Alþingi getur ekki farið í sumarfrí án þess að hemja leiguverð og hækka vaxtabætur Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 24. maí 2023 11:30 Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Alþingi Mest lesið Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun Skoðun Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands.
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun