Tengsl milli ADHD lyfja og minnkandi glæpatíðni Anna Tara Andrésdóttir skrifar 25. febrúar 2020 13:00 Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun