Það hefur alltaf valdið mér vonbrigðum hvernig þeir stjórnmálaflokkar sem staðið hafa vörð um fiskveiðistjórnunarkerfið fyrir sérhagsmunahópana í sjávarútvegi hefur tekist að kæfa málið í aðdraganda þingkosninga, síðan kerfið var sett á. Sjaldan hefur það verið sýnilegra en á síðasta kjörtímabili hjá ríkistjórnarflokkunum hvað hagsmunagæslan er orðin siðlaus og grimm. Hagsmunir þjóðarinnar skipta engu máli fyrir sérhagsmunahópinn sem þarf að hafa góðan.
Umræðunni hefur alltaf verið beint að því að sátt ríki um fiskveiðistjórnunarkerfið og þannig náð að draga athyglina frá því að í raun eru þetta tvö kerfi um stjórn fiskveiða. Það er sátt um það hjá þjóðinni að við stjórnum nýtingu úr fiskistofnum eftir vísindalegri ráðgjöf. Þar er sáttin.
Það er hins vegar engin sátt um hinn hluta kerfisins sem er úthlutun á veiðiheimildunum og hvað þeir sem þess njóta eiga að greiða fyrir til eiganda sjávarauðlindarinnar sem er þjóðin. Þar er engin sátt.
Það eru að verða hraðar breytingar í umhverfi sjávarútvegsins og fjórða iðnbyltingin að koma þar hratt inn, þannig að ýmsar hugmyndir sem voru uppi fyrir tíu til fimmtán árum eru úreltar í dag. Það verður að taka tillit til þess svo atvinnugreinin haldi samkeppnisstöðu sinni þó gerðar verði breytingar. Íslensk sjávarútvegsfyrirtæki eru mörg í fremstu röð og það er gott.
Erum í kapphlaupi við tímann
Eins og málin hafa fengið að þróast er það aldrei mikilvægara en í komandi kosningum að þeir stjórnmálaflokkar sem stundað hafa grimma hagsmunagæslu fyrir fámennan sérhagsmunahóp fái ekki atkvæði kjósenda. Við verðum að gera breytingar á auðlindaákvæði stjórnarskrárinnar sem fyrst, að afnotarétturinn sé tímabundinn og að fyrir hann eigi að greiða. Það er hluti af sáttinni.
Sá mikli ofsagróði sem hefur verið í sjávarútveginum og hvert hann rennur er ekki að skapa sátt í samfélaginu og á því verður að taka. Það þarf nýja skilgreiningu og hugsun inn í umræðuna, sem er að þjóðin er eigandi auðlindarinnar og þeir sem fá úthlutaðum veiðiheimildum eru verktakar hjá þjóðinni. Afraksturinn af auðlindinni verður að vera öllum sýnilegur.
Eigandinn hefur fullan rétt á að hafa yfirsýn yfir hvað sjávarauðlindin er í raun að gefa af sér og ákveða réttlát nýtingargjöld, en ekki að verktakinn komi með þær upplýsingar inn í þjóðarbúskapinn. Það er stór hluti af sáttinni að sett verði upp eftirlit með því að þau afurðaverð sem eru að skila sér til Íslands séu rétt. Sjómenn geta þá líka verið öruggir um að laun þeirra séu reiknuð út frá réttum afurðaverðum. Sveitarfélögin og landsbyggðirnar munu njóta góðs af þessu líka.
Verðlagsstofa skiptaverðs á að taka þetta verkefni að sér og það á að efla hana eins og þarf. Stofnun sem hagsmunagæsluflokkarnir hafa passað mjög vel upp á að halda í fjársvelti til að hún gæti ekki starfað eðlilega.
Þarf nýja hugsun og breytingar
Að hafa allt á einni hendi, veiðar, vinnslu og sölu á erlenda markaði er vandmeðfarið. Enda er umræða um tvöfalda verðlagningu alltaf að verða háværari. Fyrirtæki selur sínu erlenda sölufélagi afurðirnar, það er afurðaverðið sem skilar sér til Íslands. Síðan er allt annað verð og hærra sem fyrirtækið fær fyrir afurðina í áframsölu og það kemur hvergi fram?
Það þarf að koma með nýja hugsun og nálgun þegar eigandinn veit hvað eignin hans er að gefa af sér. Þau fyrirtæki sem sjá um nýtingu auðlindarinnar fái vegna góðs rekstrar að skila eðlilegum hagnaði til að halda áfram að byggja sig upp, eigandinn fái svo mismuninn. Þessi sérhagsmunahópur hefur verið harðastur á móti því að taka upp annan gjaldmiðil svo koma megi á stöðugleika í þessu landi. Eytt í það milljörðum og meðal annars rekið heilan fjölmiðil til þess.
Þess vegna þarf einnig að hugsa leið til þess að gengishagnaðurinn sem verður til með sveiflu á krónunni komi líka til eigandans en ekki bara í vasann hjá verktakanum. Það er líklegt að áhugi þeirra á krónunni hverfi mjög hratt og stöðugleiki í efnahagsmálum verði verðmæti hjá þeim verði þessu breytt.
Það er allra hagur að ná sátt um sjávarauðlindina
Eins og staðan er orðin í dag er þessi hópur að leggja undir sig stóran hluta fyrirtækjareksturs á Íslandi með ofsagróða úr sjávarauðlindinni. Þetta verður að stoppa áður en þetta endar eins og það stefnir í, að það verði húsbændur og hjú sem búa á þessu landi. Það þarf ekki að útskýra hverjir yrðu húsbændur og hverjir yrðu hjúin.
Það bíða eftir okkur óteljandi samfélagsleg verkefni sem ekki verða framkvæmd nema með auknum tekjum ríkissjóð. Því er mikilvægt og réttlátt að þjóðin fá réttan skerf af afrakstri sjávarauðlindarinnar sem hægt er að nýta í þessi verkefni.
Það er mín skoðun að það þjóni best hagsmunum sérhagsmunahópsins að átta sig á stöðunni og koma að borðinu um að búa til sátt hjá þjóðinni, það mun verða fyrirtækjunum og atvinnugreininni til heilla. Með hroka sínum og áhrifum inn í stjórnmálaflokka eru þeir búnir að koma þessum málum í algert óefni og engin sýn um sátt með sama áframhaldi. Veitið okkur sem viljum tryggja eignarétt þjóðarinnar og réttlátan arð þjóðarinnar af sjávarauðlindinni brautargengi í komandi þingkosningum. Ekki viljum við hafa stjórnmálaflokka sem hugsa meira um hagsmuni sérhagsmunahópa en hagmuni þjóðarinnar.
Höfum þetta sem eitt af stóru málunum í komandi kosningum, hver og einn kjósandi hefur gífurlega hagsmuni að farið verði í þessi mál og gerðar róttækar breytingar.
Höfundur skipar fjórða sæti Viðreisnar í Reykjavíkurkjördæmi norður.
