Rétturinn til að standa á sviði Iva Marín Adrichem skrifar 13. október 2022 09:01 Þegar ég var lítil dreymdi mig um að verða atvinnukona í fimleikum. Ég lagði mig alla fram við að æfa fimleika en sú stund rann upp að ég fór að dragast aftur úr jafnöldrum mínum. Því voru foreldrar mínir og þjálfari tilneydd að setjast niður með mér og taka erfitt samtal um að því miður væri ekki mögulegt fyrir mig að keppa í hópi ófatlaðra jafnaldra minna í framtíðinni. Á sama tíma sögðu þau mér að ég hefði hins vegar mikla hæfileika á sviði tónlistar og náms og hvöttu þau mig eindregið til að einbeita mér að því frekar en að eltast við fimleikadrauminn, sem allir nema litla barnið ég vissu að væri óraunhæfur. Þó þetta samtal hafi tekið virkilega mikið á mig og alla sem áttu í hlut er ég mjög þakklát í dag fyrir að hafa fengið raunsæja mynd á framtíðarmöguleikum mínum og hvatningu til að leggja fyrir mig mína helstu styrkleika. Líklega er það forsenda þess að ég starfa sem söngkona í dag og að ég lagði fyrir mig lögfræðinám. Í rauninni fyndist mér mannvonska ef foreldrar mínir hefðu gert mér upp óraunhæfar vonir til þess eins að særa mig ekki. Þessa fortíðarhugleiðingu vil ég setja í samhengi við mikla umræðu um inngildingu fatlaðs fólks og annarra jaðarhópa í listum og menningu, sérstaklega sviðslistum. Í gær var haldið málþing í Þjóðleikhúsinu í kjölfar mikillar gagnrýni vegna túlkunar ófatlaðs manns á fatlaðri persónu í söngleiknum Sem á himni. Mörgu fötluðu fólki finnast birtingarmyndir þess á sviðinu einsleitar og gera kröfu um aukna þátttöku og sýnileika í leikhúslífinu. Ég fagna þessari umræðu mjög og vonast einlæglega til þess að hún hafi opnað augu listrænna stjórnenda til að gefa fötluðu fólki tækifæri á að takast á við hlutverk til jafns við aðra. Sjálf hef ég upplifað beina mismunun vegna fötlunar og það er von mín að við séum komin lengra í dag. Varðandi hugtakið inngildingu hef ég þó margar spurningar sem ekki virðast vera til skýr svör við. Hvenær er maður inngiltur að fullu inn í samfélagið? Hvenær verðum við sátt við birtingarmyndir minnihlutahópa í dægurmenningu og listum? Felur inngilding í sér að fatlað fólk fái eingöngu hlutverkin sín vegna fötlunar sinnar eða verða gerðar sömu kröfur til allra? Svörin sem ég fékk við þessum spurningum á málþinginu voru á þá leið að umræðan væri of stutt á veg komin til að ákvarða endanlega niðurstöðu. Þá vaknar sú spurning óneitanlega hver forsendan fyrir samtalinu sé ef þeir sem leggja fram kröfur um breytingar hafa ekki skýrt mótaða sýn á hvers krafist er í framtíðinni. Það er lykilatriði að jafnrétti verði haft í heiðri, án þess að slakað sé á kröfum eða að fötluðum einstaklingi sé veitt hlutverk í leiksýningu í atvinnuleikhúsi á grunndvelli fötlunar. Á málþinginu í gær, fannst mér það viðhorf endurspeglast að slaka megi á kröfum gagnvart fólki sem tilheyrir minnihlutahópum. Mig sem fatlaðri sviðslistakonu, hryllir við þessu viðhorfi. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir jafnrétti er ekki leiðin að upphefja minnihlutastöðu fólks og láta hana skipta öllu máli í fari þess. Þjóðleikhússtjóri og rektor Listaháskóla Íslands voru á umræddu málþingi spurð höstuglega hve margir í inntöku og verkefnanefndum á þeirra vegum tilheyrðu minnihlutahópum. Þessi spurning endurspeglar þau viðhorf að greinilega skipti hæfni, frammistaða, listræn gæði og/eða persónuleiki fólks í slíkum nefndum minna máli en samfélagsleg staða. Með slíku viðhorfi er manneskja gerð eingöngu að þeim minnihlutahóp sem hún tilheyrir og þar með falla öll hennar gildi í skuggann af því og hún gerð að viðfangi. Slíkt viðhorf felur í sér gríðarlega smættun og vanvirðingu og ætti ekki að líðast athugasmdalaust. Allir eiga að lúta sömu kröfum, óháð stöðu í samfélaginu. Alveg eins og það eru ekki mannréttindi að verða frægur, heyrir það ekki undir mannréttindi að standa á stóra sviði atvinnuleikhúss eða starfa sem atvinnulistamaður. Sem atvinnusöngkona er ég sjálf mjög meðvituð um að ég fékk tækifæri sem margir aðrir fengu ekki, en ég lagði jafnframt á mig ómælda vinnu í að falast eftir þeim tækifærum með því að setja markið hátt og reyna að verða betri í minni grein en samkeppnin. Því vann ég mér inn fyrir þeirri stöðu sem ég er í núna. Ég vil senda skýr skilaboð um að rétt eins og það að finna fyrir höfnun og mismunun á tækifærum í starfi mínu, þá er sú hugsun engu skárri að fá vinnu, eingöngu vegna fötlunar minnar, vitandi að betri söngkonu eða lögfræðingi hafi verið hafnað vegna þess að réttara var talið að ráða manneskju í minnihlutahóp. Alveg eins og ég gat ekki orðið atvinnukona í fimleikum, geta því miður ekki allir orðið atvinnulistamenn. Það er leiðinlegt en því miður er lífið bara ekki alltaf skemmtilegt eða sanngjarnt. Atvinnuleikhús og listageirinn verða að tryggja jafnan rétt og tækifæri allra, en á sama tíma má ekki mismuna eftir stöðu í samfélaginu. Að lokum langar mig að bjóða mig formlega fram við að aðstoða Þjóðleikhúsið við mótun inngildingarstefnu. Sem ung söngkona, flokkuð í fleiri minnihlutahópa en góðu hófi gegnir og með stjórnsýslulögin á heilanum, þá tel ég mig vel til þess fallna að bæta listaheiminn, bæði út frá sjónarhorni jafnréttis sem og framfylgd laga og reglugerða. Höfundur er söngkona og laganemi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikhús Málefni fatlaðs fólks Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég var lítil dreymdi mig um að verða atvinnukona í fimleikum. Ég lagði mig alla fram við að æfa fimleika en sú stund rann upp að ég fór að dragast aftur úr jafnöldrum mínum. Því voru foreldrar mínir og þjálfari tilneydd að setjast niður með mér og taka erfitt samtal um að því miður væri ekki mögulegt fyrir mig að keppa í hópi ófatlaðra jafnaldra minna í framtíðinni. Á sama tíma sögðu þau mér að ég hefði hins vegar mikla hæfileika á sviði tónlistar og náms og hvöttu þau mig eindregið til að einbeita mér að því frekar en að eltast við fimleikadrauminn, sem allir nema litla barnið ég vissu að væri óraunhæfur. Þó þetta samtal hafi tekið virkilega mikið á mig og alla sem áttu í hlut er ég mjög þakklát í dag fyrir að hafa fengið raunsæja mynd á framtíðarmöguleikum mínum og hvatningu til að leggja fyrir mig mína helstu styrkleika. Líklega er það forsenda þess að ég starfa sem söngkona í dag og að ég lagði fyrir mig lögfræðinám. Í rauninni fyndist mér mannvonska ef foreldrar mínir hefðu gert mér upp óraunhæfar vonir til þess eins að særa mig ekki. Þessa fortíðarhugleiðingu vil ég setja í samhengi við mikla umræðu um inngildingu fatlaðs fólks og annarra jaðarhópa í listum og menningu, sérstaklega sviðslistum. Í gær var haldið málþing í Þjóðleikhúsinu í kjölfar mikillar gagnrýni vegna túlkunar ófatlaðs manns á fatlaðri persónu í söngleiknum Sem á himni. Mörgu fötluðu fólki finnast birtingarmyndir þess á sviðinu einsleitar og gera kröfu um aukna þátttöku og sýnileika í leikhúslífinu. Ég fagna þessari umræðu mjög og vonast einlæglega til þess að hún hafi opnað augu listrænna stjórnenda til að gefa fötluðu fólki tækifæri á að takast á við hlutverk til jafns við aðra. Sjálf hef ég upplifað beina mismunun vegna fötlunar og það er von mín að við séum komin lengra í dag. Varðandi hugtakið inngildingu hef ég þó margar spurningar sem ekki virðast vera til skýr svör við. Hvenær er maður inngiltur að fullu inn í samfélagið? Hvenær verðum við sátt við birtingarmyndir minnihlutahópa í dægurmenningu og listum? Felur inngilding í sér að fatlað fólk fái eingöngu hlutverkin sín vegna fötlunar sinnar eða verða gerðar sömu kröfur til allra? Svörin sem ég fékk við þessum spurningum á málþinginu voru á þá leið að umræðan væri of stutt á veg komin til að ákvarða endanlega niðurstöðu. Þá vaknar sú spurning óneitanlega hver forsendan fyrir samtalinu sé ef þeir sem leggja fram kröfur um breytingar hafa ekki skýrt mótaða sýn á hvers krafist er í framtíðinni. Það er lykilatriði að jafnrétti verði haft í heiðri, án þess að slakað sé á kröfum eða að fötluðum einstaklingi sé veitt hlutverk í leiksýningu í atvinnuleikhúsi á grunndvelli fötlunar. Á málþinginu í gær, fannst mér það viðhorf endurspeglast að slaka megi á kröfum gagnvart fólki sem tilheyrir minnihlutahópum. Mig sem fatlaðri sviðslistakonu, hryllir við þessu viðhorfi. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir jafnrétti er ekki leiðin að upphefja minnihlutastöðu fólks og láta hana skipta öllu máli í fari þess. Þjóðleikhússtjóri og rektor Listaháskóla Íslands voru á umræddu málþingi spurð höstuglega hve margir í inntöku og verkefnanefndum á þeirra vegum tilheyrðu minnihlutahópum. Þessi spurning endurspeglar þau viðhorf að greinilega skipti hæfni, frammistaða, listræn gæði og/eða persónuleiki fólks í slíkum nefndum minna máli en samfélagsleg staða. Með slíku viðhorfi er manneskja gerð eingöngu að þeim minnihlutahóp sem hún tilheyrir og þar með falla öll hennar gildi í skuggann af því og hún gerð að viðfangi. Slíkt viðhorf felur í sér gríðarlega smættun og vanvirðingu og ætti ekki að líðast athugasmdalaust. Allir eiga að lúta sömu kröfum, óháð stöðu í samfélaginu. Alveg eins og það eru ekki mannréttindi að verða frægur, heyrir það ekki undir mannréttindi að standa á stóra sviði atvinnuleikhúss eða starfa sem atvinnulistamaður. Sem atvinnusöngkona er ég sjálf mjög meðvituð um að ég fékk tækifæri sem margir aðrir fengu ekki, en ég lagði jafnframt á mig ómælda vinnu í að falast eftir þeim tækifærum með því að setja markið hátt og reyna að verða betri í minni grein en samkeppnin. Því vann ég mér inn fyrir þeirri stöðu sem ég er í núna. Ég vil senda skýr skilaboð um að rétt eins og það að finna fyrir höfnun og mismunun á tækifærum í starfi mínu, þá er sú hugsun engu skárri að fá vinnu, eingöngu vegna fötlunar minnar, vitandi að betri söngkonu eða lögfræðingi hafi verið hafnað vegna þess að réttara var talið að ráða manneskju í minnihlutahóp. Alveg eins og ég gat ekki orðið atvinnukona í fimleikum, geta því miður ekki allir orðið atvinnulistamenn. Það er leiðinlegt en því miður er lífið bara ekki alltaf skemmtilegt eða sanngjarnt. Atvinnuleikhús og listageirinn verða að tryggja jafnan rétt og tækifæri allra, en á sama tíma má ekki mismuna eftir stöðu í samfélaginu. Að lokum langar mig að bjóða mig formlega fram við að aðstoða Þjóðleikhúsið við mótun inngildingarstefnu. Sem ung söngkona, flokkuð í fleiri minnihlutahópa en góðu hófi gegnir og með stjórnsýslulögin á heilanum, þá tel ég mig vel til þess fallna að bæta listaheiminn, bæði út frá sjónarhorni jafnréttis sem og framfylgd laga og reglugerða. Höfundur er söngkona og laganemi.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun