Snjalltæki, sköpunargáfa og ýmislegt fleira Ásdís Bergþórsdóttir skrifar 26. apríl 2023 13:31 Í nokkur ár hafa ýmsir sérfræðingar hér á landi komið fram og sagt að það sé hollt fyrir börn að leiðast og það sé nauðsynlegt fyrir sköpunargáfu þeirra. Þessu er yfirleitt haldið fram sem rökstuðningi fyrir því að minnka tíma í rafrænum miðlum. Það er búið að endurtaka þetta svo oft að líklega trúa flestir þessu. Nú vill svo til að það hafa verið gerðar tvær rannsóknir á sambandi snjallsímanotkunar og sköpunargáfu. Hvorug sýndi fram á mun á sköpunargáfu eftir snjallsímanotkun. Önnur var mjög fjölmenn eða með 16.932 þátttakendur. Það er því ekkert sem bendir til þess að notkun snjallsíma skerði sköpunargáfu. Tvær rannsóknir hafa verið gerðar á notkun samfélagsmiðla og sköpunargáfu. Í báðum kom fram fylgni á milli minni þátttöku á samfélagsmiðlun og frumlegri hugsunar. Þessar niðurstöður verður í skoða í ljósi rannsóknanna hér að ofan. Af hverju ætti þátttaka á samfélagsmiðlum að tengjast minni sköpunargáfu en ekki snjallsímanotkun? Ég held að enginn geti neitað því að það virðist rökrétt að fólk með mikla sköpunargáfu eyði frekar tíma sínum í sköpun en aðrir og það er erfitt að skapa á sama tíma og maður er á samfélagsmiðlum. Hins vegar er hægt að nota snjallsíma til sköpunar. Hluti af þessari grein var t.d. skrifuð á snjallsíma. Fyrst ég er á annað borð byrjuð að leiðrétta umræðuna þá er ágætis tækifæri til að leiðrétta tölur um tölvuleikjaröskun sem voru kynntar á ráðstefnu um daginn af prófessor í HÍ. Þar var gefið upp að nær fjórðungur íslenskra drengja sýnir merki um tölvuleikjaröskun, sem er viðurkennd geðröskun. Það stenst ekki af því að listinn sem notaður var (Internet Gaming Disorder scale) skimar ekki fyrir tölvuleikjaröskun og spurningar þar eiga lítið við þá röskun. Besta núverandi mat á tíðni tölvuleikjaröskunar er að almenn tíðni sé 1-3% en 4-5% fyrir unglingsdrengi. Það gæti samt verið ofmat. Talandi um tölvuleikjaröskun þá er ekki hægt að kópíra greinarskilyrði efnafíkniraskana yfir á greiningarskilyrði tölvuleikjaröskunar. Hún hefur einfaldari greinarskilmerki. Gott ef sérfræðingar gætu bara flett greiningarskilmerkjunum upp áður en þeir tala um hana svona til að koma í veg fyrir að þeir fari rangt með og ég sendi þeim tölvupóst til leiðréttingar. Sparar öllum pirring og áreiti. Fyrst ég er byrjuð á áreiti þá er vert að minna á að gagnamagn og áreiti eru tveir ólíkir hlutir. Ef ég horfi á róandi mynd af fallegum arni og hlusta á róandi tónlist í tölvunni minni þá er ekki það sama áreiti og ef ég væri að horfa á myndband af einhverjum afhöfða mann eða ef ég væri passa fjörug þriggja ára börn. Sama hversu mikið gagnamagn er á bak við myndina af arninum. Um daginn birtist grein í Heimildinni þar sem var vitnað í rannsókn frá Singapore sem var sögð sýna fram á að sjónvarpsáhorf barna orsakaði verra minni, verri einbeitingu og minni aðlögunarhæfni. En hvað stóð í rannsókninni: „However, the findings from this cohort study do not prove causation.“ Það er sem sagt ekki hægt að fullyrða um orsakasamband þrátt fyrir að það var gert í þessari frétt. Það þarf nefnilega oft að lesa frumheildir til að skilja rannsóknir. Ég veit það er erfitt, tekur tíma og það er þægilegra að láta einhvern túlka greinar fyrir sig en þú veist aldrei hvort sú túlkun er rétt. Þá erum við komin að röngum túlkunum. Ef þú veist það ekki þá er það ekki rétt að dópamín skapi velíðunartilfinningu. Tilraunir á rottum hafa sýnt að ef dópamínframleiðsla er stoppuð hjá þeim þá geta þær áfram fundið til vellíðunar við að fá verðlaun. Þannig getur dópamín ekki verið efnið sem veldur vellíðan. Þetta hefur verið vitað frá því á síðustu öld. Þannig að næst þegar einhver talar um að aukning dópamíns í tölvuleikjum eða við skroll á Tik-Tok veiti vellíðan þá geturðu verið öruggur um að viðkomandi er annað hvort að lepja upp vitleysu eftir einhverjum öðrum eða skildi ekki það sem hann las. Ég hef nú farið í gegnum helstu furðulegu fullyrðingar um tækjanotkun sem fram hafa komið síðustu mánuði. Mér finnst það alltaf merkilegt að sérfræðingar, sem segja réttilega að samfélagsmiðlar geti verið bergmálshellar, detti aldrei í hug að þeir gætu verið í staddir í einum slíkum og því væri ágætt að eyða tíma í að tékka hvort það sem „allir“ segja sé raunverulega stutt góðum rannsóknum. En góða hliðin er sú að það er alltaf von á fleiri furðulegum staðhæfingum um tækjanotkun, jafnvel bara strax á morgun. Ég bíð spennt. Ég hendi því kannski inn öðru helsti eftir nokkra mánuði. Þangað til: Ekki trúa öllu sem þér er sagt! Höfundur er sálfræðingur, hugbúnaðarsérfræðingur og krossgátuhöfundur. Heimildir 1 Olson, J. A., Sandra, D. A., Langer, E. J., Raz, A., & Veissière, S. P. (2022). Creativity and smartphone use: Three correlational studies. International Journal of Human–Computer Interaction, 1-6. 2 Rodríguez, F. M. M., Lozano, J. M. G., Mingorance, P. L., & Pérez-Mármol, J. M. (2020). Influence of smartphone use on emotional, cognitive and educational dimensions in university students. Sustainability, 12(16), 6646. 3 Upshaw, J. D., Davis, W. M., & Zabelina, D. L. (2021). iCreate: Social media use, divergent thinking, and real-life creative achievement. Translational Issues in Psychological Science. 4 Li, X., Li, Y., Wang, X., & Hu, W. (2023). Reduced brain activity and functional connectivity during creative idea generation in individuals with smartphone addiction. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 18(1), nsac052. 5 Menntavísindastofnun Háskóla Íslands (2022) Íslenska æskulýðsrannsóknin: Niðurstöður fyrir 6., 8. og 10. bekk vor 2022 - 2. hluti. 6 Reed, G. M., First, M. B., Billieux, J., Cloitre, M., Briken, P., Achab, S., ... & Bryant, R. A. (2022). Emerging experience with selected new categories in the ICD‐11: Complex PTSD, prolonged grief disorder, gaming disorder, and compulsive sexual behaviour disorder. World Psychiatry, 21(2), 189-213. 7 Law, E. C., Han, M. X., Lai, Z., Lim, S., Ong, Z. Y., Ng, V., ... & Nelson, C. A. (2023). Associations between infant screen use, electroencephalography markers, and cognitive Outcomes. JAMA pediatrics, 177(3), 311-318. 8 Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (1998). What is the role of dopamine in reward: hedonic impact, reward learning, or incentive salience?. Brain research reviews, 28(3), 309-369. Fyrir áhugasama er til auðlesnari grein: Berridge, K. C., & Kringelbach, M. L. (2015). Pleasure systems in the brain. Neuron, 86(3), 646-664. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tækni Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Í nokkur ár hafa ýmsir sérfræðingar hér á landi komið fram og sagt að það sé hollt fyrir börn að leiðast og það sé nauðsynlegt fyrir sköpunargáfu þeirra. Þessu er yfirleitt haldið fram sem rökstuðningi fyrir því að minnka tíma í rafrænum miðlum. Það er búið að endurtaka þetta svo oft að líklega trúa flestir þessu. Nú vill svo til að það hafa verið gerðar tvær rannsóknir á sambandi snjallsímanotkunar og sköpunargáfu. Hvorug sýndi fram á mun á sköpunargáfu eftir snjallsímanotkun. Önnur var mjög fjölmenn eða með 16.932 þátttakendur. Það er því ekkert sem bendir til þess að notkun snjallsíma skerði sköpunargáfu. Tvær rannsóknir hafa verið gerðar á notkun samfélagsmiðla og sköpunargáfu. Í báðum kom fram fylgni á milli minni þátttöku á samfélagsmiðlun og frumlegri hugsunar. Þessar niðurstöður verður í skoða í ljósi rannsóknanna hér að ofan. Af hverju ætti þátttaka á samfélagsmiðlum að tengjast minni sköpunargáfu en ekki snjallsímanotkun? Ég held að enginn geti neitað því að það virðist rökrétt að fólk með mikla sköpunargáfu eyði frekar tíma sínum í sköpun en aðrir og það er erfitt að skapa á sama tíma og maður er á samfélagsmiðlum. Hins vegar er hægt að nota snjallsíma til sköpunar. Hluti af þessari grein var t.d. skrifuð á snjallsíma. Fyrst ég er á annað borð byrjuð að leiðrétta umræðuna þá er ágætis tækifæri til að leiðrétta tölur um tölvuleikjaröskun sem voru kynntar á ráðstefnu um daginn af prófessor í HÍ. Þar var gefið upp að nær fjórðungur íslenskra drengja sýnir merki um tölvuleikjaröskun, sem er viðurkennd geðröskun. Það stenst ekki af því að listinn sem notaður var (Internet Gaming Disorder scale) skimar ekki fyrir tölvuleikjaröskun og spurningar þar eiga lítið við þá röskun. Besta núverandi mat á tíðni tölvuleikjaröskunar er að almenn tíðni sé 1-3% en 4-5% fyrir unglingsdrengi. Það gæti samt verið ofmat. Talandi um tölvuleikjaröskun þá er ekki hægt að kópíra greinarskilyrði efnafíkniraskana yfir á greiningarskilyrði tölvuleikjaröskunar. Hún hefur einfaldari greinarskilmerki. Gott ef sérfræðingar gætu bara flett greiningarskilmerkjunum upp áður en þeir tala um hana svona til að koma í veg fyrir að þeir fari rangt með og ég sendi þeim tölvupóst til leiðréttingar. Sparar öllum pirring og áreiti. Fyrst ég er byrjuð á áreiti þá er vert að minna á að gagnamagn og áreiti eru tveir ólíkir hlutir. Ef ég horfi á róandi mynd af fallegum arni og hlusta á róandi tónlist í tölvunni minni þá er ekki það sama áreiti og ef ég væri að horfa á myndband af einhverjum afhöfða mann eða ef ég væri passa fjörug þriggja ára börn. Sama hversu mikið gagnamagn er á bak við myndina af arninum. Um daginn birtist grein í Heimildinni þar sem var vitnað í rannsókn frá Singapore sem var sögð sýna fram á að sjónvarpsáhorf barna orsakaði verra minni, verri einbeitingu og minni aðlögunarhæfni. En hvað stóð í rannsókninni: „However, the findings from this cohort study do not prove causation.“ Það er sem sagt ekki hægt að fullyrða um orsakasamband þrátt fyrir að það var gert í þessari frétt. Það þarf nefnilega oft að lesa frumheildir til að skilja rannsóknir. Ég veit það er erfitt, tekur tíma og það er þægilegra að láta einhvern túlka greinar fyrir sig en þú veist aldrei hvort sú túlkun er rétt. Þá erum við komin að röngum túlkunum. Ef þú veist það ekki þá er það ekki rétt að dópamín skapi velíðunartilfinningu. Tilraunir á rottum hafa sýnt að ef dópamínframleiðsla er stoppuð hjá þeim þá geta þær áfram fundið til vellíðunar við að fá verðlaun. Þannig getur dópamín ekki verið efnið sem veldur vellíðan. Þetta hefur verið vitað frá því á síðustu öld. Þannig að næst þegar einhver talar um að aukning dópamíns í tölvuleikjum eða við skroll á Tik-Tok veiti vellíðan þá geturðu verið öruggur um að viðkomandi er annað hvort að lepja upp vitleysu eftir einhverjum öðrum eða skildi ekki það sem hann las. Ég hef nú farið í gegnum helstu furðulegu fullyrðingar um tækjanotkun sem fram hafa komið síðustu mánuði. Mér finnst það alltaf merkilegt að sérfræðingar, sem segja réttilega að samfélagsmiðlar geti verið bergmálshellar, detti aldrei í hug að þeir gætu verið í staddir í einum slíkum og því væri ágætt að eyða tíma í að tékka hvort það sem „allir“ segja sé raunverulega stutt góðum rannsóknum. En góða hliðin er sú að það er alltaf von á fleiri furðulegum staðhæfingum um tækjanotkun, jafnvel bara strax á morgun. Ég bíð spennt. Ég hendi því kannski inn öðru helsti eftir nokkra mánuði. Þangað til: Ekki trúa öllu sem þér er sagt! Höfundur er sálfræðingur, hugbúnaðarsérfræðingur og krossgátuhöfundur. Heimildir 1 Olson, J. A., Sandra, D. A., Langer, E. J., Raz, A., & Veissière, S. P. (2022). Creativity and smartphone use: Three correlational studies. International Journal of Human–Computer Interaction, 1-6. 2 Rodríguez, F. M. M., Lozano, J. M. G., Mingorance, P. L., & Pérez-Mármol, J. M. (2020). Influence of smartphone use on emotional, cognitive and educational dimensions in university students. Sustainability, 12(16), 6646. 3 Upshaw, J. D., Davis, W. M., & Zabelina, D. L. (2021). iCreate: Social media use, divergent thinking, and real-life creative achievement. Translational Issues in Psychological Science. 4 Li, X., Li, Y., Wang, X., & Hu, W. (2023). Reduced brain activity and functional connectivity during creative idea generation in individuals with smartphone addiction. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 18(1), nsac052. 5 Menntavísindastofnun Háskóla Íslands (2022) Íslenska æskulýðsrannsóknin: Niðurstöður fyrir 6., 8. og 10. bekk vor 2022 - 2. hluti. 6 Reed, G. M., First, M. B., Billieux, J., Cloitre, M., Briken, P., Achab, S., ... & Bryant, R. A. (2022). Emerging experience with selected new categories in the ICD‐11: Complex PTSD, prolonged grief disorder, gaming disorder, and compulsive sexual behaviour disorder. World Psychiatry, 21(2), 189-213. 7 Law, E. C., Han, M. X., Lai, Z., Lim, S., Ong, Z. Y., Ng, V., ... & Nelson, C. A. (2023). Associations between infant screen use, electroencephalography markers, and cognitive Outcomes. JAMA pediatrics, 177(3), 311-318. 8 Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (1998). What is the role of dopamine in reward: hedonic impact, reward learning, or incentive salience?. Brain research reviews, 28(3), 309-369. Fyrir áhugasama er til auðlesnari grein: Berridge, K. C., & Kringelbach, M. L. (2015). Pleasure systems in the brain. Neuron, 86(3), 646-664.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun