Vopnleysið kvatt? Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir skrifar 16. febrúar 2022 17:00 Reglulega hefur verið rætt um auknar heimildir almennra lögreglumanna til þess að bera vopn síðustu ár, en umræðan hefur jafnan mætt andstöðu almennings. Nú á dögunum hefur umræðan verið tekin upp að nýju vegna atvika sem, eins og ber að skilja, veldur lögreglumönnum áhyggjum um hvort þeir geti tryggt öryggi sitt og almennings. Með þessum áhyggjum eru óskir um auknar heimildir réttlættar. Hins vegar er rík ástæða til að staldra við og ræða áhyggjur af öryggi fatlaðs fólks, ef aukinn vopnaburð lögreglunnar er nýr veruleiki í íslensku samfélagi. Í ágúst 2019 var tvítugur piltur með Downs-heilkenni, Eric Torell, skotinn til bana af lögreglumanni í Stokkhólmi í Svíþjóð. Hann var úti með leikfangabyssu þegar lögreglan kom að honum. Hann var beðinn um að leggja byssuna niður, en þess í stað beindi hann henni að lögreglunni sem skaut að honum 25 sinnum í kjölfarið. Skotin hæfðu Torell þrívegis með þeim afleiðingum að hann lést. Foreldrar hans sögðu son sinn hafa elskað allt sem varðaði lögregluna og því líklegt að hann hafi, vegna þroskahömlunar, sinnar misskilið aðstæður og litið á þetta sem leik. Eric Torell var með talsverða þroskahömlun og tjáði sig ekki með hefðbundnum hætti að sögn foreldra hans. Lögreglan í Svíþjóð bar fyrir sig að hafa ekki hlotið næga þjálfun í aðstæðum og var málið látið niður falla í réttarkerfinu. Fatlað fólk er afar jaðarsettur hópur í samfélaginu. Auknar líkur eru á að fatlaður einstaklingur hafi orðið fyrir hvers kyns ofbeldi vegna stöðu sinnar, sem leiðir af sér oft langa og strembna áfallasögu. Fatlað fólk er til dæmis líklegra til þess að vera háð aðstoð annarra við athafnir daglegs lífs, til þess að sjá um eigin fjármál, til þess að vera vistað á stofnunum og hafa lítil yfirráð yfir eigin lífi. Það hefur þar að auki lítið aðgengi að réttarkerfinu. Þá er fatlað fólk líklegra til að búa við fátækt og félagslega einangrun, til að þróa með sér fíknivanda og býðst fötluðu fólki fá úrræði til þess að vinna úr sínum málum. Er það bæði vegna þess að meðferðin tekur ekki mið af þörfum þeirra (s.s. vegna þroskahömlunar eða einhverfu) en ekki síður vegna fötlunarfordóma sem ofnir eru inn í menningu okkar. Talið er að talsverður hópur þeirra sem glíma við vímuefnavanda, situr í fangelsum og glímir við heimilisleysi sé með þroskahömlun og/eða einhverfu. Rannsóknir frá Noregi benda til þess og samtöl Landssamtakanna Þroskahjálpar við sérfræðinga, lögregluna og fangaverði staðfesta þennan grun. Sárlega vantar rannsóknir um stöðu fatlaðs fólks í samfélaginu, og m.a. þegar kemur að afbrotum, fíkn og samskiptum við lögregluna en alþjóðlegar rannsóknir sýna aukinni hættu fatlaðs fólks á að verða fyrir ofbeldi af hálfu lögreglunnar. Slíkt ofbeldi getur t.d. falið í sér mikla hörku við handtöku, að fjarlægja hjálpartæki og niðurlægja fatlaða einstaklingsins, skilningsleysi á þörfum einstaklingsins, að ekki sé tekinn nægur tími til þess að ganga úr skugga um að viðkomandi skilji hvað fram fer og fái tækifæri til að gera sig skiljanlegan. Oft er erfitt fyrir lögregluna að koma auga á fötlun viðkomandi, t.d. ef um þroskahömlun eða einhverfu er að ræða. Lögreglumenn hljóta ekki fullnægjandi þjálfun þegar kemur að samskiptum og viðbrögðum þegar aðili er fatlaður, þá getur tímaskortur og áfallastreita meðal lögreglumanna einnig spilað inn í. Þetta eru stóru atriðin sem rædd eru erlendis og ekkert sem bendir til þess að það sama eigi ekki við á Íslandi. Ekkert af þessu afsakar þó ófullnægjandi og ómannúðlega meðhöndlun lögreglunnar á málum fatlaðs fólks. Það er ekki bara krafa um siðleg vinnubrögð, heldur beinlínis skyldur sem íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig að fylgja, þ.e. samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Krafa er gerð um viðeigandi aðlögun, sem þýðir að fatlað fólk á lögum samkvæmt rétt á því að komið sé til móts við þarfir þeirra en án þess er ekki hægt að tryggja að fólk hljóti sama rétt, og sitji við sama borð, og aðrir. Manneskja með þroskahömlun getur ekki mætt í munnlega skýrslutöku, eins og ófatlaður einstaklingur myndi geta gert. Það á öllum að vera ljóst. Það er sérstök skylda stjórnvalda að koma til móts við þessar þarfir. Landssamtökin Þroskahjálp hafa unnið með lögreglunni á ólíkum sviðum, bæði í lögreglufræðum Háskólans á Akureyri, fundum með lögreglustjórum, rannsóknarlögreglumönnum, samstarf um gerð fræðsluefnis með Mennta- og starfsþróunarsetri lögreglunnar, haldið fræðslufundi með fangelsisyfirvöldum og fleiri aðilum. Þetta samstarf hefur verið farsælt og mikill vilji meðal stjórnenda og almennra lögreglumanna til þess að gera betur, læra og miðla sinni þekkingu. Fyrir það er samtökin afar þakklát. Hins vegar hljóta samtök sem vinna að réttindum og hagsmunum fatlaðs fólks að setja spurningarmerki við aukinn vopnaburð almennra lögreglumanna vegna þeirrar tölfræði sem sýnir að fatlað fólk er í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi við samskipti við lögregluna. Höfundur er starfsmaður Landssamtakanna Þroskahjálpar og baráttukona fyrir réttindum fatlaðs fólks. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lögreglan Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir Málefni fatlaðs fólks Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Hvað getur Ísland gefið öðrum þjóðum? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Reglulega hefur verið rætt um auknar heimildir almennra lögreglumanna til þess að bera vopn síðustu ár, en umræðan hefur jafnan mætt andstöðu almennings. Nú á dögunum hefur umræðan verið tekin upp að nýju vegna atvika sem, eins og ber að skilja, veldur lögreglumönnum áhyggjum um hvort þeir geti tryggt öryggi sitt og almennings. Með þessum áhyggjum eru óskir um auknar heimildir réttlættar. Hins vegar er rík ástæða til að staldra við og ræða áhyggjur af öryggi fatlaðs fólks, ef aukinn vopnaburð lögreglunnar er nýr veruleiki í íslensku samfélagi. Í ágúst 2019 var tvítugur piltur með Downs-heilkenni, Eric Torell, skotinn til bana af lögreglumanni í Stokkhólmi í Svíþjóð. Hann var úti með leikfangabyssu þegar lögreglan kom að honum. Hann var beðinn um að leggja byssuna niður, en þess í stað beindi hann henni að lögreglunni sem skaut að honum 25 sinnum í kjölfarið. Skotin hæfðu Torell þrívegis með þeim afleiðingum að hann lést. Foreldrar hans sögðu son sinn hafa elskað allt sem varðaði lögregluna og því líklegt að hann hafi, vegna þroskahömlunar, sinnar misskilið aðstæður og litið á þetta sem leik. Eric Torell var með talsverða þroskahömlun og tjáði sig ekki með hefðbundnum hætti að sögn foreldra hans. Lögreglan í Svíþjóð bar fyrir sig að hafa ekki hlotið næga þjálfun í aðstæðum og var málið látið niður falla í réttarkerfinu. Fatlað fólk er afar jaðarsettur hópur í samfélaginu. Auknar líkur eru á að fatlaður einstaklingur hafi orðið fyrir hvers kyns ofbeldi vegna stöðu sinnar, sem leiðir af sér oft langa og strembna áfallasögu. Fatlað fólk er til dæmis líklegra til þess að vera háð aðstoð annarra við athafnir daglegs lífs, til þess að sjá um eigin fjármál, til þess að vera vistað á stofnunum og hafa lítil yfirráð yfir eigin lífi. Það hefur þar að auki lítið aðgengi að réttarkerfinu. Þá er fatlað fólk líklegra til að búa við fátækt og félagslega einangrun, til að þróa með sér fíknivanda og býðst fötluðu fólki fá úrræði til þess að vinna úr sínum málum. Er það bæði vegna þess að meðferðin tekur ekki mið af þörfum þeirra (s.s. vegna þroskahömlunar eða einhverfu) en ekki síður vegna fötlunarfordóma sem ofnir eru inn í menningu okkar. Talið er að talsverður hópur þeirra sem glíma við vímuefnavanda, situr í fangelsum og glímir við heimilisleysi sé með þroskahömlun og/eða einhverfu. Rannsóknir frá Noregi benda til þess og samtöl Landssamtakanna Þroskahjálpar við sérfræðinga, lögregluna og fangaverði staðfesta þennan grun. Sárlega vantar rannsóknir um stöðu fatlaðs fólks í samfélaginu, og m.a. þegar kemur að afbrotum, fíkn og samskiptum við lögregluna en alþjóðlegar rannsóknir sýna aukinni hættu fatlaðs fólks á að verða fyrir ofbeldi af hálfu lögreglunnar. Slíkt ofbeldi getur t.d. falið í sér mikla hörku við handtöku, að fjarlægja hjálpartæki og niðurlægja fatlaða einstaklingsins, skilningsleysi á þörfum einstaklingsins, að ekki sé tekinn nægur tími til þess að ganga úr skugga um að viðkomandi skilji hvað fram fer og fái tækifæri til að gera sig skiljanlegan. Oft er erfitt fyrir lögregluna að koma auga á fötlun viðkomandi, t.d. ef um þroskahömlun eða einhverfu er að ræða. Lögreglumenn hljóta ekki fullnægjandi þjálfun þegar kemur að samskiptum og viðbrögðum þegar aðili er fatlaður, þá getur tímaskortur og áfallastreita meðal lögreglumanna einnig spilað inn í. Þetta eru stóru atriðin sem rædd eru erlendis og ekkert sem bendir til þess að það sama eigi ekki við á Íslandi. Ekkert af þessu afsakar þó ófullnægjandi og ómannúðlega meðhöndlun lögreglunnar á málum fatlaðs fólks. Það er ekki bara krafa um siðleg vinnubrögð, heldur beinlínis skyldur sem íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig að fylgja, þ.e. samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Krafa er gerð um viðeigandi aðlögun, sem þýðir að fatlað fólk á lögum samkvæmt rétt á því að komið sé til móts við þarfir þeirra en án þess er ekki hægt að tryggja að fólk hljóti sama rétt, og sitji við sama borð, og aðrir. Manneskja með þroskahömlun getur ekki mætt í munnlega skýrslutöku, eins og ófatlaður einstaklingur myndi geta gert. Það á öllum að vera ljóst. Það er sérstök skylda stjórnvalda að koma til móts við þessar þarfir. Landssamtökin Þroskahjálp hafa unnið með lögreglunni á ólíkum sviðum, bæði í lögreglufræðum Háskólans á Akureyri, fundum með lögreglustjórum, rannsóknarlögreglumönnum, samstarf um gerð fræðsluefnis með Mennta- og starfsþróunarsetri lögreglunnar, haldið fræðslufundi með fangelsisyfirvöldum og fleiri aðilum. Þetta samstarf hefur verið farsælt og mikill vilji meðal stjórnenda og almennra lögreglumanna til þess að gera betur, læra og miðla sinni þekkingu. Fyrir það er samtökin afar þakklát. Hins vegar hljóta samtök sem vinna að réttindum og hagsmunum fatlaðs fólks að setja spurningarmerki við aukinn vopnaburð almennra lögreglumanna vegna þeirrar tölfræði sem sýnir að fatlað fólk er í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi við samskipti við lögregluna. Höfundur er starfsmaður Landssamtakanna Þroskahjálpar og baráttukona fyrir réttindum fatlaðs fólks.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar