Hver er vandinn? Haraldur Freyr Gíslason skrifar 16. ágúst 2022 10:01 Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Haraldur F. Gíslason Mest lesið 40 ára ráðgáta leyst Arnór Bjarki Svarfdal Skoðun Stjórnlaust útlendingahatur Útlendingastofnunar Jón Frímann Jónsson Skoðun Kvenréttindi varða okkur öll - óháð kyni Rósa S. Sigurðardóttir Skoðun Hverskonar frelsi vill Viðreisn? Reynir Böðvarsson Skoðun Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson Skoðun Smábátar bjóða betur! Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun Af hverju hóflegan jöfnuð fremur en ójöfnuð? Guðmundur D. Haraldsson Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Móses og Martin Luther King Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Tíminn til að njóta Þröstur V. Söring Skoðun Skoðun Skoðun Smábátar bjóða betur! Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Eru vísindin á dagskrá? Eiríkur Steingrímsson,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Erna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hverskonar frelsi vill Viðreisn? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Tíminn til að njóta Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Forvarnir og fyrirmyndir er á ábyrgð okkar allra Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hóflegan jöfnuð fremur en ójöfnuð? Guðmundur D. Haraldsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Móses og Martin Luther King Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar Skoðun Stjórnlaust útlendingahatur Útlendingastofnunar Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun 40 ára ráðgáta leyst Arnór Bjarki Svarfdal skrifar Skoðun Kvenréttindi varða okkur öll - óháð kyni Rósa S. Sigurðardóttir skrifar Skoðun Siðferði og ábyrgð – lykillinn að trausti Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Áhrifaleysið – trúa menn því virkilega? Andrés Pétursson skrifar Skoðun Íslenskur útgerðarmaður, evrópsk verkakona Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Embættismenn og stjórnmálamenn 30 ára Pétur Berg Matthíasson skrifar Skoðun Sýrland í stuttu máli Omran Kassoumeh skrifar Skoðun Er Vernd einkarekið fangelsi í dulargervi áfangaheimilis? Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Eftirlifendur fá friðarverðlaun Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Við getum stöðvað kynbundið ofbeldi Hildur Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferð dýranna Árni Alfreðsson skrifar Skoðun Réttur kvenna til lífs Ólöf Embla Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Bílastæði eru hættulegri en þú heldur Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá Kvennafrídeginum árið 2025 Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Framtíðarsýn skóla og frístundastarfs í Lauganes- og Langholtshverfi Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Getur rafmagnið lært af símanum? Sigurður Jóhannesson skrifar Skoðun „Fé fylgi sjúklingi – ný útfærsla“ Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Aðgengi og lífsgæði eldri borgara í stafrænni framtíð: Hvað getum við gert betur? Hildur María Friðriksdóttir skrifar Skoðun Loftslagsmál eru orkumál Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lánakvótar opna á nýja möguleika í hagstjórn Hallgrímur Óskarsson skrifar Sjá meira
Leikskólamál voru kosningamál síðastliðið vor og flestir flokkar ætluðu sér að brúa bilið milli leikskóla og fæðingarorlofs. Fáir höfðu raunverulegar hugmyndir um það hvernig fara mætti að því og enn færri lögðu fram tillögur sem myndu ráðast að rót vandans, sem er að fjölga leikskólakennurum. Ef sá vandi er ekki leystur munu allar tilraunir til að stækka leikskólakerfið, til dæmis með því að taka inn yngri börn, draga úr gæðum leikskólastarfs og hafa alvarleg áhrif á starfsumhverfi leikskólakennara. Þá er þeirri spurningu yfirleitt ósvarað hvernig farsæld mjög ungra barna sé best tryggð í þeirri brúarsmíði milli fæðingarorlofs og leikskóla sem samfélagið og stjórnmálamenn eru ákaflega áhugasamir um. Í hversu margar klukkustundir á dag er gott fyrir eins árs gömul börn að dvelja í leikskóla? Er það endilega betri fjárfesting fyrir samfélagið að auka dvalartíma ungra barna í leikskólum en að lengja fæðingarorlof upp í tvö ár? Hvernig væri til dæmis að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla með þrepaskiptu leikskólastarfi þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir því sem þau eldast? Um slíkar hugmyndir er sáralítið rætt og hlýtur það að vekja furðu í ljósi þess hve mikill áhugi er á leikskólamálum, sérstaklega rétt fyrir kosningar. Það skyldi þó ekki vera að umræða brúarsmiðanna um þessi mál snúist í of miklum mæli um annað en hagsmuni barna? Börn eru viðkvæmur hópur í samfélaginu og slíkir hópar geta gjarnan orðið undir þegar tekist er á um hagsmuni. Það er til dæmis mjög afhjúpandi hve samfélag, sem hugfangið hefur verið af styttingu vinnuviku fullorðinna síðustu misseri, gefur lítinn gaum að styttingu skólavikunnar. Það er einmitt vegna hinnar viðkvæmu stöðu barna í skólakerfinu að við bindum réttindi og skyldur barna í lög. Meðal annars lög um skóla og skólastarf. Í tilfelli leikskólans eru það lög númer 90/2008. Af lestri laganna er ljóst að hlutverk leikskóla er að tryggja börnum gæða menntun, uppeldi og umönnun sem tekur mið af aldri barnanna og þroska. Er það gert í gegnum leikinn, sem er námsleið leikskólans. Þrátt fyrir hugmyndir ýmissa um annað er „þjónustuhlutverk“ leikskóla ekki annað en nákvæmlega þetta. Leikskólinn er fyrsta skólastigið samkvæmt lögum þó svo að ekki sé um skólaskyldu að ræða. Hann er samt ekki lögum samkvæmt skylduverkefni sveitarfélaga þótt auðvitað hvarfli ekki að neinum að setjast að í sveitarfélagi sem ekki rekur leikskóla. Börn, eða foreldrar fyrir hönd barna sinna, hafa þó engan skilgreindan rétt í lögum á leikskólakennslu. Ef slíkur réttur ætti að vera til staðar þyrfti leikskólinn samkvæmt lögum að vera skylduverkefni sveitarfélaganna. Í dag fellur allur kostnaður við rekstur leikskóla á sveitarfélögin. Það er ekki sanngjarnt. Kerfið er að mörgu leyti vanfjármagnað. Ef leikskólinn á að verða að skylduverkefni þarf ríkið að styðja við sveitarfélögin hvað fjármögnum varðar. Tryggja þyrfti að fjármagnið skili sér í þá þætti sem mestu skiptir. Það vantar 1500 leikskólakennara Íslendingar eru stoltir af leikskólunum sínum. Löggjöfin um leikskólastarf er merkileg og rammar inn mannréttindi barna með hætti sem er öfundsverður.Víða um heim er horft til Íslands sem fyrirmyndar í þessum efnum bæði er varðar stefnumörkun og löggjöf. Eins og á mörgum sviðum öðrum hefur framkvæmd stefnunnar ekki endilega verið okkur til sama sóma og stefnumörkunin sjálf. Þannig eiga tveir þriðju hlutar starfsfólks, sem sinnir menntun og uppeldi leikskólabarna, að vera leikskólakennarar (um þetta má lesa í lögum um menntun, hæfni og ráðningu kennara nr. 95/2019). Árið 1998 störfuðu 926 leikskólakennarar á Íslandi og voru þeir þá 29% af starfsmönnum leikskóla. Síðan þá hefur verið gert stórátak í að fjölga leikskólakennurum sem leiddi af sér að árið 2019 störfuðu 1.585 leikskólakennarar hérlendis. Í tvo áratugi hefur því ekki aðeins tekist að tryggja nýliðun í leikskólakennarastéttinni heldur hefur stéttin vaxið hraðar en flestar aðrar stéttir. Það segir þó ekki alla söguna því árið 2019 höfðu íslenskir leikskólar fjarlægst hina lagalegu kröfu um lágmarkshlutfall leikskólakennara í stað þess að nálgast hana. Hlutfallið var þá 28% í leikskólum sem reknir eru af sveitarfélögum og aðeins 19% í einkareknum leikskólum. Það er okkur ekki til sóma. Vöxtur leikskólastigsins hefur verið langt umfram efni og gæði. Því hefur verið leyft að vaxa á slíkum hraða að fjölgun leikskólakennara hefur ekki getað fylgt eftir þrátt fyrir að vera töluverð. Afleiðingin er sú að börn njóta ekki nema að litlu leyti menntunar undir handleiðslu leikskólakennara líkt og lögin kveða á um. Leikskólakennarar eru brúarstólpar í starfi skólanna. Þú brúar ekkert bil án stólpa. Of hraður vöxtur leikskólastigsins er meginorsök þess að ekki hefur tekist að fjölga leikskólakennurum hlutfallslega síðustu áratugi. Það er ekki að óbreyttu hægt að halda í slíkan vöxt. Sveitarfélögin þurfa að fara að taka þessi varnaðarorð alvarlega og ræða um þessi mál af meiri dýpt og skilningi. Sérstaklega þarf að hugleiða þátt þeirrar hneigðar að leikskólarnir skuli taka við sífellt yngri börnum. Það á sinn þátt í ofvexti leikskólastigsins og gögn sýna berlega að leikskólarnir eru alls ekki í stakk búnir fyrir þessa viðbót. Það er ábyrgðarhlutur að láta grunnkerfi samfélags vaxa umfram efni og gæði. Sú ábyrgð liggur á herðum allra sveitarfélaga landsins. Það verður að finna jafnvægi á milli fjölgunar leikskólabarna og –kennara. Það eru engar töfra- eða skyndilausnir til. Jákvæð teikn á lofti Það eru mjög jákvæð teikn á lofti varðandi fjölgun leikskólakennara. Samkvæmt tölum frá HÍ hefur verið umtalsverð fjölgun í leikskólakennaranáminu undanfarin ár og mjög stór hópur útskrifaðist nú í vor. Slíkur árangur næst ekki í tómarúmi heldur er afrakstur markvissrar vinnu og margra samhangandi þátta. Sem dæmi hafa samningsaðilar unnið markvisst að því að bæta laun og starfsaðstæður. Styrkir til náms hafa verið efldir sem og tækifæri til að stunda nám meðfram starfi og fleira. Það eru síðan stór verkefni framundan í vinnu við betri vinnutíma í leikskólum sem og jöfnun launa á milli markaða. Öll þessi skref miðast að því að fjölga leikskólakennurum sem er forsenda fyrir því að geta boðið börnum upp á gæðamenntun í leikskólum. Höfundur er formaður Félags leikskólakennara.
Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson Skoðun
Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun
Skoðun Eru vísindin á dagskrá? Eiríkur Steingrímsson,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Erna Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson skrifar
Skoðun Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir skrifar
Skoðun Framtíðarsýn skóla og frístundastarfs í Lauganes- og Langholtshverfi Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Aðgengi og lífsgæði eldri borgara í stafrænni framtíð: Hvað getum við gert betur? Hildur María Friðriksdóttir skrifar
Innviðauppbygging og viðhald í Sveitarfélaginu Árborg Álfheiður Eymarsdóttir,Sveinn Ægir Birgisson Skoðun
Jólin og börnin okkar: Að leggja áherslu á samveru frekar en gjafir Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun