Framtíðin brosir enn við Brasilíu Þorvaldur Gylfason skrifar 9. maí 2019 07:00 Rio de Janeiro – Argentína var þrisvar sinnum ríkari en Brasilía mælt í þjóðartekjum á mann þegar löndin tóku sér sjálfstæði, Argentína 1816 og Brasilía 1822. Argentína stóð þá skammt að baki Spánar á þennan kvarða en Brasilía var aðeins hálfdrættingur á við Portúgal. Þegar Argentína var ríkasta land heims árin fyrir aldamótin 1900 var landið átta til tíu sinnum ríkara en Brasilía mælt í tekjum á mann. Á valdatíma Peróns forseta í Argentínu 1944-1955 var munurinn fimm- til sexfaldur Argentínu í vil. Síðan hefur dregið saman með löndunum tveim. Nú eru tekjur á mann í Argentínu aðeins um þriðjungi hærri en í Brasilíu. Ýmsir félagsvísar hníga í sömu átt. Árið 1960 gat nýfætt barn í Argentínu vænzt þess að lifa ellefu árum lengur en nýfætt barn í Brasilíu. Nú er munurinn aðeins eitt ár. Meðalævilengd Argentínumanna er nú tæplega 77 ár (eins og hún var á Íslandi 1980) á móti tæplega 76 árum í Brasilíu (Ísland 1975). Brasilía hefur tekið skjótari framförum en Argentína.Stefan Zweig í Brasilíu Þetta sá austurríski rithöfundurinn Stefan Zweig fyrir þegar hann settist að í Brasilíu 1940, gyðingur á flótta frá Evrópu undan nasistum. Hann hafði fyrst flúið til Englands 1934 og þaðan til Bandaríkjanna og áfram til Brasilíu. Zweig hafði kynnzt Suður-Ameríku á PEN-þinginu í Buenos Aires 1936, heimsþingi rithöfunda þar sem Halldór Kiljan Laxness flutti og fékk samþykkta tillögu til varnar friði og fórnarlömbum fasista í Evrópu. Halldór sagði frá því síðar að Zweig hefði orðað við sig á þinginu þá hugmynd að flytjast til Íslands. En Brasilía varð ofan á. Zweig sagðist aldrei hafa séð fegurri sjón en á innsiglingunni til Rio de Janeiro. Hann bjó þar ásamt konu sinni og í nærsveitum í hálft annað ár, fór víða um landið og gekk frá fjórum bóka sinna til útgáfu: Brasilía: Framtíðarlandið, Manntafl, Veröld sem var og Balzac. Íbúð Zweig-hjónanna í Petropólis skammt fyrir norðan Ríó er nú safn til minningar um þau, Casa Stefan Zweig. Manntafl tengist Íslandi á þann veg að margir telja að fyrirmynd söguhetjunnar, skáksnillings sem forðast taflborð eins og heitan eld af ótta við að missa vitið, hljóti að vera íslenzki hæstaréttarlögmaðurinn Björn Kalman þar eð þekkt æviatriði hans séu svo nauðalík lýsingum Zweigs í bókinni. Um þessa kenningu hafa m.a. Garðar Sverrisson rithöfundur og Guðmundur G. Þórarinsson fv. alþingismaður birt fróðlegar ritgerðir í Lesbók Morgunblaðsins og verður þeim íslenzka vinkli sögunnar vonandi haldið til haga í Casa Stefan Zweig í Petropólis þar sem Manntafl er í forgrunni safnsins.Fegurð landsins Brasilía: Framtíðarlandið er falleg bók. Zweig lýsir því þar líkt og í sjálfsævisögunni Veröld sem var að hann tapaði öllu tvisvar, fyrst í fyrra stríði og síðan aftur í hinu síðara. Hann leit á sig sem Evrópumann í fyrsta lagi og Austurríkismann í öðru lagi. Að tapa Evrópu aftur í hendur vitfirrtra þjóðrembla olli honum djúpri þjáningu. Þess vegna þótti honum Brasilía svo undurfögur. Hann hafði fundið landið þar sem börnin – allavega á litinn, súkkulaði, mjólk, kaffi – leiðast hlæjandi heim úr skólanum, landið þar sem tunga heimamanna á engin ókvæðisorð eins og þau sem hvítir Bandaríkjamenn nota sumir jafnvel enn um svarta meðbræður sína og systur. Zweig ýkti. Hann ýkti alltaf, það var hans stíll. Brasilía var ekki alveg laus við fordóma og mismunun þótt minna færi þar fyrir slíku en í Bandaríkjunum eða Evrópu sem stóð í björtu báli og þar sem helförin gegn gyðingum kostaði þegar upp var staðið sex milljónir mannslífa.Að sjá roða nýs dags Þótt Stefan Zweig lyki fjórum snilldarverkum þann stutta tíma sem hann bjó í Brasilíu, þ.m.t. þrjár beztu bækurnar hans að margra dómi, Manntafl, Veröld sem var og Balzac, þá dugði það ekki til að lyfta af honum þungu oki þeirrar þjáningar sem stríðið í Evrópu olli honum, stríð sem enginn gat vitað 1942 hvernig myndi ljúka. Sextugur að aldri, eftir aðeins átján mánaða vist í nýjum heimkynnum sem hann elskaði, ákvað Zweig að stytta sér aldur og þau hjónin bæði saman. Hún hét Elisabet Charlotte Altmann, kölluð Lotte, og var 27 árum yngri en hann. Zweig skildi eftir sig bréf sem hangir á vegg í Casa Stefan Zweig. Bréfinu lýkur með þessum orðum í þýðingu Þórarins Guðnasonar læknis: „Svo kveð ég alla vini mína. Vonandi lifa þeir það að sjá roða nýs dags eftir þessa löngu nótt. En mig brestur þolinmæði, og því fer ég á undan þeim.“ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Rio de Janeiro – Argentína var þrisvar sinnum ríkari en Brasilía mælt í þjóðartekjum á mann þegar löndin tóku sér sjálfstæði, Argentína 1816 og Brasilía 1822. Argentína stóð þá skammt að baki Spánar á þennan kvarða en Brasilía var aðeins hálfdrættingur á við Portúgal. Þegar Argentína var ríkasta land heims árin fyrir aldamótin 1900 var landið átta til tíu sinnum ríkara en Brasilía mælt í tekjum á mann. Á valdatíma Peróns forseta í Argentínu 1944-1955 var munurinn fimm- til sexfaldur Argentínu í vil. Síðan hefur dregið saman með löndunum tveim. Nú eru tekjur á mann í Argentínu aðeins um þriðjungi hærri en í Brasilíu. Ýmsir félagsvísar hníga í sömu átt. Árið 1960 gat nýfætt barn í Argentínu vænzt þess að lifa ellefu árum lengur en nýfætt barn í Brasilíu. Nú er munurinn aðeins eitt ár. Meðalævilengd Argentínumanna er nú tæplega 77 ár (eins og hún var á Íslandi 1980) á móti tæplega 76 árum í Brasilíu (Ísland 1975). Brasilía hefur tekið skjótari framförum en Argentína.Stefan Zweig í Brasilíu Þetta sá austurríski rithöfundurinn Stefan Zweig fyrir þegar hann settist að í Brasilíu 1940, gyðingur á flótta frá Evrópu undan nasistum. Hann hafði fyrst flúið til Englands 1934 og þaðan til Bandaríkjanna og áfram til Brasilíu. Zweig hafði kynnzt Suður-Ameríku á PEN-þinginu í Buenos Aires 1936, heimsþingi rithöfunda þar sem Halldór Kiljan Laxness flutti og fékk samþykkta tillögu til varnar friði og fórnarlömbum fasista í Evrópu. Halldór sagði frá því síðar að Zweig hefði orðað við sig á þinginu þá hugmynd að flytjast til Íslands. En Brasilía varð ofan á. Zweig sagðist aldrei hafa séð fegurri sjón en á innsiglingunni til Rio de Janeiro. Hann bjó þar ásamt konu sinni og í nærsveitum í hálft annað ár, fór víða um landið og gekk frá fjórum bóka sinna til útgáfu: Brasilía: Framtíðarlandið, Manntafl, Veröld sem var og Balzac. Íbúð Zweig-hjónanna í Petropólis skammt fyrir norðan Ríó er nú safn til minningar um þau, Casa Stefan Zweig. Manntafl tengist Íslandi á þann veg að margir telja að fyrirmynd söguhetjunnar, skáksnillings sem forðast taflborð eins og heitan eld af ótta við að missa vitið, hljóti að vera íslenzki hæstaréttarlögmaðurinn Björn Kalman þar eð þekkt æviatriði hans séu svo nauðalík lýsingum Zweigs í bókinni. Um þessa kenningu hafa m.a. Garðar Sverrisson rithöfundur og Guðmundur G. Þórarinsson fv. alþingismaður birt fróðlegar ritgerðir í Lesbók Morgunblaðsins og verður þeim íslenzka vinkli sögunnar vonandi haldið til haga í Casa Stefan Zweig í Petropólis þar sem Manntafl er í forgrunni safnsins.Fegurð landsins Brasilía: Framtíðarlandið er falleg bók. Zweig lýsir því þar líkt og í sjálfsævisögunni Veröld sem var að hann tapaði öllu tvisvar, fyrst í fyrra stríði og síðan aftur í hinu síðara. Hann leit á sig sem Evrópumann í fyrsta lagi og Austurríkismann í öðru lagi. Að tapa Evrópu aftur í hendur vitfirrtra þjóðrembla olli honum djúpri þjáningu. Þess vegna þótti honum Brasilía svo undurfögur. Hann hafði fundið landið þar sem börnin – allavega á litinn, súkkulaði, mjólk, kaffi – leiðast hlæjandi heim úr skólanum, landið þar sem tunga heimamanna á engin ókvæðisorð eins og þau sem hvítir Bandaríkjamenn nota sumir jafnvel enn um svarta meðbræður sína og systur. Zweig ýkti. Hann ýkti alltaf, það var hans stíll. Brasilía var ekki alveg laus við fordóma og mismunun þótt minna færi þar fyrir slíku en í Bandaríkjunum eða Evrópu sem stóð í björtu báli og þar sem helförin gegn gyðingum kostaði þegar upp var staðið sex milljónir mannslífa.Að sjá roða nýs dags Þótt Stefan Zweig lyki fjórum snilldarverkum þann stutta tíma sem hann bjó í Brasilíu, þ.m.t. þrjár beztu bækurnar hans að margra dómi, Manntafl, Veröld sem var og Balzac, þá dugði það ekki til að lyfta af honum þungu oki þeirrar þjáningar sem stríðið í Evrópu olli honum, stríð sem enginn gat vitað 1942 hvernig myndi ljúka. Sextugur að aldri, eftir aðeins átján mánaða vist í nýjum heimkynnum sem hann elskaði, ákvað Zweig að stytta sér aldur og þau hjónin bæði saman. Hún hét Elisabet Charlotte Altmann, kölluð Lotte, og var 27 árum yngri en hann. Zweig skildi eftir sig bréf sem hangir á vegg í Casa Stefan Zweig. Bréfinu lýkur með þessum orðum í þýðingu Þórarins Guðnasonar læknis: „Svo kveð ég alla vini mína. Vonandi lifa þeir það að sjá roða nýs dags eftir þessa löngu nótt. En mig brestur þolinmæði, og því fer ég á undan þeim.“
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar