óþreyju, önnur hafa beðið þess að hvalveiðar við Ísland verði algerlega afnumdar ef marka má vaxandi andstöðu þjóðarinnar í skoðanakönnunum. Í áliti umboðsmanns kemur fram að útgáfa reglugerðarinnar, sem kvað á um frestun á upphafi hvalveiða til 1. september sl., hafi ekki átt sér nægilega skýra stoð í 4. gr. laga nr. 26/1949 um hvalveiðar eins og sú grein verður skýrð með hliðsjón af markmiðum sínum, lagasamræmi og grunnreglum stjórnskipunarréttar um vernd atvinnuréttinda og atvinnufrelsis eins og segir í álitinu. Þá telur umboðsmaður að útgáfa reglugerðarinnar hafi ekki, miðað við þær aðstæður sem uppi voru, samrýmst kröfum um meðalhóf eins og þær leiða af almennum reglum stjórnsýsluréttar. Ráðherra hefur sagt í fjölmiðlum að hún taki þessa niðurstöðu umboðsmanns alvarlega og þrátt fyrir að umboðsmaður beini ekki sérstökum tilmælum til hennar þá hyggst hún beita sér fyrir breytingum á löggjöfinni. Og af hverju segir hún það, jú vegna þess að það kemur skýrt fram í áliti umboðsmanns að hvalveiðilögin frá 1949 er byggð á markmiðum um nýtingu hvalveiðistofnsins og að þar sé ekki að finna skýr ákvæði um velferð dýra. Löggjafinn hefur þó komið sérstökum reglum um velferð dýra fyrir í lögum nr. 55/2013 og umboðsmaður gengur jafnframt út frá því í álitinu að hvalir sem spendýr falli undir gildissvið laga um velferð dýra og vísar þar t.a.m. í dóm héraðsdóms Suðurlands í tveimur málum. Engin annar kostur fær Þá er gott að rifja upp þær aðstæður sem uppi voru þegar ráðherra gaf út reglugerðina sem um ræðir. Í maí sl. birti Matvælastofnun eftirlitsskýrslu um velferð hvala við veiðar á langreyðum á Íslandi 2022. Sú skýrsla var unnin á grundvelli ákvæða í reglugerð sem matvælaráðherra setti í ágúst árið áður en markmiðið með henni var að stuðla að bættri velferð dýra. Niðurstaða sérfræðinga Matvælastofnunar var að veiðarnar hefðu ekki samrýmst markmiðum laga um velferð dýra, þ.e. að aflífun hafi tekið of langan tíma á hlutfalli af þeim dýrum sem veidd voru á veiðitímabilinu 2022 og olli þeim dýrum meiri sársauka en ásættanlegt er. Matvælastofnun fól í framhaldinu fagráði um velferð dýra, hvar í eiga sæti okkar helstu sérfræðingar í þessum málum, að fara yfir fyrirliggjandi gögn og meta hvort veiðar á stórhvelum geti yfir höfuð uppfyllt markmið laga um velferð dýra. Það gerði fagráðið og skilaði sínu faglega áliti um miðjan júní sl. Taldi fagráðið að við veiðar á stórhvelum væri ekki hægt að uppfylla þau skilyrði sem nauðsynleg væru til að tryggja velferð dýra við aflífun. Niðurstaða fagráðsins var því að sú veiðiaðferð sem beitt væri við veiðar á stórhvelum samræmdist ekki ákvæðum laga nr. 55/2013 um velferð dýra. Og frammi fyrir þessu mati stóð ráðherra í júní sl. Átti ráðherra að leiða hjá sér þessa afgerandi niðurstöðu eða leita leiða til þess að hægt yrði að stunda hvalveiðar þannig að þær uppfylltu markmið laga um velferð dýra? Höfum í huga að dýr eru málleysingjar sem eiga sér engan málsvara að lögum nema stjórnvöld. Ráðherra ákveður því að fresta upphafi hvalveiða til 1. september sl. með útgáfu á téðri reglugerð. Matvælaráðherra, sem fer með dýravelferðarmál, er falin sú ábyrgð með lögum frá árinu 2013 að tryggja velferð dýra með þeim úrræðum sem hann hefur. Velferð dýra verður að vera í forgrunni og lagabókstafurinn segir það. Ég mat það þá sem svo og geri enn að matvælaráðherra gat ekki gert annað, með álit okkar helstu sérfræðinga í velferð dýra í höndunum, en að fresta upphafi hvalveiða á meðan reynt yrði að finna leið til þess að hægt yrði að stunda þessar veiðar með þeim hætti að þær brytu ekki í bága við lög. Enginn ráðherra málaflokks getur setið aðgerðarlaus með svo afdráttarlausa niðurstöðu fagráðs. Aðgerðaleysi getur líka verið ámælisvert og því má líka velta því upp hvaða niðurstaða hefði fengist hefði ráðherra ekki gripið til ráðstafana hafandi svo afdráttarlaust álit fagráðs um velferð dýra í höndunum. Það er áhugavert að sjá að þau sem hafa gagnrýnt þessa frestun á hvalveiðum hvað mest virðast algerlega líta fram hjá mikilvægi velferðar dýra í þessu samhengi. Bera því jafnvel við að málið snúist í raun ekki um hvalveiðar heldur eitthvað annað til þess að fjarlægja sig því dýraníði sem birtist í upptökum úr eftirliti haustið 2022. Þá ber að halda því til haga að umboðsmaður gerir ekki lítið úr mikilvægi dýravelferðar í áliti sínu og bendir réttilega á að löggjöf um hvalveiðar, sem byggi fyrst og fremst á markmiðum um nýtingu hvala, taki ekki nægilega mið af dýravelferð enda er löggjöfin komin til ára sinna. Þess vegna ályktar umboðsmaður að ekki sé fyrir hendi nægilega skýr lagastoð fyrir reglugerðinni um frestun hvalveiða frá sl. vori. Ég vil ekki meina að okkur sem samfélagi þyki atvinnufrelsi heimila dýraníð og raunar virðist afstaða meirihluta fólks vera þeim megin að hvalveiðar séu tímaskekkja. Að mínu mati þarf öll löggjöf er varðar nýtingu dýra að taka mið af velferð þeirra. Eftir því kallar samtíminn. Matvælaráðherra hefur lagt sig fram um að hafa sjónarmið dýravelferðar að leiðarljósi, hér eftir sem hingað til. Það birtist m.a. í þessu áliti umboðsmanns Alþingis. Áskorunin nú felst í því að laga til í löggjöfinni svo hún sé í takti við tímann og taki sannarlega mið af dýravelferðarsjónarmiðum því skilyrði laga um velferð dýra eru ófrávíkjanleg í mínum huga. Og geti leyfishafar ekki uppfyllt kröfur um velferð dýra þá á sú starfsemi ekki framtíð fyrir sér. Höfundur er þingflokksformaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orri Páll Jóhannsson Hvalveiðar Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Skoðun Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon skrifar Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir skrifar Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Sjá meira
Álit umboðsmanns Alþingis um tímabundna stöðvun hvalveiða liggur nú fyrir. Sum hafa beðið eftir því með óþreyju, önnur hafa beðið þess að hvalveiðar við Ísland verði algerlega afnumdar ef marka má vaxandi andstöðu þjóðarinnar í skoðanakönnunum. Í áliti umboðsmanns kemur fram að útgáfa reglugerðarinnar, sem kvað á um frestun á upphafi hvalveiða til 1. september sl., hafi ekki átt sér nægilega skýra stoð í 4. gr. laga nr. 26/1949 um hvalveiðar eins og sú grein verður skýrð með hliðsjón af markmiðum sínum, lagasamræmi og grunnreglum stjórnskipunarréttar um vernd atvinnuréttinda og atvinnufrelsis eins og segir í álitinu. Þá telur umboðsmaður að útgáfa reglugerðarinnar hafi ekki, miðað við þær aðstæður sem uppi voru, samrýmst kröfum um meðalhóf eins og þær leiða af almennum reglum stjórnsýsluréttar. Ráðherra hefur sagt í fjölmiðlum að hún taki þessa niðurstöðu umboðsmanns alvarlega og þrátt fyrir að umboðsmaður beini ekki sérstökum tilmælum til hennar þá hyggst hún beita sér fyrir breytingum á löggjöfinni. Og af hverju segir hún það, jú vegna þess að það kemur skýrt fram í áliti umboðsmanns að hvalveiðilögin frá 1949 er byggð á markmiðum um nýtingu hvalveiðistofnsins og að þar sé ekki að finna skýr ákvæði um velferð dýra. Löggjafinn hefur þó komið sérstökum reglum um velferð dýra fyrir í lögum nr. 55/2013 og umboðsmaður gengur jafnframt út frá því í álitinu að hvalir sem spendýr falli undir gildissvið laga um velferð dýra og vísar þar t.a.m. í dóm héraðsdóms Suðurlands í tveimur málum. Engin annar kostur fær Þá er gott að rifja upp þær aðstæður sem uppi voru þegar ráðherra gaf út reglugerðina sem um ræðir. Í maí sl. birti Matvælastofnun eftirlitsskýrslu um velferð hvala við veiðar á langreyðum á Íslandi 2022. Sú skýrsla var unnin á grundvelli ákvæða í reglugerð sem