Prófessor á villigötum Svanur Guðmundsson skrifar 5. ágúst 2022 15:01 Stundum er óskað eftir því að fólk í háskólasamfélaginu taki þátt í þjóðmálaumræðunni og leyfi þannig almenningi að njóta sérþekkingar sinnar og fræðikunnáttu. Ég veit ekki hvort þessi ósk hefur beinst sérstaklega að Þórólfi Matthíassyni, prófessor emerítus við Háskóla Íslands, en hann hefur oft verið fyrirferðarmikill í umræðunni og þá gjarnan notið talsverðar athygli í fjölmiðlum, nú síðast skoðanir sínar um sjávarútveginn. Undanfarið hef ég átt sífellt erfiðara með að átta mig á því á hvaða vegferð prófessorinn er eða hverju hann er að reyna að koma á framfæri með blaðaskrifum sínum. Því miður virðist hann fastur í slagorðakenndri umræðu um sjávarútveg sem er ótengd þeim raunveruleika sem ég þekki eftir að hafa verið tengdur sjávarútvegi frá því ég man eftir mér. Þórólfur segir orðrétt í grein sinni í Fréttablaðinu 4. ágúst 2022: „Án kvótans eru fyrirtækin varla rekstrarhæf. Samt láta endurskoðendur íslensku útgerðarfyrirtækjanna eins og þessi réttindi séu borðskraut á skrifborði forstjóra fyrirtækjanna þegar gerð er grein fyrir þeim í ársskýrslu í trássi við ótal ákvæði laga og reglugerða”. Fyrst vill ég segja, að ég efast ekki um að reikningar íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja séu í samræmi við lög og reglur enda endurskoðaðir af til þess hæfu fólki með aðferðum sem njóta almennra viðurkenninga. Því furða ég mig á þessum ummælum prófessorsins um endurskoðun ársreikninga sjávarútvegsfyrirtækja. Hrakvirði prófessorsins Þegar rýnt er í skrif Þórólfs blasir við að það vefst fyrir honum að skilja að verðgildi veiðiheimilda byggist fyrst og fremst í þeim verðmætum sem úr þeim eru unnin. Veiðiheimildin er þannig eingöngu leyfi til að sækja óveiddan fisk, rétt eins og fjarskiptaleyfi er eingöngu heimild til að hefja rekstur fjarskiptafyrirtækis. Að sjálfsögðu eru taldar upp í ársreikningi sjávarútvegsfyrirtækja hvaða heimildir þau hafa til umráða, rétt eins og önnur fyrirtæki gera grein fyrir viðskipta- og eignasamningum sem eru í gildi. Hjá sjávarútvegsfyrirtækjum eru talin upp hús, bátar, bílar, lóðir og tæki sem unnið er með í ársreikningi, sem og veiðiheimildir. Það er ekki verið að reikna hrakvirði eða hvaða upplausnarvirði fengist fyrir hvern og einn hlut sem fyrirtækið hefur til umráða. Það myndi skiptastjóri gera ef fyrirtækið færi í gjaldþrotameðferð. Nýlega áttu sér stað athyglisverð viðskipti í íslenskum sjávarútvegi. Þar ákváðu stjórnendur Vísis hf. í Grindavík, sem er vel rekið fyrirtæki í fullum rekstri, að sameinast öðru vel reknu fyrirtæki sem er á hlutabréfamarkaði. Markaðurinn mat það svo samstundis að eignir þeirra ríflega 5.000 hluthafa sem þarna eiga hlut hafi aukist vegna þess rekstrarhagræðis sem sameiningunni fylgir. Eignir fyrirtækjanna eru lagðar saman og metnar á sambærilegan hátt. Það er ekkert flóknara en það. Seljendur fá hlutabréf í Síldarvinnslunni hf. í staðin fyrir hlutabréf í Vísi hf. og peninga til að borga í ríkissjóð vegna skatta sem falla á þá vegna þessara viðskipta. Síldarvinnslan hf. styrkir samkeppnisstöðu sína og verður fjölhæfari og stærri. Eigendur Vísis hf. fá hlut í öflugra fyrirtæki sem ávaxtar þeirra eign áfram og ríkissjóður fær marga milljarða króna í skatttekjur. Ekki verður séð annað en að allir hagnist á þessu, svo framarlega sem hagrænar forsendur sameiningarinnar standist. Framtíðin ein getur skorið úr um það. Réttindi voru skert Höfum í huga að bæði þessi fyrirtæki hafa vaxið og dafnað og hafa verið til frá því löngu fyrir daga kvótakerfisins. Það er villandi þegar prófessorinn heldur því fram að fyrirtækin sem um ræðir hafi fengið „réttindi [...] nánast ókeypis til ráðstöfunar”. Ekkert er eins fjarri lagi. Þessi fyrirtæki, eins og flest öll sjávarútvegsfyrirtæki, fengu leyfi til að halda áfram veiðum á fisk eftir að kvótakerfið var sett á. Með tilkomu kvótakerfisins var útgerðum bannað að veiða eins mikið og þær gátu. Í staðinn var þeim skammtað magn til veiða sem kallaði oft á sársaukafullar breytingar á rekstri þeirra. Með öðrum orðum, þau fengu takmörkuð „réttindi” til að veiða áfram í stað þess að vera með ótakmörkuð réttindi fyrir daga kvótakerfisins. Það ruglar eflaust prófessorinn í rýminu, þegar hann sér verð í viðskiptum með kvóta, þegar viðskipti eru með litlar einingar á milli fyrirtækja. Þá er um að ræða svokallað „jaðarverð“ sem er það verð sem útgerð er tilbúin að borga til að nýta betur þá fjárfestingu sem þegar er fyrir hendi. Það „jaðarverð“ er of hátt ef ætlunin væri að kaupa fullan kvóta og skip og hefja rekstur á nýju fyrirtæki. Afkoman í íslenskum sjávarútvegi stendur ekki undir slíkri fjárfestingu. Því er það svo að verðmat þeirra fyrirtækja, sem eru í kauphöllinni, mótast fyrst og fremst af þeirri afkomu sem fyrirtækin sýna en hefur lítið með hrakvirði eða upplausnarvirði fyrirtækjanna að gera. En það er rétt sem prófessorinn segir, án kvótans eru fyrirtæki í sjávarútvegi ekki rekstrarhæf. Það ættu þeir að hafa í huga sem vilja taka kvótann af þeim. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa Hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson Skoðun Minnislausir molbúar Melkorka Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega skrifar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason skrifar Skoðun Vel gert! Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson skrifar Skoðun Forsetabaráttan: Hin fimm fræknu og leiðtogafræðin Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Sýnileiki og styrkur þjóðar Ásdís Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Velferð fólks framar markaðsvæddri netsölu áfengis Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar skrifar Skoðun Vonandi endurtekur sagan sig! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kjósum sterkan leiðtoga Guðlaug Hrönn Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Munu kosningar bjarga Bretlandi? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Hvers konar bull er þetta ! Fjölnir Sæmundsson skrifar Skoðun Líkhús Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Hafnarfjarðarbæjar – Þjóðgarð á Reykjanes Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Svar til Páls Winkel Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Síðasti naglinn í líkkistu innanlandsflugs? Eiður Ragnarsson skrifar Skoðun Forseti lýðveldisins Erlingur Hansson skrifar Skoðun Grípum gullið tækifæri og sendum heiminum skýr skilaboð…aftur Svandís Ingimundardóttir skrifar Skoðun Við elskum föt, eða hvað? Magnús Sigurbjörnsson skrifar Sjá meira
Stundum er óskað eftir því að fólk í háskólasamfélaginu taki þátt í þjóðmálaumræðunni og leyfi þannig almenningi að njóta sérþekkingar sinnar og fræðikunnáttu. Ég veit ekki hvort þessi ósk hefur beinst sérstaklega að Þórólfi Matthíassyni, prófessor emerítus við Háskóla Íslands, en hann hefur oft verið fyrirferðarmikill í umræðunni og þá gjarnan notið talsverðar athygli í fjölmiðlum, nú síðast skoðanir sínar um sjávarútveginn. Undanfarið hef ég átt sífellt erfiðara með að átta mig á því á hvaða vegferð prófessorinn er eða hverju hann er að reyna að koma á framfæri með blaðaskrifum sínum. Því miður virðist hann fastur í slagorðakenndri umræðu um sjávarútveg sem er ótengd þeim raunveruleika sem ég þekki eftir að hafa verið tengdur sjávarútvegi frá því ég man eftir mér. Þórólfur segir orðrétt í grein sinni í Fréttablaðinu 4. ágúst 2022: „Án kvótans eru fyrirtækin varla rekstrarhæf. Samt láta endurskoðendur íslensku útgerðarfyrirtækjanna eins og þessi réttindi séu borðskraut á skrifborði forstjóra fyrirtækjanna þegar gerð er grein fyrir þeim í ársskýrslu í trássi við ótal ákvæði laga og reglugerða”. Fyrst vill ég segja, að ég efast ekki um að reikningar íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja séu í samræmi við lög og reglur enda endurskoðaðir af til þess hæfu fólki með aðferðum sem njóta almennra viðurkenninga. Því furða ég mig á þessum ummælum prófessorsins um endurskoðun ársreikninga sjávarútvegsfyrirtækja. Hrakvirði prófessorsins Þegar rýnt er í skrif Þórólfs blasir við að það vefst fyrir honum að skilja að verðgildi veiðiheimilda byggist fyrst og fremst í þeim verðmætum sem úr þeim eru unnin. Veiðiheimildin er þannig eingöngu leyfi til að sækja óveiddan fisk, rétt eins og fjarskiptaleyfi er eingöngu heimild til að hefja rekstur fjarskiptafyrirtækis. Að sjálfsögðu eru taldar upp í ársreikningi sjávarútvegsfyrirtækja hvaða heimildir þau hafa til umráða, rétt eins og önnur fyrirtæki gera grein fyrir viðskipta- og eignasamningum sem eru í gildi. Hjá sjávarútvegsfyrirtækjum eru talin upp hús, bátar, bílar, lóðir og tæki sem unnið er með í ársreikningi, sem og veiðiheimildir. Það er ekki verið að reikna hrakvirði eða hvaða upplausnarvirði fengist fyrir hvern og einn hlut sem fyrirtækið hefur til umráða. Það myndi skiptastjóri gera ef fyrirtækið færi í gjaldþrotameðferð. Nýlega áttu sér stað athyglisverð viðskipti í íslenskum sjávarútvegi. Þar ákváðu stjórnendur Vísis hf. í Grindavík, sem er vel rekið fyrirtæki í fullum rekstri, að sameinast öðru vel reknu fyrirtæki sem er á hlutabréfamarkaði. Markaðurinn mat það svo samstundis að eignir þeirra ríflega 5.000 hluthafa sem þarna eiga hlut hafi aukist vegna þess rekstrarhagræðis sem sameiningunni fylgir. Eignir fyrirtækjanna eru lagðar saman og metnar á sambærilegan hátt. Það er ekkert flóknara en það. Seljendur fá hlutabréf í Síldarvinnslunni hf. í staðin fyrir hlutabréf í Vísi hf. og peninga til að borga í ríkissjóð vegna skatta sem falla á þá vegna þessara viðskipta. Síldarvinnslan hf. styrkir samkeppnisstöðu sína og verður fjölhæfari og stærri. Eigendur Vísis hf. fá hlut í öflugra fyrirtæki sem ávaxtar þeirra eign áfram og ríkissjóður fær marga milljarða króna í skatttekjur. Ekki verður séð annað en að allir hagnist á þessu, svo framarlega sem hagrænar forsendur sameiningarinnar standist. Framtíðin ein getur skorið úr um það. Réttindi voru skert Höfum í huga að bæði þessi fyrirtæki hafa vaxið og dafnað og hafa verið til frá því löngu fyrir daga kvótakerfisins. Það er villandi þegar prófessorinn heldur því fram að fyrirtækin sem um ræðir hafi fengið „réttindi [...] nánast ókeypis til ráðstöfunar”. Ekkert er eins fjarri lagi. Þessi fyrirtæki, eins og flest öll sjávarútvegsfyrirtæki, fengu leyfi til að halda áfram veiðum á fisk eftir að kvótakerfið var sett á. Með tilkomu kvótakerfisins var útgerðum bannað að veiða eins mikið og þær gátu. Í staðinn var þeim skammtað magn til veiða sem kallaði oft á sársaukafullar breytingar á rekstri þeirra. Með öðrum orðum, þau fengu takmörkuð „réttindi” til að veiða áfram í stað þess að vera með ótakmörkuð réttindi fyrir daga kvótakerfisins. Það ruglar eflaust prófessorinn í rýminu, þegar hann sér verð í viðskiptum með kvóta, þegar viðskipti eru með litlar einingar á milli fyrirtækja. Þá er um að ræða svokallað „jaðarverð“ sem er það verð sem útgerð er tilbúin að borga til að nýta betur þá fjárfestingu sem þegar er fyrir hendi. Það „jaðarverð“ er of hátt ef ætlunin væri að kaupa fullan kvóta og skip og hefja rekstur á nýju fyrirtæki. Afkoman í íslenskum sjávarútvegi stendur ekki undir slíkri fjárfestingu. Því er það svo að verðmat þeirra fyrirtækja, sem eru í kauphöllinni, mótast fyrst og fremst af þeirri afkomu sem fyrirtækin sýna en hefur lítið með hrakvirði eða upplausnarvirði fyrirtækjanna að gera. En það er rétt sem prófessorinn segir, án kvótans eru fyrirtæki í sjávarútvegi ekki rekstrarhæf. Það ættu þeir að hafa í huga sem vilja taka kvótann af þeim. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa Hagkerfisins.
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Grípum gullið tækifæri og sendum heiminum skýr skilaboð…aftur Svandís Ingimundardóttir skrifar