Hver er vandinn? Haraldur Freyr Gíslason skrifar 16. ágúst 2022 10:01 Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Haraldur F. Gíslason Mest lesið Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Berum virðingu fyrir börnunum okkar Þorvaldur Davíð Kristjánsson Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen Skoðun Ísland fyrst Kjartan Magnússon Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ísland fyrst Kjartan Magnússon skrifar Skoðun Gagnaver í leit að orku Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Varði Ísland ólíkt sumum öðrum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Berum virðingu fyrir börnunum okkar Þorvaldur Davíð Kristjánsson skrifar Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Það er pólitískt val að uppræta fátækt Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bankarnir og þjáningin Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Tryggja þarf öfluga endurhæfingu fyrir einstaklinga með krabbamein Ragna Kristín Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með Ljósinu! Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala um Heiðmörk Guðmundur Hörður Guðmundsson skrifar Skoðun Aðild Íslands að ESB: Vegvísir til velsældar? Gunnar Pálsson skrifar Sjá meira
Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara.
Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar
Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar
Skoðun Tryggja þarf öfluga endurhæfingu fyrir einstaklinga með krabbamein Ragna Kristín Guðbrandsdóttir skrifar
Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson Skoðun