matvælaráðherra setti í ágúst árið áður en markmiðið með henni var að stuðla að bættri velferð dýra. Niðurstaða sérfræðinga Matvælastofnunar var að veiðarnar hefðu ekki samrýmst markmiðum laga um velferð dýra, þ.e. að aflífun hafi tekið of langan tíma á hlutfalli af þeim dýrum sem veidd voru á veiðitímabilinu 2022 og olli þeim dýrum meiri sársauka en ásættanlegt er. Matvælastofnun fól í framhaldinu fagráði um velferð dýra, hvar í eiga sæti okkar helstu sérfræðingar í þessum málum, að fara yfir fyrirliggjandi gögn og meta hvort veiðar á stórhvelum geti yfir höfuð uppfyllt markmið laga um velferð dýra. Það gerði fagráðið og skilaði sínu faglega áliti um miðjan júní sl. Taldi fagráðið að við veiðar á stórhvelum væri ekki hægt að uppfylla þau skilyrði sem nauðsynleg væru til að tryggja velferð dýra við aflífun. Niðurstaða fagráðsins var því að sú veiðiaðferð sem beitt væri við veiðar á stórhvelum samræmdist ekki ákvæðum laga nr. 55/2013 um velferð dýra. Og frammi fyrir þessu mati stóð ráðherra í júní sl. Átti ráðherra að leiða hjá sér þessa afgerandi niðurstöðu eða leita leiða til þess að hægt yrði að stunda hvalveiðar þannig að þær uppfylltu markmið laga um velferð dýra? Höfum í huga að dýr eru málleysingjar sem eiga sér engan málsvara að lögum nema stjórnvöld. Ráðherra ákveður því að fresta upphafi hvalveiða til 1. september sl. með útgáfu á téðri reglugerð. Matvælaráðherra, sem fer með dýravelferðarmál, er falin sú ábyrgð með lögum frá árinu 2013 að tryggja velferð dýra með þeim úrræðum sem hann hefur. Velferð dýra verður að vera í forgrunni og lagabókstafurinn segir það. Ég mat það þá sem svo og geri enn að matvælaráðherra gat ekki gert annað, með álit okkar helstu sérfræðinga í velferð dýra í höndunum, en að fresta upphafi hvalveiða á meðan reynt yrði að finna leið til þess að hægt yrði að stunda þessar veiðar með þeim hætti að þær brytu ekki í bága við lög. Enginn ráðherra málaflokks getur setið aðgerðarlaus með svo afdráttarlausa niðurstöðu fagráðs. Aðgerðaleysi getur líka verið ámælisvert og því má líka velta því upp hvaða niðurstaða hefði fengist hefði ráðherra ekki gripið til ráðstafana hafandi svo afdráttarlaust álit fagráðs um velferð dýra í höndunum. Það er áhugavert að sjá að þau sem hafa gagnrýnt þessa frestun á hvalveiðum hvað mest virðast algerlega líta fram hjá mikilvægi velferðar dýra í þessu samhengi. Bera því jafnvel við að málið snúist í raun ekki um hvalveiðar heldur eitthvað annað til þess að fjarlægja sig því dýraníði sem birtist í upptökum úr eftirliti haustið 2022. Þá ber að halda því til haga að umboðsmaður gerir ekki lítið úr mikilvægi dýravelferðar í áliti sínu og bendir réttilega á að löggjöf um hvalveiðar, sem byggi fyrst og fremst á markmiðum um nýtingu hvala, taki ekki nægilega mið af dýravelferð enda er löggjöfin komin til ára sinna. Þess vegna ályktar umboðsmaður að ekki sé fyrir hendi nægilega skýr lagastoð fyrir reglugerðinni um frestun hvalveiða frá sl. vori. Ég vil ekki meina að okkur sem samfélagi þyki atvinnufrelsi heimila dýraníð og raunar virðist afstaða meirihluta fólks vera þeim megin að hvalveiðar séu tímaskekkja. Að mínu mati þarf öll löggjöf er varðar nýtingu dýra að taka mið af velferð þeirra. Eftir því kallar samtíminn. Matvælaráðherra hefur lagt sig fram um að hafa sjónarmið dýravelferðar að leiðarljósi, hér eftir sem hingað til. Það birtist m.a. í þessu áliti umboðsmanns Alþingis. Áskorunin nú felst í því að laga til í löggjöfinni svo hún sé í takti við tímann og taki sannarlega mið af dýravelferðarsjónarmiðum því skilyrði laga um velferð dýra eru ófrávíkjanleg í mínum huga. Og geti leyfishafar ekki uppfyllt kröfur um velferð dýra þá á sú starfsemi ekki framtíð fyrir sér. Höfundur er þingflokksformaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun