Í leit að sökudólgi? Anna Margrét Jónsdóttir, Ísleifur Ólafsson og Þorbjörn Jónsson skrifa 8. mars 2021 13:30 Titill þessarar greinar „Í leit að sökudólgi?“ vísar til þess að heilbrigðisráðuneytið virðist þessa dagana vera í leit að sökudólgi sem bera eigi ábyrgð á óöryggi og þeim óskynsamlegu ákvörðunum, sem teknar hafa verið varðandi framkvæmd leghálsskimunar. Stjórn Félags íslenskra rannsóknarlækna fullyrðir að sökudólginn í þessu máli sé ekki að finna á meinafræðideild Landspítalans. Miklu líklegra er að ónógur eða óvandaður undirbúningur og tilviljanakenndar ákvarðanir hafi ráðið för. Heilbrigðisráðuneytið tók þá ákvörðun í samráði við heilsugæsluna að senda skimunarsýni frá leghálsi til greiningar í Danmörku, þrátt fyrir að skimunarráð, landlæknir, meirihluti fagráðs um leghálsskimanir og verkefnastjórn um breytingar á leghálsskimunum teldu að þessar rannsóknir ætti að gera innanlands. Þetta hafa Læknaráð Landspítalans, Samtök yfirlækna á Landspítalanum, Læknafélag Íslands, kvensjúkdómalæknar, lífeindafræðingar, Félag íslenskra rannsóknarlækna og fleiri gagnrýnt harðlega. Til að réttlæta samninga við dönsku rannsóknarstofuna hefur ráðherra meðal annars nefnt annríki á Landspítalanum vegna Covid-19 faraldursins og að tryggja þurfi gæði og öryggi rannsóknanna, það sé lykilatriðið. Ráðherra gefur þannig í skyn að sýnamælingar sem gerðar eru innanlands, til dæmis á Landspítalanum, séu lakari eða að einhverju leyti ekki öruggar. Slíkt er þó úr lausu lofti gripið. Mikill sýnafjöldi einn og sér er hvorki ávísun á öryggi né gæði rannsókna. Í desember 2020 svaraði heilbrigðisráðherra fyrirspurn Höllu Signýjar Kristjánsdóttur alþingismanns um greiningu frumusýna frá leghálsi á eftirfarandi hátt: ,,Rannsóknir frumusýna auk HPV-sýna verða tímabundið gerðar erlendis á meðan unnið er að fyrirkomulagi til lengri tíma. Ekki hefur verið tekin endanleg ákvörðun um það hvar frumusýnin verða rannsökuð eftir að tímabundinn samningur rennur út. Landlæknir lagði til að úrlestur á frumusýnum yrði á Landspítala en sjúkrahúsið er ekki í stakk búið til þess að taka strax við því verkefni enda hefur álagið á sjúkrahúsið verið mikið undanfarið vegna Covid eins og öllum er kunnugt“. Enn fremur svaraði heilbrigðisráðherra á Alþingi þann 4. febrúar síðastliðinn fyrirspurn Helgu Völu Helgadóttur um ástæður þess að leghálsskimunarsýnin væru flutt úr landi orðrétt svona: ,,Ég vil líka segja það að þegar sú ákvörðun er tekin af heilsugæslunni á höfuðborgarsvæðinu að semja við þessa rannsóknastofu í Danmörku þá snýst það um öryggi.“ Og ráðherra ítrekaði svo í máli sínu: „Það snýst fyrst og fremst um öryggi.“ Opinberum heilbrigðisstofnunum hér á landi var um síðustu áramót falið að sinna öllum hlutum skimunar, sem Krabbameinsfélagið sinnti áður, með þeirri undantekningu að rannsóknir á leghálssýnum verða gerðar erlendis. Heilbrigðisráðuneytið fól Landspítalanum ábyrgð á leghálsspeglunum og skimun fyrir brjóstakrabbameini. Farið var í mikla vinnu til að hægt væri að sinna þessari þjónustu á spítalanum. Þrátt fyrir að landlæknir og ýmsir álitsgjafar teldu að rannsókn leghálsskimunarsýna ætti einnig að færist á Landspítalann var spítalanum ekki falið það verkefni að byggja upp starfsemi sem sinnt gæti smásjárskoðun á frumusýnum og HPV veiruprófum. Þess í stað fékk heilsugæslan það verkefni að gera verðkönnun á rannsóknum á leghálssýnunum. Óljóst er hvers vegna var ákveðið að leita hagstæðasta verðs í þennan hluta skimunarinnar í stað þess að fela Landspítalanum verkefnið. Við beindum sjö spurningum til heilbrigðisráðherra um flutning á leghálssýnum til Danmerkur í grein í Morgunblaðinu þann 25. febrúar síðastliðinn. Svör við spurningum okkar birtust strax daginn eftir á heimasíðu ráðuneytisins. Það verður að segjast að svörin eru að sumu leyti loðin, ófullnægjandi og á köflum villandi. Þeirri spurningu hver hafi ákveðið að senda skyldi leghálssýnin til Danmerkur var ekki svarað. Ráðuneytið segir orsök ákvörðunarinnar vera þá að Landspítalinn hafi ekki óskað þess að taka að sér þetta verkefni. Þessu til stuðnings kýs ráðuneytið að vitna, án nokkurs samhengis, í svarbréf sem yfirlæknir meinafræðideildar Landspítalans sendi starfsmanni heilsugæslunnar síðastliðið sumar. Kjarni málsins er sá að þegar yfirlæknir meinafræðideildarinnar festi eftirfarandi á blað „við teljum ekki ástæðu til að óska eftir að sinna þessari rannsóknastarfsemi“ þáhafði hann ekki vitneskju um að búið væri að ákveða að taka frumskoðunarhluta leghálsrannsókna af Krabbameinsfélagi Íslands. Megin ástæða þess að yfirlæknir meinafræðideildar orðaði þetta svona var að hann taldi þessum rannsóknum vera vel sinnt hjá Krabbameinsfélagi Íslands. Á þessum tíma, sumarið 2020, var til staðar hjá Krabbameinsfélaginu sérhæft starfsfólk, tækjakostur og húsnæði til að sinna greiningarvinnu af því tagi sem um er rætt. Forsenda þess að Landspítalinn hefði getað tekið að sér frumurannsóknirnar var sú að spítalinn gæti ráðið það sérhæfða starfsfólk sem sinnti þessari vinnu hjá Krabbameinsfélaginu og keypt tækjabúnað félagsins. Að öðrum kosti hefði þurft að þjálfa nýtt starfsfólk, sem hefði tekið langan tíma, og kaupa nýjan tækjabúnað, sem hefði verið kostnaðarsamara. Spítalinn hefði þó getað framkvæmt HPV veirupróf án mikils undirbúnings enda er þar til staðar bæði fagþekking og fullkominn tækjakostur til að sinna slíkum rannsóknum. Það hefur komið fram í fjölmiðlum að undirritaður hafi verið samningur til þriggja ára við rannsóknastofu í Hvidovre um mælingar á leghálsskimunarsýnum frá Íslandi. Í nýlegri grein okkar í Morgunblaðinu spurðum við um kostnað við langtímasamning við Dani. Heilbrigðisráðuneytið kýs að svara þessari einföldu spurningu ekki beint heldur segir: „Samkvæmt samningum við rannsóknarstofu sjúkrahússins í Hvidovre er einingarverð fyrir rannsókn hvers sýnis um 3.200 krónur. Heildarkostnaður við samninginn ræðst af þátttöku kvenna og þar með fjölda sýna.“ Það er ekki skýrt í svari ráðuneytisins hvort verðið 3.200 krónur fyrir hvert sýni eigi við um HPV-veiruprófið eingöngu eða bæði HPV-veirupróf og frumugreiningarrannsókn. Læknablaðið sendi nýlega fyrirspurn til Ríkiskaupa vegna samningsins. Í svari Ríkiskaupa segir meðal annars að Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins hefði átt að setja þjónustuna í útboð næmi upphæðin meira en rétt tæpum 98 milljónum króna. Miðað við 3.200 króna einingaverð, 13.500 HPV-veirupróf, 7.000 frumugreiningarpróf og þriggja ára samning má leiða líkur að því að upphæðin sé í raun mun hærri en 98 milljónir. Til að upplýsa almenning um þennan þátt málsins þurfa heilbrigðisyfirvöld sem allra fyrst að birta opinberlega: 1) samninginn sem gerður var við rannsóknastofuna í Hvidovre og 2) kostnaðar- og þarfagreiningu fyrir þessar rannsóknir, sem heilsugæslunni var falið að framkvæma í júnímánuði 2020. Íslenskur almenningur á rétt á því að það sé upplýst með óyggjandi hætti hvert heildarvirði samningsins er og hvort reglur um útboðsskyldu og opinber innkaup hafi ef til vill verið brotin. Það eru fleiri atriði í svari heilbrigðisráðuneytisins sem þarfnast nánari útskýringa og verður fjallað betur um það síðar. Það er skoðun okkar að íslensk stjórnvöld eigi að láta framkvæma mælingar á leghálssýnum innanlands og reyna með þeim hætti að endurvekja tiltrú og traust almennings til þessarar mikilvægu heilbrigðisþjónustu. Frá stjórn Félags íslenskra rannsóknarlækna. Formaður félagsins er Anna Margrét Jónsdóttir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skimun fyrir krabbameini Heilbrigðismál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Sjá meira
Titill þessarar greinar „Í leit að sökudólgi?“ vísar til þess að heilbrigðisráðuneytið virðist þessa dagana vera í leit að sökudólgi sem bera eigi ábyrgð á óöryggi og þeim óskynsamlegu ákvörðunum, sem teknar hafa verið varðandi framkvæmd leghálsskimunar. Stjórn Félags íslenskra rannsóknarlækna fullyrðir að sökudólginn í þessu máli sé ekki að finna á meinafræðideild Landspítalans. Miklu líklegra er að ónógur eða óvandaður undirbúningur og tilviljanakenndar ákvarðanir hafi ráðið för. Heilbrigðisráðuneytið tók þá ákvörðun í samráði við heilsugæsluna að senda skimunarsýni frá leghálsi til greiningar í Danmörku, þrátt fyrir að skimunarráð, landlæknir, meirihluti fagráðs um leghálsskimanir og verkefnastjórn um breytingar á leghálsskimunum teldu að þessar rannsóknir ætti að gera innanlands. Þetta hafa Læknaráð Landspítalans, Samtök yfirlækna á Landspítalanum, Læknafélag Íslands, kvensjúkdómalæknar, lífeindafræðingar, Félag íslenskra rannsóknarlækna og fleiri gagnrýnt harðlega. Til að réttlæta samninga við dönsku rannsóknarstofuna hefur ráðherra meðal annars nefnt annríki á Landspítalanum vegna Covid-19 faraldursins og að tryggja þurfi gæði og öryggi rannsóknanna, það sé lykilatriðið. Ráðherra gefur þannig í skyn að sýnamælingar sem gerðar eru innanlands, til dæmis á Landspítalanum, séu lakari eða að einhverju leyti ekki öruggar. Slíkt er þó úr lausu lofti gripið. Mikill sýnafjöldi einn og sér er hvorki ávísun á öryggi né gæði rannsókna. Í desember 2020 svaraði heilbrigðisráðherra fyrirspurn Höllu Signýjar Kristjánsdóttur alþingismanns um greiningu frumusýna frá leghálsi á eftirfarandi hátt: ,,Rannsóknir frumusýna auk HPV-sýna verða tímabundið gerðar erlendis á meðan unnið er að fyrirkomulagi til lengri tíma. Ekki hefur verið tekin endanleg ákvörðun um það hvar frumusýnin verða rannsökuð eftir að tímabundinn samningur rennur út. Landlæknir lagði til að úrlestur á frumusýnum yrði á Landspítala en sjúkrahúsið er ekki í stakk búið til þess að taka strax við því verkefni enda hefur álagið á sjúkrahúsið verið mikið undanfarið vegna Covid eins og öllum er kunnugt“. Enn fremur svaraði heilbrigðisráðherra á Alþingi þann 4. febrúar síðastliðinn fyrirspurn Helgu Völu Helgadóttur um ástæður þess að leghálsskimunarsýnin væru flutt úr landi orðrétt svona: ,,Ég vil líka segja það að þegar sú ákvörðun er tekin af heilsugæslunni á höfuðborgarsvæðinu að semja við þessa rannsóknastofu í Danmörku þá snýst það um öryggi.“ Og ráðherra ítrekaði svo í máli sínu: „Það snýst fyrst og fremst um öryggi.“ Opinberum heilbrigðisstofnunum hér á landi var um síðustu áramót falið að sinna öllum hlutum skimunar, sem Krabbameinsfélagið sinnti áður, með þeirri undantekningu að rannsóknir á leghálssýnum verða gerðar erlendis. Heilbrigðisráðuneytið fól Landspítalanum ábyrgð á leghálsspeglunum og skimun fyrir brjóstakrabbameini. Farið var í mikla vinnu til að hægt væri að sinna þessari þjónustu á spítalanum. Þrátt fyrir að landlæknir og ýmsir álitsgjafar teldu að rannsókn leghálsskimunarsýna ætti einnig að færist á Landspítalann var spítalanum ekki falið það verkefni að byggja upp starfsemi sem sinnt gæti smásjárskoðun á frumusýnum og HPV veiruprófum. Þess í stað fékk heilsugæslan það verkefni að gera verðkönnun á rannsóknum á leghálssýnunum. Óljóst er hvers vegna var ákveðið að leita hagstæðasta verðs í þennan hluta skimunarinnar í stað þess að fela Landspítalanum verkefnið. Við beindum sjö spurningum til heilbrigðisráðherra um flutning á leghálssýnum til Danmerkur í grein í Morgunblaðinu þann 25. febrúar síðastliðinn. Svör við spurningum okkar birtust strax daginn eftir á heimasíðu ráðuneytisins. Það verður að segjast að svörin eru að sumu leyti loðin, ófullnægjandi og á köflum villandi. Þeirri spurningu hver hafi ákveðið að senda skyldi leghálssýnin til Danmerkur var ekki svarað. Ráðuneytið segir orsök ákvörðunarinnar vera þá að Landspítalinn hafi ekki óskað þess að taka að sér þetta verkefni. Þessu til stuðnings kýs ráðuneytið að vitna, án nokkurs samhengis, í svarbréf sem yfirlæknir meinafræðideildar Landspítalans sendi starfsmanni heilsugæslunnar síðastliðið sumar. Kjarni málsins er sá að þegar yfirlæknir meinafræðideildarinnar festi eftirfarandi á blað „við teljum ekki ástæðu til að óska eftir að sinna þessari rannsóknastarfsemi“ þáhafði hann ekki vitneskju um að búið væri að ákveða að taka frumskoðunarhluta leghálsrannsókna af Krabbameinsfélagi Íslands. Megin ástæða þess að yfirlæknir meinafræðideildar orðaði þetta svona var að hann taldi þessum rannsóknum vera vel sinnt hjá Krabbameinsfélagi Íslands. Á þessum tíma, sumarið 2020, var til staðar hjá Krabbameinsfélaginu sérhæft starfsfólk, tækjakostur og húsnæði til að sinna greiningarvinnu af því tagi sem um er rætt. Forsenda þess að Landspítalinn hefði getað tekið að sér frumurannsóknirnar var sú að spítalinn gæti ráðið það sérhæfða starfsfólk sem sinnti þessari vinnu hjá Krabbameinsfélaginu og keypt tækjabúnað félagsins. Að öðrum kosti hefði þurft að þjálfa nýtt starfsfólk, sem hefði tekið langan tíma, og kaupa nýjan tækjabúnað, sem hefði verið kostnaðarsamara. Spítalinn hefði þó getað framkvæmt HPV veirupróf án mikils undirbúnings enda er þar til staðar bæði fagþekking og fullkominn tækjakostur til að sinna slíkum rannsóknum. Það hefur komið fram í fjölmiðlum að undirritaður hafi verið samningur til þriggja ára við rannsóknastofu í Hvidovre um mælingar á leghálsskimunarsýnum frá Íslandi. Í nýlegri grein okkar í Morgunblaðinu spurðum við um kostnað við langtímasamning við Dani. Heilbrigðisráðuneytið kýs að svara þessari einföldu spurningu ekki beint heldur segir: „Samkvæmt samningum við rannsóknarstofu sjúkrahússins í Hvidovre er einingarverð fyrir rannsókn hvers sýnis um 3.200 krónur. Heildarkostnaður við samninginn ræðst af þátttöku kvenna og þar með fjölda sýna.“ Það er ekki skýrt í svari ráðuneytisins hvort verðið 3.200 krónur fyrir hvert sýni eigi við um HPV-veiruprófið eingöngu eða bæði HPV-veirupróf og frumugreiningarrannsókn. Læknablaðið sendi nýlega fyrirspurn til Ríkiskaupa vegna samningsins. Í svari Ríkiskaupa segir meðal annars að Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins hefði átt að setja þjónustuna í útboð næmi upphæðin meira en rétt tæpum 98 milljónum króna. Miðað við 3.200 króna einingaverð, 13.500 HPV-veirupróf, 7.000 frumugreiningarpróf og þriggja ára samning má leiða líkur að því að upphæðin sé í raun mun hærri en 98 milljónir. Til að upplýsa almenning um þennan þátt málsins þurfa heilbrigðisyfirvöld sem allra fyrst að birta opinberlega: 1) samninginn sem gerður var við rannsóknastofuna í Hvidovre og 2) kostnaðar- og þarfagreiningu fyrir þessar rannsóknir, sem heilsugæslunni var falið að framkvæma í júnímánuði 2020. Íslenskur almenningur á rétt á því að það sé upplýst með óyggjandi hætti hvert heildarvirði samningsins er og hvort reglur um útboðsskyldu og opinber innkaup hafi ef til vill verið brotin. Það eru fleiri atriði í svari heilbrigðisráðuneytisins sem þarfnast nánari útskýringa og verður fjallað betur um það síðar. Það er skoðun okkar að íslensk stjórnvöld eigi að láta framkvæma mælingar á leghálssýnum innanlands og reyna með þeim hætti að endurvekja tiltrú og traust almennings til þessarar mikilvægu heilbrigðisþjónustu. Frá stjórn Félags íslenskra rannsóknarlækna. Formaður félagsins er Anna Margrét Jónsdóttir.
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar