Súrefnisskortur í atvinnulífinu Þorsteinn Víglundsson skrifar 30. janúar 2020 10:30 Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Sjá meira
Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd.
Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar
Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun