Hugmyndir í heimsfaraldri? Sif Steingrímsdóttir skrifar 16. apríl 2020 11:00 Við lifum á furðulegum tímum. Óboðinn vágestur, COVID-19, ræður ríkjum um þessar mundir. Af þeim sökum hefur okkur öllum verið kippt úr okkar hefðbundnu lífsrútínu samhliða því sem allur hraði hefur verið skrúfaður verulega niður í samfélaginu. Það að hafa skyndilega meiri tíma út af fyrir sig getur hins vegar haft jákvæðar afleiðingar. Hugurinn fer á flug og hugmyndir kunna að vakna í frjóum kollum. Hugmyndir sem láta almennt á sér kræla í venjubundnu amstri dagsins en vegna tímaskorts verður aldrei neitt úr þeim. Við gefum okkur ekki tíma til að kanna hvort tilefni sé til að taka hugmyndina á næsta stig. Þetta getur til dæmis átt við um þá sem starfa á sviði nýsköpunar og þróunar. Ef til vill er verið að vinna að ákveðnu markmiði, þróun á tiltekinni vöru eða lausn á ákveðnu vandamáli, en í þeim hraða sem jafnan ríkir er einfaldlega ekki tími til að kanna gildi annarra hugmynda sem kunna að vakna út frá þeirri upprunalegu. Hugmyndir gleymast því, hverfa í annríkinu. Var hugsanlega um einkaleyfishæfa uppfinningu að ræða, sem aldrei fékk að líta dagsins ljós? Hugmyndasmiðurinn kemst sennilega aldrei að því. Um einkaleyfi Flest okkar höfum við heyrt um einkaleyfi (e. patent). En hvaða þýðingu hefur það að fá einkaleyfi á uppfinningu? Í veittu einkaleyfi felst einkaréttur á hagnýtingu uppfinningar um ákveðinn tíma. Það segir sig því sjálft að ómæld verðmæti geta verið fólgin í einkaleyfishæfri hugmynd, takist vel til. Meginskilyrðið fyrir veitingu einkaleyfis er að uppfinningin verður að vera ný á heimsvísu á umsóknardegi. Þannig verður að vera um að ræða tæknilega útfærslu sem er nægilega frábrugðin því sem þegar er þekkt. Ekki er hægt að vernda hugmyndina sjálfa heldur aðeins útfærslu hennar, s.s. búnað, afurð, aðferð eða notkun. Þess ber að geta að einkaleyfi er eins og hver önnur eign sem má leigja, kaupa og selja. Til að mynda getur einkaleyfishafi sem ekki hefur bolmagn til að þróa, framleiða og/eða markaðssetja uppfinninguna sjálfur selt eða leigt einkaleyfið. Það er sérstaklega gagnlegt fyrir þá sem starfa í skapandi greinum, við tækni eða einhverskonar nýsköpun og þróun, að vera meðvituð um möguleikann á að uppfinning kunni að vera einkaleyfishæf. Snilldin kann að leynast í einfaldleikanum Vissulega er það svo að flest einkaleyfi sem veitt eru í dag í dag svara sérhæfðri og tæknilegri þörf. Þeir innlendu aðilar sem sækja um hvað flest einkaleyfi eru til að mynda tæknirisarnir Össur og Marel, sem bæði vinna að stöðugri framþróun á sínum sviðum. Það er hins vegar misskilningur að einkaleyfishæf hugmynd þurfi að vera svo tæknilega flókin og sérhæfð að hinn almenni borgari botni ekkert í henni. Þvert á móti getur uppfinning verið furðu einföld, svo framarlega sem útfærslan er ný. Til gamans má nefna tvær einfaldar uppfinningar sem slógu í gegn á heimsvísu á sínum tíma. Fyrra dæmið, sem jafnframt er eitt þekktasta dæmið um einfalda en bráðsnjalla einkaleyfishæfa uppfinningu, eru Post-it miðarnir góðkunnugu. Einfaldleikinn er magnaður, lítill glósumiði með margnota límrönd sem festist tímabundið á harða fleti, svo sem á skjöl, veggi, tölvuskjái og hvaðeina, án þess að skilja eftir sig límslóð. Límið á bakhlið miðanna varð raunar til fyrir mistök árið 1968 innan veggja bandaríska framleiðslufyrirtækisins 3M. Vísindamaður að nafni Spencer Silver ætlaði sér að þróa sterkt og endingargott lím en útkoma var andstæðan, létt og endurnýtanlegt, þrýstinæmt lím. Hugmyndin að baki sjálfum Post-it miðunum kviknaði 6 árum síðar, þegar samstarfsmanni Silver, Arthur Fry, datt í hug að nota límið til að líma glósur í sálmabók sína á kóræfingu sér til hægðarauka. Það kom í ljós að límið hentaði fullkomlega til verksins. Engum datt í hug að sækja um einkaleyfi á límið mislukkaða fyrr en með hugmynd Fry. Fry ásamt uppfinningu sinni. Annað dæmi um skemmtilega einfalt einkaleyfi sem varð ómissandi á hverju heimili eru kreistanlegar, öfugar plastflöskur (e. top down squeeze bottle). Hugmyndin kemur frá manni að nafni Paul Brown, hönnuði sem rak lítið framleiðslufyrirtæki í Bandaríkjunum í lok níunda áratugs síðustu aldar. Hann velti þeirri djörfu hugmynd fyrir sér hvort hanna mætti op á plastflösku sem myndi opnast akkúrat nægilega mikið til að hleypa út hæfilegu og stýrðu magni af innihaldi flöskunnar þegar hún væri kreist með handafli. Hugmyndin snerist um að þegar þrýstingnum væri sleppt myndi op flöskunnar lokast það þétt að enginn sóðalegur leki hlytist af. Frábær pæling ekki satt. Brown hellti sér í þróunarvinnu. Ætlunarverkið fór brösuglega af stað, Brown þurfti lán hjá vinum og vandamönnum og það tók hvorki meira né minna en 112 frumgerðir til að ná fram göldrunum. Spólum nokkur ár fram í tímann. NASA notaði uppfinninguna til að búa til lekaþétt drykkjaráhöld fyrir geimfara sína til að nota í geimnum. Barnamatvöruframleiðandinn Gerber notaði hana til leysa aldargamalt lekavandamál fyrir smábörn. Sjampó og snyrtivöruframleiðendur kolféllu fyrir uppfinningunni. Það var hins vegar ekki fyrr en 1991 sem hlutirnir breyttust verulega fyrir Paul Brown. HEINZ hóf að nota uppfinninguna til að þróa nú heimsþekktu öfugu tómatsósuplastflöskuna. Með tækni sinni leysti Brown vandamál sem flestir fæddir fyrir 1990 kannast við, að fá hæfilegt magn af tómatsósu á diskinn án þess að þurfa að bíða, berja í eða slást við flöskuna. Brown var séður og sótti um einkaleyfi á uppfinningu sinni snemma í ferlinu og sér svo sannarlega ekki eftir því í dag. Ákveðið vandamál úr sögunni. Í kjölfarið á krísu skapast tækifæri Það er gömul saga og ný að í kjölfarið á krísu skapast ný tækifæri á markaði. Væri ekki upplagt að nýta félagslegu COVID-19 einangrunina í uppbyggjandi hugmyndavinnu eða láta loksins verða af því að kanna hvort það sem þú ert að þegar að þróa kunni að vera einkaleyfishæft? Það er aldrei að vita hvaða tækifæri kunna að felast góðri hugmynd. Dæmin hér að ofan, þótt auðvitað séu einstök og nefnd til gamans, sýna þó fram á að einfaldleikann skal ekki afskrifa fyrirfram þegar kemur að einkaleyfum. Hugverkastofan fer með málefni einkaleyfa á Íslandi. Stofnunin býður upp á samtalsleit, sem er hugsuð fyrir aðila sem vilja kanna stöðu uppfinninga með tilliti til þeirrar tækni sem þegar er þekkt. Leitin getur gagnast vel þeim sem eru á fyrstu stigum í rannsóknar- og þróunarferli til að ákveða hvaða stefnu er rétt að taka varðandi mögulega einkaleyfisvernd. Sjá nánar hér. Höfundur er lögfræðingur hjá Hugverkastofunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Höfundaréttur Nýsköpun Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Hvað getur Ísland gefið öðrum þjóðum? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Við lifum á furðulegum tímum. Óboðinn vágestur, COVID-19, ræður ríkjum um þessar mundir. Af þeim sökum hefur okkur öllum verið kippt úr okkar hefðbundnu lífsrútínu samhliða því sem allur hraði hefur verið skrúfaður verulega niður í samfélaginu. Það að hafa skyndilega meiri tíma út af fyrir sig getur hins vegar haft jákvæðar afleiðingar. Hugurinn fer á flug og hugmyndir kunna að vakna í frjóum kollum. Hugmyndir sem láta almennt á sér kræla í venjubundnu amstri dagsins en vegna tímaskorts verður aldrei neitt úr þeim. Við gefum okkur ekki tíma til að kanna hvort tilefni sé til að taka hugmyndina á næsta stig. Þetta getur til dæmis átt við um þá sem starfa á sviði nýsköpunar og þróunar. Ef til vill er verið að vinna að ákveðnu markmiði, þróun á tiltekinni vöru eða lausn á ákveðnu vandamáli, en í þeim hraða sem jafnan ríkir er einfaldlega ekki tími til að kanna gildi annarra hugmynda sem kunna að vakna út frá þeirri upprunalegu. Hugmyndir gleymast því, hverfa í annríkinu. Var hugsanlega um einkaleyfishæfa uppfinningu að ræða, sem aldrei fékk að líta dagsins ljós? Hugmyndasmiðurinn kemst sennilega aldrei að því. Um einkaleyfi Flest okkar höfum við heyrt um einkaleyfi (e. patent). En hvaða þýðingu hefur það að fá einkaleyfi á uppfinningu? Í veittu einkaleyfi felst einkaréttur á hagnýtingu uppfinningar um ákveðinn tíma. Það segir sig því sjálft að ómæld verðmæti geta verið fólgin í einkaleyfishæfri hugmynd, takist vel til. Meginskilyrðið fyrir veitingu einkaleyfis er að uppfinningin verður að vera ný á heimsvísu á umsóknardegi. Þannig verður að vera um að ræða tæknilega útfærslu sem er nægilega frábrugðin því sem þegar er þekkt. Ekki er hægt að vernda hugmyndina sjálfa heldur aðeins útfærslu hennar, s.s. búnað, afurð, aðferð eða notkun. Þess ber að geta að einkaleyfi er eins og hver önnur eign sem má leigja, kaupa og selja. Til að mynda getur einkaleyfishafi sem ekki hefur bolmagn til að þróa, framleiða og/eða markaðssetja uppfinninguna sjálfur selt eða leigt einkaleyfið. Það er sérstaklega gagnlegt fyrir þá sem starfa í skapandi greinum, við tækni eða einhverskonar nýsköpun og þróun, að vera meðvituð um möguleikann á að uppfinning kunni að vera einkaleyfishæf. Snilldin kann að leynast í einfaldleikanum Vissulega er það svo að flest einkaleyfi sem veitt eru í dag í dag svara sérhæfðri og tæknilegri þörf. Þeir innlendu aðilar sem sækja um hvað flest einkaleyfi eru til að mynda tæknirisarnir Össur og Marel, sem bæði vinna að stöðugri framþróun á sínum sviðum. Það er hins vegar misskilningur að einkaleyfishæf hugmynd þurfi að vera svo tæknilega flókin og sérhæfð að hinn almenni borgari botni ekkert í henni. Þvert á móti getur uppfinning verið furðu einföld, svo framarlega sem útfærslan er ný. Til gamans má nefna tvær einfaldar uppfinningar sem slógu í gegn á heimsvísu á sínum tíma. Fyrra dæmið, sem jafnframt er eitt þekktasta dæmið um einfalda en bráðsnjalla einkaleyfishæfa uppfinningu, eru Post-it miðarnir góðkunnugu. Einfaldleikinn er magnaður, lítill glósumiði með margnota límrönd sem festist tímabundið á harða fleti, svo sem á skjöl, veggi, tölvuskjái og hvaðeina, án þess að skilja eftir sig límslóð. Límið á bakhlið miðanna varð raunar til fyrir mistök árið 1968 innan veggja bandaríska framleiðslufyrirtækisins 3M. Vísindamaður að nafni Spencer Silver ætlaði sér að þróa sterkt og endingargott lím en útkoma var andstæðan, létt og endurnýtanlegt, þrýstinæmt lím. Hugmyndin að baki sjálfum Post-it miðunum kviknaði 6 árum síðar, þegar samstarfsmanni Silver, Arthur Fry, datt í hug að nota límið til að líma glósur í sálmabók sína á kóræfingu sér til hægðarauka. Það kom í ljós að límið hentaði fullkomlega til verksins. Engum datt í hug að sækja um einkaleyfi á límið mislukkaða fyrr en með hugmynd Fry. Fry ásamt uppfinningu sinni. Annað dæmi um skemmtilega einfalt einkaleyfi sem varð ómissandi á hverju heimili eru kreistanlegar, öfugar plastflöskur (e. top down squeeze bottle). Hugmyndin kemur frá manni að nafni Paul Brown, hönnuði sem rak lítið framleiðslufyrirtæki í Bandaríkjunum í lok níunda áratugs síðustu aldar. Hann velti þeirri djörfu hugmynd fyrir sér hvort hanna mætti op á plastflösku sem myndi opnast akkúrat nægilega mikið til að hleypa út hæfilegu og stýrðu magni af innihaldi flöskunnar þegar hún væri kreist með handafli. Hugmyndin snerist um að þegar þrýstingnum væri sleppt myndi op flöskunnar lokast það þétt að enginn sóðalegur leki hlytist af. Frábær pæling ekki satt. Brown hellti sér í þróunarvinnu. Ætlunarverkið fór brösuglega af stað, Brown þurfti lán hjá vinum og vandamönnum og það tók hvorki meira né minna en 112 frumgerðir til að ná fram göldrunum. Spólum nokkur ár fram í tímann. NASA notaði uppfinninguna til að búa til lekaþétt drykkjaráhöld fyrir geimfara sína til að nota í geimnum. Barnamatvöruframleiðandinn Gerber notaði hana til leysa aldargamalt lekavandamál fyrir smábörn. Sjampó og snyrtivöruframleiðendur kolféllu fyrir uppfinningunni. Það var hins vegar ekki fyrr en 1991 sem hlutirnir breyttust verulega fyrir Paul Brown. HEINZ hóf að nota uppfinninguna til að þróa nú heimsþekktu öfugu tómatsósuplastflöskuna. Með tækni sinni leysti Brown vandamál sem flestir fæddir fyrir 1990 kannast við, að fá hæfilegt magn af tómatsósu á diskinn án þess að þurfa að bíða, berja í eða slást við flöskuna. Brown var séður og sótti um einkaleyfi á uppfinningu sinni snemma í ferlinu og sér svo sannarlega ekki eftir því í dag. Ákveðið vandamál úr sögunni. Í kjölfarið á krísu skapast tækifæri Það er gömul saga og ný að í kjölfarið á krísu skapast ný tækifæri á markaði. Væri ekki upplagt að nýta félagslegu COVID-19 einangrunina í uppbyggjandi hugmyndavinnu eða láta loksins verða af því að kanna hvort það sem þú ert að þegar að þróa kunni að vera einkaleyfishæft? Það er aldrei að vita hvaða tækifæri kunna að felast góðri hugmynd. Dæmin hér að ofan, þótt auðvitað séu einstök og nefnd til gamans, sýna þó fram á að einfaldleikann skal ekki afskrifa fyrirfram þegar kemur að einkaleyfum. Hugverkastofan fer með málefni einkaleyfa á Íslandi. Stofnunin býður upp á samtalsleit, sem er hugsuð fyrir aðila sem vilja kanna stöðu uppfinninga með tilliti til þeirrar tækni sem þegar er þekkt. Leitin getur gagnast vel þeim sem eru á fyrstu stigum í rannsóknar- og þróunarferli til að ákveða hvaða stefnu er rétt að taka varðandi mögulega einkaleyfisvernd. Sjá nánar hér. Höfundur er lögfræðingur hjá Hugverkastofunni.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar