Það er gott að berjast gegn kynferðisofbeldi í nútímanum, rétt eins og það var virðingarverður málstaður að berjast gegn áhrifum kommúnismans í bandarísku þjóðlífi á 5. og 6. áratug síðustu aldar. Einn stjórnmálamaður á því tímabili, Joseph McCarthy öldungardeildarþingmaður, hagnýtti sér hræðsluna í þjóðfélaginu við kommúnismann, fyrst og fremst til að auka eigin framavonir í stjórnmálum. Ein nálgunin í þeim efnum var að halda yfirheyrslur á Bandaríkjaþingi í beinni sjónvarpsútsendingu þar sem ófáir þjóðfélagsþegnar voru teknir á beinið fyrir að styðja, leynt eða ljóst, hreyfingu kommúnista og hafa þannig óæskileg áhrif á bandarískt stjórnkerfi. Þótt McCarthy væri snjall í að koma fram þá voru flestar ásakanirnar, ef ekki allar, reistar á sandi. Sem betur fer tókst um síðir að fletta ofan af þessum vinnubrögðum og stöðva „nornaveiðarnar“ gegn kommúnismanum í Bandaríkjunum.
Hverjar voru afleiðingar McCarthyismans?
Um afleiðingar McCarthyismans hafa verið gerðar margar þekktar bandarískar bíómyndir. Sjónarhorn myndanna er yfirleitt um þá sem lentu á svörtum lista fyrir meintan stuðning sinn við baráttumál kommúnista. Að vera svartlistaður þýddi yfirleitt atvinnu- og tekjumissi ásamt því að verða fyrir ýmsu einelti og félagslegu áreiti. Ófáir frábærir listamenn misstu spón úr aski sínum í kjölfar þess að vera svartlistaðir og sumir hrökkluðust úr landi, svo sem eins og Charles Chaplin og Orson Welles, á meðan aðrir reyndu að halda lífi í starfsferli sínum í Bandaríkjunum, svo sem eins og Lena Horne og Dalton Trumbo. Síðastnefndi einstaklingurinn var afar fær handritshöfundur og um ævi hans var gerð kvikmynd árið 2015 sem bar nafnið Trumbo.
Ég er Spartacus
Til að lifa af í Bandaríkjunum, eftir að hafa verið svartlistaður, skrifaði Trumbo handrit undir ýmsum gervinöfnum og úr urðu vel þekktar kvikmyndir, svo sem eins og Spartacus sem kom út árið 1960 en það var fyrst þá sem tókst að strika nafn Trumbo af svarta listanum. Ég var ekki hár í loftinu þegar ég horfði í fyrsta skipti á Kirk Douglas í hlutverki Spartacusar, skylmingaþrælsins sem leiddi uppreisn gegn Rómverjum. Ógleymanlegt er það atriði í myndinni þegar Rómverjar höfðu barið uppreisnina niður og kölluðu eftir því að Spartacus gæfi sig fram, því eingöngu þá myndu aðrir uppreisnarmenn, fyrir utan að sjálfsögðu Spartacus, halda lífi. Þegar Kirk Douglas reis upp til að gefa sig fram og bjarga þannig félögum sínum, risu aðrir í hópnum einnig upp og kölluðu „Ég er Spartacus!“. Með því móti var ekki hægt að komast að því hver væri foringi uppreisnarmanna og því yrðu Rómverjar annað hvort að drepa þá alla eða engann.
Réttarfar Öfga og sakfelling á samfélagsmiðlum
Í lok síðustu viku birtu samtökin Öfgar og konur úr hópnum Agn yfirlýsingu í kjölfar þess að tónlistarmaðurinn Ingó Veðurguð var ráðinn til að stýra Brekkusöng á Þjóðhátíð í Vestmannaeyjum næstkomandi ágúst. Í yfirlýsingunni var óskað svara frá Þjóðhátíðarnefnd hvernig það væri réttlætanlegt að meiri virði væri „ráða meinta kynferðisbrotamenn en að virða þolendur?“ Það var augljóst af yfirlýsingunni í hvern verið var að vísa og í framhaldi af því sagði talsmaður samtakanna Öfgar, Tanja Ísfjörð, að verið væri að taka á móti sögum um hinn meinta kynferðisbrotamann.
Síðastliðinn laugardag birtu svo samtökin nafnlausar frásagnir af meintu kynferðisofbeldi þjóðþekkts tónlistarmanns sem fjölmiðlar tengdu við Ingó Veðurguð. Hann bar af sér sakir en sl. mánudag var hann afturkallaður, eins og það er nefnt í útilokunarmenningunni, þ.e. hann mun ekki koma fram á Þjóðhátíð um verslunarmannahelgina. Enn einu sinni hafa þau öfl sigrað sem halda réttarhöld á samfélagsmiðlum og byggja sönnunarfærsluna á einhliða frásögnum sem eru svo gerð almenningi kunn með birtingu ásakana án þess nöfn séu birt. Viðkvæðið er þá, „þolendur skulda engum neitt“.
Er það stórmannlegt að sitja hjá?
Nú þekki ég ekki Ingó Veðurguð persónulega. Gefum okkur samt sem áður að hann hafi með athöfnum sínum brotið á réttindum annarra. Jafnvel þótt svo sé á það ekki að líðast að orðspor einstaklinga sé nítt niður á samfélagsmiðlum þar sem sami aðilinn kærir, rannsakar og dæmir. Óskýrleiki í kæru um hvenær eitthvað gerðist, hvar og hverjir komu að málinu ýtir undir að haldin séu réttarhöld þar sem engrar sanngirni sé gætt í þágu þess sem er sakaður um sitthvað misjafnt.
Það er lítilmannlegt að sitja hjá aðgerðarlaus í svona málum, jafnvel þótt viðkvæm séu. Réttarfar miðalda er ekki til eftirbreytni. Öfgar við að uppræta eitt samfélagsmein réttlætir ekki að annað og verra mein sé fest í sessi. Látum ekki ofstækislið pólitískrar rétthugsunar halda áfram að taka hvern einstaklinginn úr umferð með aðferðum útilokunarmenningarinnar. Stöndum fyrir gildi siðaðs samfélags þar sem réttlát málsmeðferð er höfð að leiðarljósi og segjum:
„Ég er Ingó Veðurguð“.
Höfundur er lögfræðingur.
