Tvöföld utanríkispólitík 16. ágúst 2014 07:00 Rússar tilkynntu á dögunum um viðskiptatakmarkanir gegn efnahagsþvingunum vestrænna þjóða sem ákveðnar voru í refsingarskyni vegna Úkraínudeilunnar. Margir undruðust að Ísland skyldi ekki vera á þeim lista en aðrir fögnuðu og hugsuðu gott til glóðarinnar. Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, sá ástæðu til þess að kalla eftir skýringum á því að Ísland er ekki á bannlista Rússa. Sumir hafa gefið í skyn að með þessu hafi formaðurinn verið að óska þess að Ísland færi á listann. Það eru útúrsnúningar eða sauðarleg fyndni. Full ástæða er til að velta þessari spurningu upp. Bent hefur verið á að rússnesk stjórnvöld kunni að hafa gleymt Íslandi eða að þau hafi einfaldlega ekki nennt að taka það með sakir smæðar. Þetta er ólíklegt en þó ekki hægt að útiloka. Hitt er enn langsóttari skýring að Rússar hafi með þessu ætlað að kljúfa raðir vestrænna þjóða. Ísland og hin vestnorrænu löndin eru of smá til þess. Líklegasta skýringin er sú sem Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, kom með. Hann taldi fullvíst að sérstök utanríkispólitík forseta Íslands hefði ráðið úrslitum í þessu efni. Tvennt gerir þessa kenningu sennilega: Annað er að forsetinn var einkar glysmáll við Rússa fyrir Úkraínudeiluna; en samfelld kyrrðarstund hefur ríkt á Bessastöðum eftir innlimun Krímskagans. Hitt er að fáir þekkja betur til manngerðar forsetans og einkaframtaks hans á sviði utanríkismála en fyrrverandi utanríkisráðherra. Megi líta svo á að í ummælum Össurar Skarphéðinssonar felist svar við eðlilegri spurningu Katrínar Jakobsdóttur verður tæpast dregin önnur ályktun af því en sú að tvöfeldni Íslands í utanríkismálum hafi ráðið niðurstöðu Rússa.Góð eða vond Er þá eftir allt saman góður vísdómur fyrir litla þjóð að vera tvöföld í roðinu í samskiptum við aðrar þjóðir? Græðum við mest á því? Við getum að sönnu selt makríl áfram til Rússlands. En ekki er á vísan að róa með verð í helstu markaðslöndunum þegar bannþjóðirnar auka framboð sitt þar. Svo má ekki gleyma hinu að þegar til lengdar lætur eiga þeir sjaldnast hauka í horni sem beita fláræði í samskiptum. Gunnar Bragi Sveinsson utanríkisráðherra, sem verið hefur í fremstu röð sporgöngumanna forseta Íslands, tók með athyglisverðum hætti krók fyrir keldu á þeirri vegferð þegar kom að framferði Rússa gagnvart sjálfstæði og fullveldi Úkraínu. Utanríkisráðherra hefur þvertekið fyrir að ríkisstjórnin leiki tveimur skjöldum í þessu máli. Hann hefur staðið fast á fyrri ákvörðunum um samstöðu með Evrópusambandinu og Bandaríkjunum. Ráðherrann veit að langtímahagsmunir Íslands eru á evrópska efnahagssvæðinu. Í röðum þeirra sem styðja utanríkispólitík forseta Íslands hefur verið látið að því liggja að afstaða Rússa í Úkraínudeilunni byggi að hluta til á réttmætum sögulegum rökum. Það hefur ekki ruglað utanríkisráðherra í ríminu. Hann á því lof skilið fyrir að hafa haldið af skynsemi og einurð á þessu máli. Viðskiptaþvinganir eru alltaf tvíeggja sverð. En allt þetta mál sýnir að stöðugleiki í alþjóðamálum og friðsamleg sambúð eru forsendur frjálsra og óhindraðra viðskipta. Atlantshafsbandalagið og Evrópusambandið hafa skapað þessar forsendur í meira en hálfa öld í Evrópu. Nú þegar blikur eru á lofti skiptir meira máli en nokkru sinni fyrr að halda samstöðunni um þær hugsjónir sem að baki því starfi búa.LýðræðishallinnSkýring Össurar Skarphéðinssonar á veru Íslands utan bannlista Rússa beinir athyglinni að öðrum þætti tvöfaldrar utanríkisstefnu þar sem ríkisstjórnin fer stundum sér og forsetinn sér. Það er lýðræðishallinn á þeirri skipan mála. Veigamikill þáttur í lýðræðislegri meðferð utanríkismála felst í umræðum, eftirliti og aðhaldi Alþingis með athöfnum utanríkisráðherra og samráðsskyldu hans við utanríkisnefnd. Þegar forseti Íslands fer fram með sérstaka utanríkispólitík sína er þessu eftirlits- og samráðshlutverki Alþingis aftur á móti vikið til hliðar. Annars vegar er utanríkispólitík ríkisstjórnar á hverjum tíma mótuð á lýðræðislegum grundvelli og háð lýðræðislegu eftirliti. Hins vegar er ógegnsæ utanríkispólitík bakherbergjanna utan við allt lýðræðislegt samráð og eftirlit. Að vísu þarf þetta ekki að vera svona. Utanríkisráðherra ber ábyrgð á pólitík forsetans og getur fellt athafnir hans á því sviði undir lýðræðisreglur íslenskrar stjórnskipunar. Þessi sjónarmið um lýðræðishallann snúa jafnt að þeim sem eru hlynntir málstað forsetans og hinum sem eru á öndverðum meiði. Aðalatriðið er að hér er brotalöm í lýðræðislegri meðferð þessara mikilvægu mála sem huga þarf að. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri hefur vikið sér undan að bæta hér úr. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Rússar tilkynntu á dögunum um viðskiptatakmarkanir gegn efnahagsþvingunum vestrænna þjóða sem ákveðnar voru í refsingarskyni vegna Úkraínudeilunnar. Margir undruðust að Ísland skyldi ekki vera á þeim lista en aðrir fögnuðu og hugsuðu gott til glóðarinnar. Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, sá ástæðu til þess að kalla eftir skýringum á því að Ísland er ekki á bannlista Rússa. Sumir hafa gefið í skyn að með þessu hafi formaðurinn verið að óska þess að Ísland færi á listann. Það eru útúrsnúningar eða sauðarleg fyndni. Full ástæða er til að velta þessari spurningu upp. Bent hefur verið á að rússnesk stjórnvöld kunni að hafa gleymt Íslandi eða að þau hafi einfaldlega ekki nennt að taka það með sakir smæðar. Þetta er ólíklegt en þó ekki hægt að útiloka. Hitt er enn langsóttari skýring að Rússar hafi með þessu ætlað að kljúfa raðir vestrænna þjóða. Ísland og hin vestnorrænu löndin eru of smá til þess. Líklegasta skýringin er sú sem Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, kom með. Hann taldi fullvíst að sérstök utanríkispólitík forseta Íslands hefði ráðið úrslitum í þessu efni. Tvennt gerir þessa kenningu sennilega: Annað er að forsetinn var einkar glysmáll við Rússa fyrir Úkraínudeiluna; en samfelld kyrrðarstund hefur ríkt á Bessastöðum eftir innlimun Krímskagans. Hitt er að fáir þekkja betur til manngerðar forsetans og einkaframtaks hans á sviði utanríkismála en fyrrverandi utanríkisráðherra. Megi líta svo á að í ummælum Össurar Skarphéðinssonar felist svar við eðlilegri spurningu Katrínar Jakobsdóttur verður tæpast dregin önnur ályktun af því en sú að tvöfeldni Íslands í utanríkismálum hafi ráðið niðurstöðu Rússa.Góð eða vond Er þá eftir allt saman góður vísdómur fyrir litla þjóð að vera tvöföld í roðinu í samskiptum við aðrar þjóðir? Græðum við mest á því? Við getum að sönnu selt makríl áfram til Rússlands. En ekki er á vísan að róa með verð í helstu markaðslöndunum þegar bannþjóðirnar auka framboð sitt þar. Svo má ekki gleyma hinu að þegar til lengdar lætur eiga þeir sjaldnast hauka í horni sem beita fláræði í samskiptum. Gunnar Bragi Sveinsson utanríkisráðherra, sem verið hefur í fremstu röð sporgöngumanna forseta Íslands, tók með athyglisverðum hætti krók fyrir keldu á þeirri vegferð þegar kom að framferði Rússa gagnvart sjálfstæði og fullveldi Úkraínu. Utanríkisráðherra hefur þvertekið fyrir að ríkisstjórnin leiki tveimur skjöldum í þessu máli. Hann hefur staðið fast á fyrri ákvörðunum um samstöðu með Evrópusambandinu og Bandaríkjunum. Ráðherrann veit að langtímahagsmunir Íslands eru á evrópska efnahagssvæðinu. Í röðum þeirra sem styðja utanríkispólitík forseta Íslands hefur verið látið að því liggja að afstaða Rússa í Úkraínudeilunni byggi að hluta til á réttmætum sögulegum rökum. Það hefur ekki ruglað utanríkisráðherra í ríminu. Hann á því lof skilið fyrir að hafa haldið af skynsemi og einurð á þessu máli. Viðskiptaþvinganir eru alltaf tvíeggja sverð. En allt þetta mál sýnir að stöðugleiki í alþjóðamálum og friðsamleg sambúð eru forsendur frjálsra og óhindraðra viðskipta. Atlantshafsbandalagið og Evrópusambandið hafa skapað þessar forsendur í meira en hálfa öld í Evrópu. Nú þegar blikur eru á lofti skiptir meira máli en nokkru sinni fyrr að halda samstöðunni um þær hugsjónir sem að baki því starfi búa.LýðræðishallinnSkýring Össurar Skarphéðinssonar á veru Íslands utan bannlista Rússa beinir athyglinni að öðrum þætti tvöfaldrar utanríkisstefnu þar sem ríkisstjórnin fer stundum sér og forsetinn sér. Það er lýðræðishallinn á þeirri skipan mála. Veigamikill þáttur í lýðræðislegri meðferð utanríkismála felst í umræðum, eftirliti og aðhaldi Alþingis með athöfnum utanríkisráðherra og samráðsskyldu hans við utanríkisnefnd. Þegar forseti Íslands fer fram með sérstaka utanríkispólitík sína er þessu eftirlits- og samráðshlutverki Alþingis aftur á móti vikið til hliðar. Annars vegar er utanríkispólitík ríkisstjórnar á hverjum tíma mótuð á lýðræðislegum grundvelli og háð lýðræðislegu eftirliti. Hins vegar er ógegnsæ utanríkispólitík bakherbergjanna utan við allt lýðræðislegt samráð og eftirlit. Að vísu þarf þetta ekki að vera svona. Utanríkisráðherra ber ábyrgð á pólitík forsetans og getur fellt athafnir hans á því sviði undir lýðræðisreglur íslenskrar stjórnskipunar. Þessi sjónarmið um lýðræðishallann snúa jafnt að þeim sem eru hlynntir málstað forsetans og hinum sem eru á öndverðum meiði. Aðalatriðið er að hér er brotalöm í lýðræðislegri meðferð þessara mikilvægu mála sem huga þarf að. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri hefur vikið sér undan að bæta hér úr.
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun