Er biskup Íslands biskup eða ekki? Páll Ágúst Ólafsson skrifar 31. júlí 2023 12:00 Á síðustu dögum hafa margir stigið fram og túlkað regluverk kirkjunnar. Deilt er um hvort biskup Íslands sé í raun biskup og handhafi þess valds sem hlutverkinu fylgir. Það er óheppilegt að það sé umdeilt hvort sá sem embætti biskups gegnir hafi til þess umboð. Af því getur leitt að ákvarðanir sem teknar hafa verið kunna að vera í uppnámi, mögulega ólögmætar, hafa ekkert gildi og þurfa endurtekna meðferð stjórnsýslu kirkjunnar – ef aðstæður eru með þeim hætti að það er hægt. Mögulega munu einhverjir eiga rétt á bótum vegna hugsanlegra glataðra hagsmuna. Þessi staða yrði afleit, ásamt tilheyrandi fjártjóni og álitshnekkjum fyrir þjóðkirkjuna. Mætti halda því fram að þjóðkirkjan, sem nýbúin er að fá stjórn eigin mála, ráði ekki við verkefnið. Það er vandræðalegt fyrir stærstu félagasamtök landsins að efast er um getu þeirra til að stjórna sér sjálf. Stjórnlaust skip? Er þjóðkirkjan raunverulega í þeirri stöðu að vera stjórnlaust skip þar sem sá sem gegnir embætti biskups Íslands er ekki biskup lengur, eins og haldið hefur verið fram? Hér verður horft framhjá einstökum samningum sem gerðir hafa verið, hvort sem er milli forseta kirkjuþings og biskups eða framkvæmdastjóra Biskupsstofu og biskups. Einvörðungu er litið til þess regluverks sem kirkjunni er ætlað að spila eftir. Staðreyndin er þessi. Í nýjum lögum um þjóðkirkjuna er ákvæði til bráðabirgða sem segir að starfsfólk þjóðkirkjunnar sem var skipað í embætti í skilningi laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nr. 70/1996, við gildistöku 2. mgr. 19. gr. laga um breytingu á lögum um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (viðbótarsamningur íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar), nr. 153/2019, heldur þeim réttindum og skyldum sem af skipuninni leiðir út skipunartíma sinn, en að öðru leyti fer um réttindi þess og skyldur samkvæmt starfsreglum settum af kirkjuþingi. Þar segir einnig að starfsreglur sem kirkjuþing hefur sett eða samþykkt í gildistíð laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, nr. 78/1997, halda gildi sínu, eftir því sem við á, þar til kirkjuþing hefur fellt þær niður, breytt þeim eða sett eða samþykkt nýjar, þó eigi síðar en 31. desember 2021. Með þessu bráðabirgðaákvæði voru tilteknum starfsmönnum kirkjunnar, m.a. biskupi, tryggð áfram ákveðin réttindi samkvæmt starfsmannalögum, s.s. um sjálfkrafa framlengingu skipunartíma, sbr. 23. gr. laganna ef ekkert væri gert, auk þess sem kirkjuþingi er settur tímarammi til að vinna eftir. Yrði hann ekki uppfylltur þá halda eldri reglur gildi sínu. Starfsreglur samþykktar of seint Í ljósi þessa hefði þeim aðila, sem nú er biskup Íslands þurft að tilkynna á grundvelli nýrra starfsreglna að efnt yrði til biskupskjörs við lok 5 ára skipunartíma viðkomandi. Kirkjuþing og/eða kjörstjórn þjóðkirkjunnar hefði þurft að tilkynna biskupi Íslands í síðasta lagi í árslok 2021 að það ætti að kjósa til biskups við lok 5 ára skipunartíma aðilans. Það var ekki gert enda engar starfsreglur samþykktar um málið fyrr en eftir það tímamark þó bráðabirgðaákvæðið kveði skýrt á um að það skyldi gert. Að kirkjuþing hafi ekki gegnt skyldu sinni fyrr en of seint er á ábyrgð þeirra sem valdir hafa verið til forystu þingsins og einstaka þingfulltrúa. Vegna þessa giltu ennþá eldri reglur sem kveða á um að sá sem hefur skipun og ekki tilkynnt um að áætlaðar séu breytingar á embættinu/starfinu amk. 6 mánuðum fyrir lok skipunartíma fær sjálfkrafa endurnýjaðan skipunatíma til næstu 5 ára. Sú staða er uppi er varðar þann sem gegnir embætti biskups Íslands. Biskup Íslands var ekki tilkynnt um hugsanlega eða fyrirhugaða breytingu fyrir árslok 2021. Úr því að kirkjuþing gerði það ekki tímanlega þá mátti biskup Íslands gera ráð fyrir að vera áfram biskup í 5 ár eða skemur ef viðkomandi kysi svo eftir atvikum. Engin þörf var á neinum samningum milli eins né neins hvað þetta varðaði. Þessi niðurstaða leiðir einfaldlega af bráðabirgðaákvæðinu, vísun þess til starfsmannalaga og þeirra ákvæða sem þar eru. Blasir við að þeir einstaklingar sem þar eru tilgreindir njóta réttinda og skyldna samkvæmt þeim lögum út skipunartíma sinn. Ábyrgð kirkjuþings? Það er mat höfundar að sá sem gegnir embætti biskups Íslands hafi fengið til þess sjálfkrafa endurnýjað umboð til að gegna hlutverkinu áfram í allt að fimm ár úr því að kirkjuþing hvorki sinnti skyldu sinni að setja starfsreglur tímanlega né tilkynnti kjörstjórn biskupi fyrir árslok 2021 að boðað yrði til biskupskosninga vorið 2022 enda nýjar leikreglur ekki til staðar. Sú ábyrgð hvílir á herðum kirkjuþings. Sá sem gegnir embætti biskups Íslands hefur tilkynnt um fyrirhuguð starfslok á árinu 2024 sökum aldurs og er það löngu fyrir lok nýs 5 ára skipunartíma. Það liggur því fyrir að nýr biskup verður kosinn og vígður til þjónustu sumarið 2024. Um nýjan biskup Íslands munu gilda nýjar starfsreglur kirkjuþings. Réttaróvissa? Höfundur telur enga réttaróvissa vera um stöðu núverandi biskups Íslands. Starfstímabil hans framlengdist sjálfkrafa samkvæmt ákvæðum starfsmannalaga, vegna bráðabirgðaákvæðis þjóðkirkjulaga þar sem kirkjuþing gerði ekkert innan þeirra tímamarka sem þurfti, þ.e. að tilkynna biskupi að efnt yrði til biskupskjörs á árinu 2022 fyrir lok árs 2021 þ.e. áður en 6 mánuðir voru til loka skipunartíma. Hér á við að í upphafi skyldi endirinn skoða. Það upphlaup sem orðið hefur vegna þessa máls telur höfundur hafa verið óþarft og engu skilað öðru en hugsanlega því að tiltrú almennings á þjóðkirkjunni minnkar enn frekar og yfirfærist á þá fjölmörgu, leika sem lærða, sem sinna grunnþjónustu- og skyldum kirkjunnar og bitnar þar með á þeim sem síst skyldi. Það er mjög miður. Höfundur er lögmaður og prestur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðkirkjan Trúmál Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Á síðustu dögum hafa margir stigið fram og túlkað regluverk kirkjunnar. Deilt er um hvort biskup Íslands sé í raun biskup og handhafi þess valds sem hlutverkinu fylgir. Það er óheppilegt að það sé umdeilt hvort sá sem embætti biskups gegnir hafi til þess umboð. Af því getur leitt að ákvarðanir sem teknar hafa verið kunna að vera í uppnámi, mögulega ólögmætar, hafa ekkert gildi og þurfa endurtekna meðferð stjórnsýslu kirkjunnar – ef aðstæður eru með þeim hætti að það er hægt. Mögulega munu einhverjir eiga rétt á bótum vegna hugsanlegra glataðra hagsmuna. Þessi staða yrði afleit, ásamt tilheyrandi fjártjóni og álitshnekkjum fyrir þjóðkirkjuna. Mætti halda því fram að þjóðkirkjan, sem nýbúin er að fá stjórn eigin mála, ráði ekki við verkefnið. Það er vandræðalegt fyrir stærstu félagasamtök landsins að efast er um getu þeirra til að stjórna sér sjálf. Stjórnlaust skip? Er þjóðkirkjan raunverulega í þeirri stöðu að vera stjórnlaust skip þar sem sá sem gegnir embætti biskups Íslands er ekki biskup lengur, eins og haldið hefur verið fram? Hér verður horft framhjá einstökum samningum sem gerðir hafa verið, hvort sem er milli forseta kirkjuþings og biskups eða framkvæmdastjóra Biskupsstofu og biskups. Einvörðungu er litið til þess regluverks sem kirkjunni er ætlað að spila eftir. Staðreyndin er þessi. Í nýjum lögum um þjóðkirkjuna er ákvæði til bráðabirgða sem segir að starfsfólk þjóðkirkjunnar sem var skipað í embætti í skilningi laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nr. 70/1996, við gildistöku 2. mgr. 19. gr. laga um breytingu á lögum um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (viðbótarsamningur íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar), nr. 153/2019, heldur þeim réttindum og skyldum sem af skipuninni leiðir út skipunartíma sinn, en að öðru leyti fer um réttindi þess og skyldur samkvæmt starfsreglum settum af kirkjuþingi. Þar segir einnig að starfsreglur sem kirkjuþing hefur sett eða samþykkt í gildistíð laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, nr. 78/1997, halda gildi sínu, eftir því sem við á, þar til kirkjuþing hefur fellt þær niður, breytt þeim eða sett eða samþykkt nýjar, þó eigi síðar en 31. desember 2021. Með þessu bráðabirgðaákvæði voru tilteknum starfsmönnum kirkjunnar, m.a. biskupi, tryggð áfram ákveðin réttindi samkvæmt starfsmannalögum, s.s. um sjálfkrafa framlengingu skipunartíma, sbr. 23. gr. laganna ef ekkert væri gert, auk þess sem kirkjuþingi er settur tímarammi til að vinna eftir. Yrði hann ekki uppfylltur þá halda eldri reglur gildi sínu. Starfsreglur samþykktar of seint Í ljósi þessa hefði þeim aðila, sem nú er biskup Íslands þurft að tilkynna á grundvelli nýrra starfsreglna að efnt yrði til biskupskjörs við lok 5 ára skipunartíma viðkomandi. Kirkjuþing og/eða kjörstjórn þjóðkirkjunnar hefði þurft að tilkynna biskupi Íslands í síðasta lagi í árslok 2021 að það ætti að kjósa til biskups við lok 5 ára skipunartíma aðilans. Það var ekki gert enda engar starfsreglur samþykktar um málið fyrr en eftir það tímamark þó bráðabirgðaákvæðið kveði skýrt á um að það skyldi gert. Að kirkjuþing hafi ekki gegnt skyldu sinni fyrr en of seint er á ábyrgð þeirra sem valdir hafa verið til forystu þingsins og einstaka þingfulltrúa. Vegna þessa giltu ennþá eldri reglur sem kveða á um að sá sem hefur skipun og ekki tilkynnt um að áætlaðar séu breytingar á embættinu/starfinu amk. 6 mánuðum fyrir lok skipunartíma fær sjálfkrafa endurnýjaðan skipunatíma til næstu 5 ára. Sú staða er uppi er varðar þann sem gegnir embætti biskups Íslands. Biskup Íslands var ekki tilkynnt um hugsanlega eða fyrirhugaða breytingu fyrir árslok 2021. Úr því að kirkjuþing gerði það ekki tímanlega þá mátti biskup Íslands gera ráð fyrir að vera áfram biskup í 5 ár eða skemur ef viðkomandi kysi svo eftir atvikum. Engin þörf var á neinum samningum milli eins né neins hvað þetta varðaði. Þessi niðurstaða leiðir einfaldlega af bráðabirgðaákvæðinu, vísun þess til starfsmannalaga og þeirra ákvæða sem þar eru. Blasir við að þeir einstaklingar sem þar eru tilgreindir njóta réttinda og skyldna samkvæmt þeim lögum út skipunartíma sinn. Ábyrgð kirkjuþings? Það er mat höfundar að sá sem gegnir embætti biskups Íslands hafi fengið til þess sjálfkrafa endurnýjað umboð til að gegna hlutverkinu áfram í allt að fimm ár úr því að kirkjuþing hvorki sinnti skyldu sinni að setja starfsreglur tímanlega né tilkynnti kjörstjórn biskupi fyrir árslok 2021 að boðað yrði til biskupskosninga vorið 2022 enda nýjar leikreglur ekki til staðar. Sú ábyrgð hvílir á herðum kirkjuþings. Sá sem gegnir embætti biskups Íslands hefur tilkynnt um fyrirhuguð starfslok á árinu 2024 sökum aldurs og er það löngu fyrir lok nýs 5 ára skipunartíma. Það liggur því fyrir að nýr biskup verður kosinn og vígður til þjónustu sumarið 2024. Um nýjan biskup Íslands munu gilda nýjar starfsreglur kirkjuþings. Réttaróvissa? Höfundur telur enga réttaróvissa vera um stöðu núverandi biskups Íslands. Starfstímabil hans framlengdist sjálfkrafa samkvæmt ákvæðum starfsmannalaga, vegna bráðabirgðaákvæðis þjóðkirkjulaga þar sem kirkjuþing gerði ekkert innan þeirra tímamarka sem þurfti, þ.e. að tilkynna biskupi að efnt yrði til biskupskjörs á árinu 2022 fyrir lok árs 2021 þ.e. áður en 6 mánuðir voru til loka skipunartíma. Hér á við að í upphafi skyldi endirinn skoða. Það upphlaup sem orðið hefur vegna þessa máls telur höfundur hafa verið óþarft og engu skilað öðru en hugsanlega því að tiltrú almennings á þjóðkirkjunni minnkar enn frekar og yfirfærist á þá fjölmörgu, leika sem lærða, sem sinna grunnþjónustu- og skyldum kirkjunnar og bitnar þar með á þeim sem síst skyldi. Það er mjög miður. Höfundur er lögmaður og prestur.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun