Saga um glötuð tækifæri Jón Skafti Gestsson skrifar 16. september 2021 11:30 Í morgunfréttum Ríkisútvarpsins 13. september var greint frá því að fjórðungur fyrirspurna sem Landsnet fékk um orkuafhendingu síðastliðin ár hefðu komið frá Suðurnesjum. Í öllum tilvikum var óskum um tengingu hafnað því flutningskerfi raforku ræður ekki við það. Þessi staða er grafalvarlegt mál fyrir Suðurnesjamenn sem verða af tækifærum til að auðga efnahagslífið og samfélagið með fjölbreyttara og kröftugra atvinnulífi. Bæjarstjóri Reykjanessbæjar staðfesti stöðuna í viðtali við RÚV sama dag. Við þessa frétt er rétt að staldra. Þrír fjórðu fyrirspurna til Landsnets um orkuafhendingu koma frá öðrum stöðum á landinu. Víðast hvar er staðan jafnslæm og á Suðurnesjum. Kerfið okkar er einfaldlega uppselt og hálfrar aldar gömul byggðalína veldur ekki því hlutverki sem henni er ætlað í gjörbreyttu samfélagi. Afleiðingin er að tækifæri til atvinnuþróunar tapast um land allt sem leiðir til stöðnunar og lægri launa almennings. Afhendingargeta í meginflutningskerfi Landsnets. Verulegar takmarkanir eru á raforkuafhendingu um nánast allt land. Landsnet hefur lengi talað fyrir því að styrkja þurfi kerfið en hefur ekki orðið nægilega ágengt, meðal annars vegna ítrekaðra kærumála sem tefja framgang nauðsynlegra verkefna og stjórnsýslu sem virðir ekki reglur um afgreiðslutíma mála. Milljarðatekjur forgörðum Árin 2018-2021 hafa borist í heildina rúmlega 100 formlegar fyrirspurnir um tengingu frá framleiðendum, raforkumiðlurum og stórnotendum. Bæði er um að ræða fyrirspurnir vegna nýrrar starfsemi og frá starfandi fyrirtækjum sem vilja auka umsvif sín. Rúmlega helmingur fyrirspurnanna kemur frá stórnotendum en framleiðendur standa einnig fyrir stórum hluta fyrirspurnanna. Til viðbótar hafa borist fjölmargar óformlegar fyrirspurnir frá aðilum sem hætta við áform sín þegar þeim er gerð ljós staðan í raforkukerfinu. Mat á virði tapaðra tækifæra verður ávallt erfitt og því ágætt að styðjast við ólíkar sviðsmyndir. Ef stuðst er við bjartsýna sviðsmynd er það mat Landsnets að verkefnin að baki 25-30 þeirra fyrirspurna sem bárust gætu vel hafa raungerst ef flutningskerfi raforku væri sterkara. Samanlögð aflþörf þessar verkefna nemur á bilinu 500-900 MW. Til samanburðar er aflþörf á iðnaðarsvæðinu á Grundartanga um 650 MW. Töpuð tækifæri í orkusölunni einni saman nema því tugum milljarða króna, með milljarða arðsemi. Er þá ótalinn sá arður sem hlýst af starfsemi raforkukaupendanna og launaávinningur almennings af öflugra atvinnulífi. Sé miðað við hófsamari sviðsmynd er það mat Landsnets að sex áðurnefndra verkefna hefðu mjög líklega raungerst ef ekki hefði strandað á flutningskerfi Landsnets. Aflþörf þessara verkefna er samtals 150-200 MW. Það jafnast á við heildarumsvif gagnavera og árleg orkusala ein og sér af slíkum umsvifum væri líklegast á bilinu 4-6 milljarðar króna. Töpuð störf og lægri laun Orkunotkun fylgja störf, nánar tiltekið 1-1,5 störf á MW stórnotenda, og fleiri fyrir almenna notendur raforku. Hvort sem miðað er við bjartsýnni eða hófsamari tölurnar um töpuð tækifæri er ljóst að íslenskt samfélag hefur orðið af hundruðum starfa vegna takmarkana flutningskerfisins. Þessar takmarkanir leiða til lengri tíma til ójöfnuðar milli sveitarfélaga og landsvæða. Á árunum 1992-2016 þróaðist afhendingargeta flutningskerfisins ekki í samræmi við raforkunotkun með þeim afleiðingum að sífellt fleiri staðir á Íslandi geta ekki bætt við atvinnustarfsemi sem krefst raforku svo nokkru nemi. Þegar launaþróun almennings á tímabilinu er skoðuð kemur í ljós að laun almennings hækkuðu mun hægar í þeim sveitarfélögum og landssvæðum sem lengst höfðu búið við takmarkaða afhendingargetu. Vestmannaeyingar, Ísfirðingar og Seyðfirðingar hafa setið eftir í launaþróun vegna þessara takmarkana. Hið gagnstæða reyndist líka satt. Í þeim sveitarfélögum sem mest gátu aukið raforkunotkun sína á tímabilinu höfðu laun almennings hækkað mest. Vopnfirðingar nutu þess að geta margfaldað raforkunotkun sína á tímabilinu og þar hækkuðu laun almennings á föstu verðlagi um 73% samanborið við 29% á Seyðisfirði og 48% að meðaltali samkvæmt tölum Ríkisskattstjóra. Styrking flutningskerfisins þolir enga bið Fréttir undanfarinna daga af töpuðum tækifærum á Suðurnesjum opna vonandi augu fólks fyrir því að styrking orkuflutningskerfisins þolir ekki bið. Undanfarin ár hefur ítrekað komið í ljós að kerfið okkar stendur ekki undir eðlilegum kröfum. Langvarandi rafmagnsleysi í kjölfar desemberóveðursins 2019 leiddi í ljós veikleika kerfisins á Norður- og Austurlandi. Nokkrum vikum síðar leiddi annað óveður til alvarlegs rafmagnsleysis á Suðurlandi. Við þetta bætast nú réttmætar áhyggjur Suðurnesjamanna af flutningskerfinu sem eiga í raun við um landið allt. Um árabil hafa atvinnutækifæri á landsbyggðinni takmarkast af ófullnægjandi innviðum en nú á það við um land allt. Því má heldur ekki gleyma að styrking flutningskerfisins er risastór forsenda í baráttunni við loftslagsvandann. Verði flutningsskerfi raforku ekki styrkt er tómt mál að tala um að Íslendingar geti staðið við skuldbindingar sínar í loftslagsmálum. Orkuskiptin munu stranda í flutningskerfi sem að megninu til er hálfrar aldar gamalt. Samfélög sem geta hvorki bætt við sig nýrri atvinnustarfsemi né farið í orkuskipti munu dragast aftur úr öðrum. Styrking flutningskerfisins um land allt þolir enga bið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Skafti Gestsson Orkumál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Sögufölsun eytt í kyrrþey Hjörtur Hjartarson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Sjá meira
Í morgunfréttum Ríkisútvarpsins 13. september var greint frá því að fjórðungur fyrirspurna sem Landsnet fékk um orkuafhendingu síðastliðin ár hefðu komið frá Suðurnesjum. Í öllum tilvikum var óskum um tengingu hafnað því flutningskerfi raforku ræður ekki við það. Þessi staða er grafalvarlegt mál fyrir Suðurnesjamenn sem verða af tækifærum til að auðga efnahagslífið og samfélagið með fjölbreyttara og kröftugra atvinnulífi. Bæjarstjóri Reykjanessbæjar staðfesti stöðuna í viðtali við RÚV sama dag. Við þessa frétt er rétt að staldra. Þrír fjórðu fyrirspurna til Landsnets um orkuafhendingu koma frá öðrum stöðum á landinu. Víðast hvar er staðan jafnslæm og á Suðurnesjum. Kerfið okkar er einfaldlega uppselt og hálfrar aldar gömul byggðalína veldur ekki því hlutverki sem henni er ætlað í gjörbreyttu samfélagi. Afleiðingin er að tækifæri til atvinnuþróunar tapast um land allt sem leiðir til stöðnunar og lægri launa almennings. Afhendingargeta í meginflutningskerfi Landsnets. Verulegar takmarkanir eru á raforkuafhendingu um nánast allt land. Landsnet hefur lengi talað fyrir því að styrkja þurfi kerfið en hefur ekki orðið nægilega ágengt, meðal annars vegna ítrekaðra kærumála sem tefja framgang nauðsynlegra verkefna og stjórnsýslu sem virðir ekki reglur um afgreiðslutíma mála. Milljarðatekjur forgörðum Árin 2018-2021 hafa borist í heildina rúmlega 100 formlegar fyrirspurnir um tengingu frá framleiðendum, raforkumiðlurum og stórnotendum. Bæði er um að ræða fyrirspurnir vegna nýrrar starfsemi og frá starfandi fyrirtækjum sem vilja auka umsvif sín. Rúmlega helmingur fyrirspurnanna kemur frá stórnotendum en framleiðendur standa einnig fyrir stórum hluta fyrirspurnanna. Til viðbótar hafa borist fjölmargar óformlegar fyrirspurnir frá aðilum sem hætta við áform sín þegar þeim er gerð ljós staðan í raforkukerfinu. Mat á virði tapaðra tækifæra verður ávallt erfitt og því ágætt að styðjast við ólíkar sviðsmyndir. Ef stuðst er við bjartsýna sviðsmynd er það mat Landsnets að verkefnin að baki 25-30 þeirra fyrirspurna sem bárust gætu vel hafa raungerst ef flutningskerfi raforku væri sterkara. Samanlögð aflþörf þessar verkefna nemur á bilinu 500-900 MW. Til samanburðar er aflþörf á iðnaðarsvæðinu á Grundartanga um 650 MW. Töpuð tækifæri í orkusölunni einni saman nema því tugum milljarða króna, með milljarða arðsemi. Er þá ótalinn sá arður sem hlýst af starfsemi raforkukaupendanna og launaávinningur almennings af öflugra atvinnulífi. Sé miðað við hófsamari sviðsmynd er það mat Landsnets að sex áðurnefndra verkefna hefðu mjög líklega raungerst ef ekki hefði strandað á flutningskerfi Landsnets. Aflþörf þessara verkefna er samtals 150-200 MW. Það jafnast á við heildarumsvif gagnavera og árleg orkusala ein og sér af slíkum umsvifum væri líklegast á bilinu 4-6 milljarðar króna. Töpuð störf og lægri laun Orkunotkun fylgja störf, nánar tiltekið 1-1,5 störf á MW stórnotenda, og fleiri fyrir almenna notendur raforku. Hvort sem miðað er við bjartsýnni eða hófsamari tölurnar um töpuð tækifæri er ljóst að íslenskt samfélag hefur orðið af hundruðum starfa vegna takmarkana flutningskerfisins. Þessar takmarkanir leiða til lengri tíma til ójöfnuðar milli sveitarfélaga og landsvæða. Á árunum 1992-2016 þróaðist afhendingargeta flutningskerfisins ekki í samræmi við raforkunotkun með þeim afleiðingum að sífellt fleiri staðir á Íslandi geta ekki bætt við atvinnustarfsemi sem krefst raforku svo nokkru nemi. Þegar launaþróun almennings á tímabilinu er skoðuð kemur í ljós að laun almennings hækkuðu mun hægar í þeim sveitarfélögum og landssvæðum sem lengst höfðu búið við takmarkaða afhendingargetu. Vestmannaeyingar, Ísfirðingar og Seyðfirðingar hafa setið eftir í launaþróun vegna þessara takmarkana. Hið gagnstæða reyndist líka satt. Í þeim sveitarfélögum sem mest gátu aukið raforkunotkun sína á tímabilinu höfðu laun almennings hækkað mest. Vopnfirðingar nutu þess að geta margfaldað raforkunotkun sína á tímabilinu og þar hækkuðu laun almennings á föstu verðlagi um 73% samanborið við 29% á Seyðisfirði og 48% að meðaltali samkvæmt tölum Ríkisskattstjóra. Styrking flutningskerfisins þolir enga bið Fréttir undanfarinna daga af töpuðum tækifærum á Suðurnesjum opna vonandi augu fólks fyrir því að styrking orkuflutningskerfisins þolir ekki bið. Undanfarin ár hefur ítrekað komið í ljós að kerfið okkar stendur ekki undir eðlilegum kröfum. Langvarandi rafmagnsleysi í kjölfar desemberóveðursins 2019 leiddi í ljós veikleika kerfisins á Norður- og Austurlandi. Nokkrum vikum síðar leiddi annað óveður til alvarlegs rafmagnsleysis á Suðurlandi. Við þetta bætast nú réttmætar áhyggjur Suðurnesjamanna af flutningskerfinu sem eiga í raun við um landið allt. Um árabil hafa atvinnutækifæri á landsbyggðinni takmarkast af ófullnægjandi innviðum en nú á það við um land allt. Því má heldur ekki gleyma að styrking flutningskerfisins er risastór forsenda í baráttunni við loftslagsvandann. Verði flutningsskerfi raforku ekki styrkt er tómt mál að tala um að Íslendingar geti staðið við skuldbindingar sínar í loftslagsmálum. Orkuskiptin munu stranda í flutningskerfi sem að megninu til er hálfrar aldar gamalt. Samfélög sem geta hvorki bætt við sig nýrri atvinnustarfsemi né farið í orkuskipti munu dragast aftur úr öðrum. Styrking flutningskerfisins um land allt þolir enga bið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets.