Strandveiðar í stuttu máli Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 18. júlí 2023 11:01 Nú er farinn í hönd sá tími árs þar sem Landssamband smábátaeigenda og fleiri skora á matvælaráðherra að auka strandveiðar, þar sem úthlutaður kvóti er búinn. Það virðist orðinn árviss viðburður að strandveiðimenn og velunnarar þeirra rísi upp á afturlappirnar og heimti meiri kvóta, gjarnan á þeim forsendum að nóg sé til og veiði hafi gengið vel. Þessi staða er hvorki ný né óvænt, en gjalda ber mikinn varhug við kröfu um aukinn kvóta til strandveiða. En hvers vegna þurfum við að fara varlega þegar hin árlega krafa kemur um stærri hlut strandveiða? Ástæðurnar eru nokkrar. Undantekning frá meginreglu kerfisins Í fyrsta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið á svokölluðu aflamarkskerfi (kvótakerfi), sem grundvallast á úthlutun framseljanlegra aflaheimilda. Kerfinu var komið á til að tryggja sjálfbærni og hámörkun verðmæta úr sjávarauðlindinni. Með þeim hætti hefur tekist að tryggja myndarlegt framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og góðra lífskjara hér á landi. Strandveiðar eru frávik frá þessari meginreglu og einkenni fiskveiðistjórnunarkerfisins. Með strandveiðum er verið að fjölga fiskiskipum, þrátt fyrir að fiskum í sjónum sé síst að fjölga. Útgerðarkostnaður eykst, umgengni um auðlindina verður verri og slysum fjölgar. Strandveiðar eru í eðli sínu kapphlaup þeirra sem veiða um takmarkað magn af fiski. Reynsla af slíkum kerfum, hvort sem er á Íslandi eða annars staðar í heiminum, er ekki góð. Landaður afli verður alltaf meiri en ákveðið hefur verið, þar sem takmörkuð stjórn er á afla hvers skips. Af þessum sökum hafa SFS talið rétt að gjalda mikinn varhug við strandveiðum og allri aukningu kvóta í þágu slíkra veiða. Sífellt stærri sneið af köku Í öðru lagi hefur hlutfall strandveiða sífellt farið hækkandi, þrátt fyrir augljósa ágalla þessara veiða. Hlutfallið var 1,8% af ráðlögðum þorskafla þegar kerfið var sett á fiskveiðiárið 2008/09. Síðustu ár hefur hlutfall strandveiða verið 3,8-3,9%. Í fyrra var svo enn bætt í og strandveiðar voru 4,5% af heildarafla þorsks og á þessu ári fóru þær í tæplega 4,8%. Strandveiðar hafa því aldrei verið hærra hlutfall af heildarafla þorsks og þær hafa þrefaldast frá því kerfinu var komið á. Tíu þúsund tonn af tæpum 209 þúsund tonnum sem heildarkvóti þorskveiða er á yfirstandandi fiskveiðiári. Í þessu samhengi má hafa í huga að ráðlagður þorskafli hefur dregist saman um 23% frá fiskveiðiárinu 2019/20, en þá var ráðlagður afli rúm 272 þúsund tonn. Það hlýtur að vera sanngirnismál, að þegar dregið er úr ráðlögðum afla þá ættu allir að sitja við sama borð, en ekki að strandveiðar fái sífellt stærri sneið af kökunni við aflasamdrátt á umliðnum árum. Af einum tekið og öðrum fært Í þriðja lagi þá felst í kröfu um aukningu kvóta til handa strandveiðum, að taka þarf kvóta frá einum til þess að auka kvóta annars. Kvóti er þá tekinn af fyrirtækjum sem í dag skapa miklar tekjur og störf um allt land, fyrirtækjum sem þegar hafa orðið fyrir verulegum búsifjum vegna mikils samdráttar í aflamarki á stuttum tíma, fólki sem treystir á störf og tekjur allt árið um kring. Það er engin sanngirni eða skynsemi í því að svipta fólk lífsbjörginni til þess eins að þjónkast þeim sem enga samstöðu sýna þegar gefur á bátinn. Því fer fjarri að allir sem stunda strandveiðar hafi sjávarútveg að aðalstarfi. Stór hluti þeirra gegnir öðrum störfum eða er kominn á aldur og lítur á veiðarnar sem spennandi áhugamál. Minni verðmæti þjóðar Í fjórða lagi verður ekki hjá því komist að nefna, að töluvert ákall er um að þjóðin skuli fá meiri verðmæti fyrir nýtingu hinnar sameiginlegu auðlindar. Aukning strandveiða mun síst svara því ákalli heldur þvert á móti. Afkoma þessara veiða er einfaldlega óviðunandi. Samkvæmt gögnum Hagstofu um hag veiða og vinnslu á umliðnum árum, hefur vart komið það ár þar sem strandveiðar hafa skilað viðunandi jákvæðri afkomu. Af því leiðir að þjóðin verður af verðmætum og þjóðin verður fátækari en ella. Grefur undan verðmætasköpun í landi Í fimmta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkefið einnig á samþættingu veiða og vinnslu. Þegar litið er til annarra þjóða, sem ekki hafa slíka eiginleika í sínu kerfi, má glögglega sjá hversu mikið þessi eiginleiki hefur tryggt verðmætasköpun í landvinnslu hér á landi. Fiskur er í óverulegum mæli fluttur óunninn úr landi, heldur eru úr honum gerð meiri verðmæti með frekari vinnslu hér á landi. Þetta hefur ekki aðeins tryggt meiri verðmæti fyrir þjóðarhag, heldur hefur þetta einnig tryggt trausta og góða atvinnu í fiskvinnslu allt árið. Staðreyndin er sú að afla strandveiða er að miklu leyti landað á markað og þaðan er hann að meginstefnu til fluttur óunninn úr landi. Hin mikilvæga verðmætasköpun í landi verður því takmörkuð með strandveiðum. Lífskjör verða ekki tryggð með rómantík Það er vafalaust ekki líklegt til vinsælda að gagnrýna hinn rómantíska blæ strandveiða. Það er hins vegar nauðsynlegt að halda staðreyndum til haga og minna á markmið fiskveiðistjórnunarkerfisins. Þjóðarhagur verður einfaldlega ekki betri á rómantíkinni einni. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Halldór 27.04.2024 Halldór Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Sögufölsun eytt í kyrrþey Hjörtur Hjartarson Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Sjá meira
Nú er farinn í hönd sá tími árs þar sem Landssamband smábátaeigenda og fleiri skora á matvælaráðherra að auka strandveiðar, þar sem úthlutaður kvóti er búinn. Það virðist orðinn árviss viðburður að strandveiðimenn og velunnarar þeirra rísi upp á afturlappirnar og heimti meiri kvóta, gjarnan á þeim forsendum að nóg sé til og veiði hafi gengið vel. Þessi staða er hvorki ný né óvænt, en gjalda ber mikinn varhug við kröfu um aukinn kvóta til strandveiða. En hvers vegna þurfum við að fara varlega þegar hin árlega krafa kemur um stærri hlut strandveiða? Ástæðurnar eru nokkrar. Undantekning frá meginreglu kerfisins Í fyrsta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið á svokölluðu aflamarkskerfi (kvótakerfi), sem grundvallast á úthlutun framseljanlegra aflaheimilda. Kerfinu var komið á til að tryggja sjálfbærni og hámörkun verðmæta úr sjávarauðlindinni. Með þeim hætti hefur tekist að tryggja myndarlegt framlag sjávarútvegs til hagvaxtar og góðra lífskjara hér á landi. Strandveiðar eru frávik frá þessari meginreglu og einkenni fiskveiðistjórnunarkerfisins. Með strandveiðum er verið að fjölga fiskiskipum, þrátt fyrir að fiskum í sjónum sé síst að fjölga. Útgerðarkostnaður eykst, umgengni um auðlindina verður verri og slysum fjölgar. Strandveiðar eru í eðli sínu kapphlaup þeirra sem veiða um takmarkað magn af fiski. Reynsla af slíkum kerfum, hvort sem er á Íslandi eða annars staðar í heiminum, er ekki góð. Landaður afli verður alltaf meiri en ákveðið hefur verið, þar sem takmörkuð stjórn er á afla hvers skips. Af þessum sökum hafa SFS talið rétt að gjalda mikinn varhug við strandveiðum og allri aukningu kvóta í þágu slíkra veiða. Sífellt stærri sneið af köku Í öðru lagi hefur hlutfall strandveiða sífellt farið hækkandi, þrátt fyrir augljósa ágalla þessara veiða. Hlutfallið var 1,8% af ráðlögðum þorskafla þegar kerfið var sett á fiskveiðiárið 2008/09. Síðustu ár hefur hlutfall strandveiða verið 3,8-3,9%. Í fyrra var svo enn bætt í og strandveiðar voru 4,5% af heildarafla þorsks og á þessu ári fóru þær í tæplega 4,8%. Strandveiðar hafa því aldrei verið hærra hlutfall af heildarafla þorsks og þær hafa þrefaldast frá því kerfinu var komið á. Tíu þúsund tonn af tæpum 209 þúsund tonnum sem heildarkvóti þorskveiða er á yfirstandandi fiskveiðiári. Í þessu samhengi má hafa í huga að ráðlagður þorskafli hefur dregist saman um 23% frá fiskveiðiárinu 2019/20, en þá var ráðlagður afli rúm 272 þúsund tonn. Það hlýtur að vera sanngirnismál, að þegar dregið er úr ráðlögðum afla þá ættu allir að sitja við sama borð, en ekki að strandveiðar fái sífellt stærri sneið af kökunni við aflasamdrátt á umliðnum árum. Af einum tekið og öðrum fært Í þriðja lagi þá felst í kröfu um aukningu kvóta til handa strandveiðum, að taka þarf kvóta frá einum til þess að auka kvóta annars. Kvóti er þá tekinn af fyrirtækjum sem í dag skapa miklar tekjur og störf um allt land, fyrirtækjum sem þegar hafa orðið fyrir verulegum búsifjum vegna mikils samdráttar í aflamarki á stuttum tíma, fólki sem treystir á störf og tekjur allt árið um kring. Það er engin sanngirni eða skynsemi í því að svipta fólk lífsbjörginni til þess eins að þjónkast þeim sem enga samstöðu sýna þegar gefur á bátinn. Því fer fjarri að allir sem stunda strandveiðar hafi sjávarútveg að aðalstarfi. Stór hluti þeirra gegnir öðrum störfum eða er kominn á aldur og lítur á veiðarnar sem spennandi áhugamál. Minni verðmæti þjóðar Í fjórða lagi verður ekki hjá því komist að nefna, að töluvert ákall er um að þjóðin skuli fá meiri verðmæti fyrir nýtingu hinnar sameiginlegu auðlindar. Aukning strandveiða mun síst svara því ákalli heldur þvert á móti. Afkoma þessara veiða er einfaldlega óviðunandi. Samkvæmt gögnum Hagstofu um hag veiða og vinnslu á umliðnum árum, hefur vart komið það ár þar sem strandveiðar hafa skilað viðunandi jákvæðri afkomu. Af því leiðir að þjóðin verður af verðmætum og þjóðin verður fátækari en ella. Grefur undan verðmætasköpun í landi Í fimmta lagi byggir íslenska fiskveiðistjórnunarkefið einnig á samþættingu veiða og vinnslu. Þegar litið er til annarra þjóða, sem ekki hafa slíka eiginleika í sínu kerfi, má glögglega sjá hversu mikið þessi eiginleiki hefur tryggt verðmætasköpun í landvinnslu hér á landi. Fiskur er í óverulegum mæli fluttur óunninn úr landi, heldur eru úr honum gerð meiri verðmæti með frekari vinnslu hér á landi. Þetta hefur ekki aðeins tryggt meiri verðmæti fyrir þjóðarhag, heldur hefur þetta einnig tryggt trausta og góða atvinnu í fiskvinnslu allt árið. Staðreyndin er sú að afla strandveiða er að miklu leyti landað á markað og þaðan er hann að meginstefnu til fluttur óunninn úr landi. Hin mikilvæga verðmætasköpun í landi verður því takmörkuð með strandveiðum. Lífskjör verða ekki tryggð með rómantík Það er vafalaust ekki líklegt til vinsælda að gagnrýna hinn rómantíska blæ strandveiða. Það er hins vegar nauðsynlegt að halda staðreyndum til haga og minna á markmið fiskveiðistjórnunarkerfisins. Þjóðarhagur verður einfaldlega ekki betri á rómantíkinni einni. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar