Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Kári Gautason skrifar 26. janúar 2021 15:00 Svo lengi sem ég man eftir mér hefur kvótakerfið og hinir ýmsu gallar þess verið til umræðu. Í pottunum, í fjölskylduboðum, í pontu Alþingis. Engan skyldi því undra að þegar pólitíkusar fara að lofa breytingum á kvótakerfinu rétt fyrir kosningar þá rúlla margir augunum. Umræðan er fyrir löngu komin ofan í skotgrafirnar: Í öðrum eru þeir sem afsaka núverandi kerfi og hafa hagsmuni af því að breyta engu, og í hinum þeir sem tönnlast á því í sífellu að fiskurinn sé sameign þjóðarinnar án þess að því fylgi úrlausnir sem raungera það. Báðir þessir skoðanahópar hafa nokkuð til síns máls og eiga nóg af skotfærum á sínum vígstöðvum sem nægja til þess að halda rifrildinu gangandi. Ef til vill gæti það stuðlað að skynsamlegri umræðu en lengi hefur tíðkast ef tækist að finna leið sem gerði sameign okkar á fiskinum framkvæmanlega. Hvað gerum við þegar báðir hafa nokkuð til síns máls? Afsakendurnir hafa nokkuð til síns máls þegar þeir benda á að eftir þessi fjörtíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, eru fiskveiðar á Íslandi bæði arðbærar og að mestu sjálfbærar. Hjá flestum öðrum þjóðum eru þær hvorugt. Á heimsvísu er 80% fiskimiða ofnýtt og þess utan þarf ríkið víða að borga með greininni. Hér fást hinsvegar fjórföld verðmæti fyrir hvern þorsk miðað við tímann fyrir kvótasetningu. Afsakendurnir gleyma því á hinn bóginn að velgengnin hjá greininni í heild hefur skapað ójöfnuð sem ekki er hægt að horfa fram hjá. Kvótakerfið hefur valdið hnignum þar sem kvótinn var seldur burt og skapað ríkidæmi annars staðar. Það sem “þjóðin á fiskinn” - fylkingin bendir réttilega á er, að síðustu áratugi hefur kvótinn hlaðist á færri hendur en áður var. Eitt megnasta óréttlætið sem fylgir núverandi kerfi er það að tiltölulega fámennur hópur á í raun nýtingarréttinn á fiskinum í kringum landið. Hópurinn greiðir vissulega af nýtingaréttinum afkomutengt veiðigjald, en hann fer engu að síður með þennan rétt eins og um varanlega eign sé að ræða. Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Sama hvort maður tilheyrir afsakendunum eða “þjóðin á fiskinn”- hópnum, þá hljóta allir að vera sammála um að það eru ótvíræð forréttindi að eiga ríflegan kvóta. Um þúsund aðilar borga veiðigjöld á Íslandi, en 10 stærstu útgerðarfyrirtækin eiga 50 % af heildarkvóta. Til að breyta þessu ójafnvægi þurfa að gilda aðrar reglur um trillukarlinn en stórfyrirtækin. Auk þess bera stórfyrirtækin undantekningalaust mikla ábyrgð á afkomu heilu sveitafélaganna. Þessi staða setur íbúa þessara samfélaga í flókna stöðu gagnvart þessum sömu fyrirtækjum. Þetta þekkja allir sem eru aldir upp í sjávarplássi. Lausnin felst í því að fiskveiðifyrirtæki sem veiða yfir ákveðið hlutfall af kvótanum verði að einhverju leyti að vera í eigu heimamanna. Þannig getur sameign þjóðarinnar orðið að sameign samfélaga. Gleymum því ekki að það var samvinnuverkefni útgerðarmanna, sjómanna, landverkafólks og samfélagsins að skapa þau skilyrði sem gerðu það að verkum að rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hefur gengið vel síðustu áratugi. Samfélagið gerði viðskiptasamninga, samfélagið semur um deilistofna, samfélagið menntar þá sem í greininni starfa og svona mætti lengi telja. Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir 5 prósent af heildarkvóta þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks. Þetta er ekki óframkvæmanleg tálsýn, heldur eru nú þegar dæmi um útgerðarfélög með félagslegt eignarhald, þar sem arður af rekstri er fjárfestur innan samfélagsins en ekki braskað með hann á fjarlægum eyjum eða í ótengdum rekstri. Slíkt fyrirkomulag myndi jafna stöðuna talsvert og auka jafnræði milli íbúa í sjávarplássi eða landshluta og útgerðarfjölskyldu sem stýrir því hvort plássið lifir eða deyr með ákvörðunum sínum um ráðstöfun aflaheimilda. Það má því segja að þetta sé ákveðinn vísir að sjálfstæði sjávarútvegsplássa. Höfundur er í forvali fyrir Vinstrihreyfinguna grænt framboð í Norðausturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Gautason Skoðun: Kosningar 2021 Sjávarútvegur Mest lesið Vita bændur ekki hvað bændum er fyrir bestu? Trausti Hjálmarsson Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun Ein stærð passar ekki fyrir öll Sigrún Birgisdóttir ,Þóra Leósdóttir Skoðun Stöndum saman um félagshyggju og frið Hópur félagshyggjufólks Skoðun Ísland fyrst svo…hvað? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Hinsegin ungmenni í Hafnarfirði mæta afgangi Óskar Steinn Ómarsson Skoðun Framtíð Framsóknar byrjar í grasrótinni Jónína Brynjólfsdóttir Skoðun Íslenskur Pútínismi Diana Burkot,Nadya Tolokonnikova Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Hræðilegar aðstæður geta breytt manni til hins betra! Kristján Hafþórsson Skoðun Skoðun Skoðun Vita bændur ekki hvað bændum er fyrir bestu? Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Ein stærð passar ekki fyrir öll Sigrún Birgisdóttir ,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Ömmur án landamæra Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ísland fyrst svo…hvað? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hræðilegar aðstæður geta breytt manni til hins betra! Kristján Hafþórsson skrifar Skoðun Hinsegin ungmenni í Hafnarfirði mæta afgangi Óskar Steinn Ómarsson skrifar Skoðun Framtíð Framsóknar byrjar í grasrótinni Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Stöndum saman um félagshyggju og frið Hópur félagshyggjufólks skrifar Skoðun Af hverju eru Íslendingar svona feitir? Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Íslenskur Pútínismi Diana Burkot,Nadya Tolokonnikova skrifar Skoðun Félagsráðgjafar lykilaðilar í stuðningi við geðheilbrigði Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Skemmtilegri borg Skúli Helgason skrifar Skoðun Drögum úr svifryksmengun frá umferð heilsunnar vegna Þröstur Þorsteinsson skrifar Skoðun Að fara í stríð við sjálfan sig Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Þú hengir ekki bakara fyrir smið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvaða menntakerfi kæri þingmaður? Hermann Austmar skrifar Skoðun Friðarfundur utanríkisráðherra Íslands og Palestínu og leiðtogablæti Júlíus Valsson skrifar Skoðun Nýtt Reykjavíkurmódel í leikskólamálum Andri Reyr Haraldsson,Óskar Hafnfjörð Gunnarsson skrifar Skoðun Móðurást, skömm og verkjalyf Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Framsókn sem þjónar fólki, ekki kerfum Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Samfélagsmiðlar og ósýnilegu börnin Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ég þori að veðja Jóhann Karl Ásgeirsson Gígja skrifar Skoðun Munum eftir baráttu kvenna alltaf og alls staðar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Verkfærið sem vantar í fjármálastjórnun sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Að klúðra með stæl í tilefni alþjóðlega Mistakadagsins Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kvartað yfir erlendum aðilum? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar skynjun ráðherra verður að lögum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Frá torfkofum til tækifæra Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Svo lengi sem ég man eftir mér hefur kvótakerfið og hinir ýmsu gallar þess verið til umræðu. Í pottunum, í fjölskylduboðum, í pontu Alþingis. Engan skyldi því undra að þegar pólitíkusar fara að lofa breytingum á kvótakerfinu rétt fyrir kosningar þá rúlla margir augunum. Umræðan er fyrir löngu komin ofan í skotgrafirnar: Í öðrum eru þeir sem afsaka núverandi kerfi og hafa hagsmuni af því að breyta engu, og í hinum þeir sem tönnlast á því í sífellu að fiskurinn sé sameign þjóðarinnar án þess að því fylgi úrlausnir sem raungera það. Báðir þessir skoðanahópar hafa nokkuð til síns máls og eiga nóg af skotfærum á sínum vígstöðvum sem nægja til þess að halda rifrildinu gangandi. Ef til vill gæti það stuðlað að skynsamlegri umræðu en lengi hefur tíðkast ef tækist að finna leið sem gerði sameign okkar á fiskinum framkvæmanlega. Hvað gerum við þegar báðir hafa nokkuð til síns máls? Afsakendurnir hafa nokkuð til síns máls þegar þeir benda á að eftir þessi fjörtíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, eru fiskveiðar á Íslandi bæði arðbærar og að mestu sjálfbærar. Hjá flestum öðrum þjóðum eru þær hvorugt. Á heimsvísu er 80% fiskimiða ofnýtt og þess utan þarf ríkið víða að borga með greininni. Hér fást hinsvegar fjórföld verðmæti fyrir hvern þorsk miðað við tímann fyrir kvótasetningu. Afsakendurnir gleyma því á hinn bóginn að velgengnin hjá greininni í heild hefur skapað ójöfnuð sem ekki er hægt að horfa fram hjá. Kvótakerfið hefur valdið hnignum þar sem kvótinn var seldur burt og skapað ríkidæmi annars staðar. Það sem “þjóðin á fiskinn” - fylkingin bendir réttilega á er, að síðustu áratugi hefur kvótinn hlaðist á færri hendur en áður var. Eitt megnasta óréttlætið sem fylgir núverandi kerfi er það að tiltölulega fámennur hópur á í raun nýtingarréttinn á fiskinum í kringum landið. Hópurinn greiðir vissulega af nýtingaréttinum afkomutengt veiðigjald, en hann fer engu að síður með þennan rétt eins og um varanlega eign sé að ræða. Sameign þjóðarinnar verður að sameign samfélaga Sama hvort maður tilheyrir afsakendunum eða “þjóðin á fiskinn”- hópnum, þá hljóta allir að vera sammála um að það eru ótvíræð forréttindi að eiga ríflegan kvóta. Um þúsund aðilar borga veiðigjöld á Íslandi, en 10 stærstu útgerðarfyrirtækin eiga 50 % af heildarkvóta. Til að breyta þessu ójafnvægi þurfa að gilda aðrar reglur um trillukarlinn en stórfyrirtækin. Auk þess bera stórfyrirtækin undantekningalaust mikla ábyrgð á afkomu heilu sveitafélaganna. Þessi staða setur íbúa þessara samfélaga í flókna stöðu gagnvart þessum sömu fyrirtækjum. Þetta þekkja allir sem eru aldir upp í sjávarplássi. Lausnin felst í því að fiskveiðifyrirtæki sem veiða yfir ákveðið hlutfall af kvótanum verði að einhverju leyti að vera í eigu heimamanna. Þannig getur sameign þjóðarinnar orðið að sameign samfélaga. Gleymum því ekki að það var samvinnuverkefni útgerðarmanna, sjómanna, landverkafólks og samfélagsins að skapa þau skilyrði sem gerðu það að verkum að rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hefur gengið vel síðustu áratugi. Samfélagið gerði viðskiptasamninga, samfélagið semur um deilistofna, samfélagið menntar þá sem í greininni starfa og svona mætti lengi telja. Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir 5 prósent af heildarkvóta þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks. Þetta er ekki óframkvæmanleg tálsýn, heldur eru nú þegar dæmi um útgerðarfélög með félagslegt eignarhald, þar sem arður af rekstri er fjárfestur innan samfélagsins en ekki braskað með hann á fjarlægum eyjum eða í ótengdum rekstri. Slíkt fyrirkomulag myndi jafna stöðuna talsvert og auka jafnræði milli íbúa í sjávarplássi eða landshluta og útgerðarfjölskyldu sem stýrir því hvort plássið lifir eða deyr með ákvörðunum sínum um ráðstöfun aflaheimilda. Það má því segja að þetta sé ákveðinn vísir að sjálfstæði sjávarútvegsplássa. Höfundur er í forvali fyrir Vinstrihreyfinguna grænt framboð í Norðausturkjördæmi.
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Friðarfundur utanríkisráðherra Íslands og Palestínu og leiðtogablæti Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Nýtt Reykjavíkurmódel í leikskólamálum Andri Reyr Haraldsson,Óskar Hafnfjörð Gunnarsson skrifar
Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun