Um ólögmæti verðtryggðra lánasamninga Örn Karlsson skrifar 17. maí 2023 08:31 Verðtryggingu er ætlað að leiðrétta skuld fyrir rýrnun myntarinnar sem notuð er sem greiðslumiðill. Þannig á verðtryggingin að tryggja að verðmætin sem lánuð voru skili sér til baka. Stjórnvöld, dómstólar, Seðlabankinn, hagfræðideildir háskólanna, Umboðsmaður Alþingis og fjármálastofnanir standa í þeirri meiningu að þannig virki einmitt framkvæmd verðtryggingar á neytendamarkaði Íslands. Almenningur er á öðru máli, hann finnur á eigin skinni að eitthvað er bogið við verðtryggð lán. Alla þessa öld og lengur hefur almenningur þegar hann er spurður í könnunum viljað verðtryggingu feiga. Nálægt 80% almennings svarar að jafnaði með þeim hætti. Nú er spurning hvort elítan eða almenningur hefur rétt fyrir sér? Í fullkomnu lýðræði þyrfti ekki að svara spurningunni, þá réði almenningur og verðtrygging væri fyrir löngu afnumin á neytendamarkaði. En við lifum ekki við slíkt lýðræði og því er nauðsynlegt að kryfja málið til mergjar. Hvað er verðbólga? Hugtakið „verðbólga“ þvælist oft fyrir fólki og stofnunum sem fjalla um þessi mál. Er verðbólga hið peningatengda fyrirbrigði þegar mynt hagkerfis rýrnar í kjölfar þenslu peningamagnsins umfram vöxt hagkerfisins eða er verðbólga allar verðbreytingar sem vísitala neysluverðs nemur? Hér er stór munur á. Ónákvæmni vinnubragða hagfræðimenntaðra manna hefur leitt til að hugtakið verðbólga nær yfir hrærigraut illa skilgreindra fyrirbæra. Það er vaxandi tilhneiging til að skilgreina verðbólgu sem hækkun vísitölu neysluverðs. Úr því svo er komið er nauðsynlegt að greina verðbólguþætti eftir eðli þeirra. Vísitala neysluverðs, sem ákvarðar lögskiptin í verðtryggðum lánasamningum hækkar af þrennum eðlisólíkum orsökum: A vegna klassísku verðbólgunnar þegar peningamagnið af einhverjum ástæðum verður meira en passar hagkerfinu. Þá rýrnar myntin og nafnverð vöruflórunnar hækkar. (A verðbólga) B þegar raunverð einstakara vara og vöruflokka hækkar vegna hnykkja í framboði eða eftirspurn sem jafnan eru leiddir fram af atvikum óháðum peningum. (B verðbólga) C vegna tækifærismennsku t.d. verðskriðs á fákeppnismörkuðum. (C verðbólga) Auðvitað sósast verðbólguþættirnir saman í raunheimi. Peningahagfræðin viðurkennir að verðbólguþættirnir hafi ólíkt eðli. B verðbólga er óháð breytingum á virði gjaldmiðils á meðan A verðbólga er afleiðing rýrnunar gjaldmiðils. Fyrir seðlabanka er nauðsynlegt að einangra A verðbólguna því hún er mælikvarði á rýrnun gjaldmiðils og grundvallarviðmið í peningastjórn. Í þessum tilgangi eru reiknaðar kjarnavísitölur auk þess sem stærstu seðlabankarnir tölfræðigreina verðbreytingarflóruna til að sigta út hinn sameiginlega þátt verðbreytinganna sem er þá jafnframt besta nálgun á rýrnun gjaldmiðilsins. Hvaða verkun hafa verðtryggðir lánasamningar í B verðbólgu? Með ofangreint í huga blasir auðvitað við að við framkvæmd verðtryggingar á Íslandi leiðréttast skuldir ekki í samræmi við rýrnun myntarinnar þegar B verðbólga er ríkjandi. En þurfum við að hafa áhyggjur af því? Er B verðbólgan ekki iðulega lítið brot verðbólgunnar? Jú við þurfum að hafa áhyggjur, því oft er B verðbólga tengd vörum sem hafa mjög mikið vægi í vörukörfu vísitölunnar, t.d. húsnæði og olíuvörum. Rifjum upp að B verðbólga stafar ekki frá rýrnun greiðslumyntarinnar en hún leiðir engu að síður til hækkunar vísitölu neysluverðs. Áhrif verðtryggingar í B verðbólgu leiða því til hækkunar verðtryggðra skulda að raunvirði. Raunverulegar eignir skuldara eru þá færðar lánadrottnum á silfurfati þvert á tilganginn með verðtryggingu. Í B verðbólgu hætta verðtryggðir lánasamningar að þjóna tilgangi sínum og snúast í andhverfu sína. Hvernig má lýsa verðtryggðum lánasamningum? Í A verðbólgu leiðrétta verðtryggðir lánasamningar rýrnun greiðslumyntar og tryggja lánadrottni sömu verðmæti til baka. Í B verðbólgu breytast verðtryggðir lánasamningar úr leiðréttingarsamningum í afleiðusamninga sem færa lánadrottnum eignir skuldara á silfurfati. Þessi verkun verðtryggðra lánasamninga í B verðbólgu gengur þvert á tilgang laga um vexti og verðtryggingu og stangast jafnframt á við eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Rétt er jafnframt að benda á að afleiðusamningar eru óheimilir á neytendamarkaði samkvæmt Evrópurétti. Þekkjum við dæmi um B verðbólgu? Upphaf þess verðbólgutímabils sem við lifum nú má rekja til hækkunar húsnæðisverðs. Húsnæðisverðið reis óháð breytingum á virði krónunnar. Húsnæðisverð reis því að raunvirði. Atvikið sem leiddi til hækkunarinnar var vaxtalækkun Seðlabankans. Lítt krefjandi lánþegaskilyrði og lækkun bindiskyldu bankanna studdu jafnframt við mikla eftirspurn og þar með verðhækkun. Á fyrstu misserum núverandi verðbólgutímabils mokaði verðtryggingin því raunverulegum eignum skuldugra til fjármálastofnana. Þessi eignaupptaka var að sjálfsögðu ólögleg. Ekkert réttlætir slíka eignaupptöku, sér í lagi er hún ógeðfeld í ljósi þess að hún bitnar verst á fátækustu fjölskyldum samfélagsins. Í raun má líkja íslenskri verðtryggingu við kúgunartæki þegar B verðbólga er partur verðbólgunnar. Höfundur er vélaverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Örn Karlsson Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Verðtryggingu er ætlað að leiðrétta skuld fyrir rýrnun myntarinnar sem notuð er sem greiðslumiðill. Þannig á verðtryggingin að tryggja að verðmætin sem lánuð voru skili sér til baka. Stjórnvöld, dómstólar, Seðlabankinn, hagfræðideildir háskólanna, Umboðsmaður Alþingis og fjármálastofnanir standa í þeirri meiningu að þannig virki einmitt framkvæmd verðtryggingar á neytendamarkaði Íslands. Almenningur er á öðru máli, hann finnur á eigin skinni að eitthvað er bogið við verðtryggð lán. Alla þessa öld og lengur hefur almenningur þegar hann er spurður í könnunum viljað verðtryggingu feiga. Nálægt 80% almennings svarar að jafnaði með þeim hætti. Nú er spurning hvort elítan eða almenningur hefur rétt fyrir sér? Í fullkomnu lýðræði þyrfti ekki að svara spurningunni, þá réði almenningur og verðtrygging væri fyrir löngu afnumin á neytendamarkaði. En við lifum ekki við slíkt lýðræði og því er nauðsynlegt að kryfja málið til mergjar. Hvað er verðbólga? Hugtakið „verðbólga“ þvælist oft fyrir fólki og stofnunum sem fjalla um þessi mál. Er verðbólga hið peningatengda fyrirbrigði þegar mynt hagkerfis rýrnar í kjölfar þenslu peningamagnsins umfram vöxt hagkerfisins eða er verðbólga allar verðbreytingar sem vísitala neysluverðs nemur? Hér er stór munur á. Ónákvæmni vinnubragða hagfræðimenntaðra manna hefur leitt til að hugtakið verðbólga nær yfir hrærigraut illa skilgreindra fyrirbæra. Það er vaxandi tilhneiging til að skilgreina verðbólgu sem hækkun vísitölu neysluverðs. Úr því svo er komið er nauðsynlegt að greina verðbólguþætti eftir eðli þeirra. Vísitala neysluverðs, sem ákvarðar lögskiptin í verðtryggðum lánasamningum hækkar af þrennum eðlisólíkum orsökum: A vegna klassísku verðbólgunnar þegar peningamagnið af einhverjum ástæðum verður meira en passar hagkerfinu. Þá rýrnar myntin og nafnverð vöruflórunnar hækkar. (A verðbólga) B þegar raunverð einstakara vara og vöruflokka hækkar vegna hnykkja í framboði eða eftirspurn sem jafnan eru leiddir fram af atvikum óháðum peningum. (B verðbólga) C vegna tækifærismennsku t.d. verðskriðs á fákeppnismörkuðum. (C verðbólga) Auðvitað sósast verðbólguþættirnir saman í raunheimi. Peningahagfræðin viðurkennir að verðbólguþættirnir hafi ólíkt eðli. B verðbólga er óháð breytingum á virði gjaldmiðils á meðan A verðbólga er afleiðing rýrnunar gjaldmiðils. Fyrir seðlabanka er nauðsynlegt að einangra A verðbólguna því hún er mælikvarði á rýrnun gjaldmiðils og grundvallarviðmið í peningastjórn. Í þessum tilgangi eru reiknaðar kjarnavísitölur auk þess sem stærstu seðlabankarnir tölfræðigreina verðbreytingarflóruna til að sigta út hinn sameiginlega þátt verðbreytinganna sem er þá jafnframt besta nálgun á rýrnun gjaldmiðilsins. Hvaða verkun hafa verðtryggðir lánasamningar í B verðbólgu? Með ofangreint í huga blasir auðvitað við að við framkvæmd verðtryggingar á Íslandi leiðréttast skuldir ekki í samræmi við rýrnun myntarinnar þegar B verðbólga er ríkjandi. En þurfum við að hafa áhyggjur af því? Er B verðbólgan ekki iðulega lítið brot verðbólgunnar? Jú við þurfum að hafa áhyggjur, því oft er B verðbólga tengd vörum sem hafa mjög mikið vægi í vörukörfu vísitölunnar, t.d. húsnæði og olíuvörum. Rifjum upp að B verðbólga stafar ekki frá rýrnun greiðslumyntarinnar en hún leiðir engu að síður til hækkunar vísitölu neysluverðs. Áhrif verðtryggingar í B verðbólgu leiða því til hækkunar verðtryggðra skulda að raunvirði. Raunverulegar eignir skuldara eru þá færðar lánadrottnum á silfurfati þvert á tilganginn með verðtryggingu. Í B verðbólgu hætta verðtryggðir lánasamningar að þjóna tilgangi sínum og snúast í andhverfu sína. Hvernig má lýsa verðtryggðum lánasamningum? Í A verðbólgu leiðrétta verðtryggðir lánasamningar rýrnun greiðslumyntar og tryggja lánadrottni sömu verðmæti til baka. Í B verðbólgu breytast verðtryggðir lánasamningar úr leiðréttingarsamningum í afleiðusamninga sem færa lánadrottnum eignir skuldara á silfurfati. Þessi verkun verðtryggðra lánasamninga í B verðbólgu gengur þvert á tilgang laga um vexti og verðtryggingu og stangast jafnframt á við eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Rétt er jafnframt að benda á að afleiðusamningar eru óheimilir á neytendamarkaði samkvæmt Evrópurétti. Þekkjum við dæmi um B verðbólgu? Upphaf þess verðbólgutímabils sem við lifum nú má rekja til hækkunar húsnæðisverðs. Húsnæðisverðið reis óháð breytingum á virði krónunnar. Húsnæðisverð reis því að raunvirði. Atvikið sem leiddi til hækkunarinnar var vaxtalækkun Seðlabankans. Lítt krefjandi lánþegaskilyrði og lækkun bindiskyldu bankanna studdu jafnframt við mikla eftirspurn og þar með verðhækkun. Á fyrstu misserum núverandi verðbólgutímabils mokaði verðtryggingin því raunverulegum eignum skuldugra til fjármálastofnana. Þessi eignaupptaka var að sjálfsögðu ólögleg. Ekkert réttlætir slíka eignaupptöku, sér í lagi er hún ógeðfeld í ljósi þess að hún bitnar verst á fátækustu fjölskyldum samfélagsins. Í raun má líkja íslenskri verðtryggingu við kúgunartæki þegar B verðbólga er partur verðbólgunnar. Höfundur er vélaverkfræðingur.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun