Baráttan heldur áfram Þorvaldur Gylfason skrifar 10. janúar 2019 08:00 Atlanta – Baráttunni fyrir óskoruðum mannréttindum og jafnræði er hvergi nærri lokið, ekki heldur á Íslandi, þótt margt hafi áunnizt í tímans rás. Bandaríkin vitna um vandann. Landið byggðist m.a. í krafti þrælahalds sem var þá alsiða. Það kostaði borgarastyrjöld 1861-1865 og 600 þúsund mannslíf að binda endi á þrælahaldið. Styrinn stóð þó ekki aðeins um þrælahald heldur einnig um hvar draga bæri mörkin milli fullveldis einstakra ríkja og alríkisstjórnarinnar. Þrælahald var mikilvæg orsök ófriðarins. Plantekrueigendur í suðurríkjunum töldu sig þurfa á þrælum að halda þótt þrælabúskapur mætti æ harðari andstöðu af hálfu norðurríkjanna. Þeir vildu því fá að ráða sér sjálfir frekar en að beygja sig undir yfirvofandi bann ríkjasambandsins gegn þrælahaldi. Afnám í áföngumAtburðarásin var hæg. Stiklum á stóru. Danir og Norðmenn hættu að verzla með þræla 1803. Haítí tók sér sjálfstæði og aflagði þrælahald 1804, Prússar 1807. Bretar afnámu millilandaverzlun með þræla 1807 og Bandaríkjamenn 1808, en þrælahald hélt þó áfram. Vínarfundurinn 1815 lýsti sig andvígan þrælahaldi. Frakkar bönnuðu þrælaverzlun 1818. Grikkir tóku sér sjálfstæði og afnámu þrælahald 1822. Brasilía bannaði verzlun með þræla 1831 en banninu var ekki framfylgt. Bretar afnámu þrælahald 1833 og það gerðu síðan Danir 1848 í nýlendu sinni í Vestur-Indíum þar sem nú eru Bandarísku Jómfrúreyjar. Argentína aflagði þrælahald 1853 og Rússland 1861. Það ár, 1861, tók Abraham Lincoln frá Illinois, eindreginn andstæðingur þrælahalds, við embætti forseta Bandaríkjanna. Bjuggust þá suðurríkin til að segja sig úr lögum við norðurríkin til að halda rétti sínum til þrælahalds. Borgarastríð skall á. Því lauk með sigri norðurríkjanna 1865 og var þrælahald þá bannað með breytingu á stjórnarskrá. Málið snerist ekki bara um að stöðva þrælahald í suðurríkjunum heldur einnig um að girða fyrir útbreiðslu þrælahalds til vesturríkjanna sem fór fjölgandi. Hefði þrælahald borizt þangað líka hefðu norðurríkin getað misst undirtökin á alríkisstjórninni í hendur þrælaríkja. Það mátti ekki verða. Búlgaría tók sér sjálfstæði 1879 og afnam þrælahald. Brasilía afnam þrælahald 1888 og Sádi-Arabía 1962. Máritanía afnam þrælahald 2007 (þetta er ekki prentvilla) og hafði þrælahald þá loksins verið bannað með lögum í öllum löndum heims. Mansal tíðkast þó enn allvíða utan laga.Við munum sigraEftir lok borgarastríðsins 1865 voru blökkumenn myrtir áfram í þúsundatali án dóms og laga, einkum í suðurríkjunum, eins og lýst er í nýju safni sem var opnað í vor leið í Montgomery í Alabama. Fjórum árum áður, 2014, var opnað í Atlanta í Georgíu, fæðingarborg blökkuleiðtogans Martins Luthers King, safn þar sem baráttusaga bandarískra blökkumanna er rakin í samhengi við þróun mannréttinda og þrálæti mannréttindabrota á heimsvísu. King var einn merkasti maður og mesti ræðuskörungur sinnar tíðar. Hann var Lyndon Johnson Bandaríkjaforseta innan handar þegar Johnson réðst í að ljúka loksins verkinu sem Abraham Lincoln hafði hafið 100 árum fyrr og reyna að tryggja svörtum að lögum sama rétt og hvítum. Johnson kom málinu í gegnum þingið í tveim áföngum gegn harðri andstöðu eigin flokksmanna í suðurríkjunum, fyrst með samþykkt almennrar réttindalöggjafar 1964 og síðan með samþykkt löggjafar sem var ætlað að tryggja blökkumönnum kosningarrétt til jafns við hvíta 1965. Í millitíðinni höfðu rasistar gengið fram með þvílíku offorsi gegn blökkumönnum að Johnson forseti sá sig knúinn til að taka upp orðfæri Kings í einni áhrifaríkustu ræðu („Við munum sigra“) sem nokkur forseti landsins hefur haldið. Hatur, reiði og rasismiÞessi nýju söfn í suðurríkjum Bandaríkjanna eru hliðstæð aðskilnaðarsafninu sem var opnað 2001 í Soweto í Jóhannesarborg í Suður-Afríku til að forða ranglætinu sem suður-afrískir blökkumenn voru beittir frá því að falla í gleymsku. Þessi söfn og önnur slík eru þörf áminning um að blökkumenn njóta ekki enn óskertra mannréttinda í Bandaríkjunum. Þessi söfn eru liður í áframhaldandi baráttu blökkumanna og annarra gegn þrálátu misrétti. Áttundi hver Bandaríkjamaður er svartur, en þriðji hver fangi í landinu er svartur. Enn ber á hatri, reiði og rasisma fyrri tíðar í Bandaríkjunum eins og Barrack Obama fv. forseti landsins lýsti í ræðu fyrir skömmu og fékk sjálfur að kenna á. Hatursglæpum í Bandaríkjunum fjölgaði um sjöttung frá 2016 til 2017. Helmingur slíkra glæpa beinist gegn blökkumönnum sem telja þó aðeins 13% af íbúum landsins. Trump forseti kyndir undir fordómum gegn blökkumönnum og innflytjendum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Atlanta – Baráttunni fyrir óskoruðum mannréttindum og jafnræði er hvergi nærri lokið, ekki heldur á Íslandi, þótt margt hafi áunnizt í tímans rás. Bandaríkin vitna um vandann. Landið byggðist m.a. í krafti þrælahalds sem var þá alsiða. Það kostaði borgarastyrjöld 1861-1865 og 600 þúsund mannslíf að binda endi á þrælahaldið. Styrinn stóð þó ekki aðeins um þrælahald heldur einnig um hvar draga bæri mörkin milli fullveldis einstakra ríkja og alríkisstjórnarinnar. Þrælahald var mikilvæg orsök ófriðarins. Plantekrueigendur í suðurríkjunum töldu sig þurfa á þrælum að halda þótt þrælabúskapur mætti æ harðari andstöðu af hálfu norðurríkjanna. Þeir vildu því fá að ráða sér sjálfir frekar en að beygja sig undir yfirvofandi bann ríkjasambandsins gegn þrælahaldi. Afnám í áföngumAtburðarásin var hæg. Stiklum á stóru. Danir og Norðmenn hættu að verzla með þræla 1803. Haítí tók sér sjálfstæði og aflagði þrælahald 1804, Prússar 1807. Bretar afnámu millilandaverzlun með þræla 1807 og Bandaríkjamenn 1808, en þrælahald hélt þó áfram. Vínarfundurinn 1815 lýsti sig andvígan þrælahaldi. Frakkar bönnuðu þrælaverzlun 1818. Grikkir tóku sér sjálfstæði og afnámu þrælahald 1822. Brasilía bannaði verzlun með þræla 1831 en banninu var ekki framfylgt. Bretar afnámu þrælahald 1833 og það gerðu síðan Danir 1848 í nýlendu sinni í Vestur-Indíum þar sem nú eru Bandarísku Jómfrúreyjar. Argentína aflagði þrælahald 1853 og Rússland 1861. Það ár, 1861, tók Abraham Lincoln frá Illinois, eindreginn andstæðingur þrælahalds, við embætti forseta Bandaríkjanna. Bjuggust þá suðurríkin til að segja sig úr lögum við norðurríkin til að halda rétti sínum til þrælahalds. Borgarastríð skall á. Því lauk með sigri norðurríkjanna 1865 og var þrælahald þá bannað með breytingu á stjórnarskrá. Málið snerist ekki bara um að stöðva þrælahald í suðurríkjunum heldur einnig um að girða fyrir útbreiðslu þrælahalds til vesturríkjanna sem fór fjölgandi. Hefði þrælahald borizt þangað líka hefðu norðurríkin getað misst undirtökin á alríkisstjórninni í hendur þrælaríkja. Það mátti ekki verða. Búlgaría tók sér sjálfstæði 1879 og afnam þrælahald. Brasilía afnam þrælahald 1888 og Sádi-Arabía 1962. Máritanía afnam þrælahald 2007 (þetta er ekki prentvilla) og hafði þrælahald þá loksins verið bannað með lögum í öllum löndum heims. Mansal tíðkast þó enn allvíða utan laga.Við munum sigraEftir lok borgarastríðsins 1865 voru blökkumenn myrtir áfram í þúsundatali án dóms og laga, einkum í suðurríkjunum, eins og lýst er í nýju safni sem var opnað í vor leið í Montgomery í Alabama. Fjórum árum áður, 2014, var opnað í Atlanta í Georgíu, fæðingarborg blökkuleiðtogans Martins Luthers King, safn þar sem baráttusaga bandarískra blökkumanna er rakin í samhengi við þróun mannréttinda og þrálæti mannréttindabrota á heimsvísu. King var einn merkasti maður og mesti ræðuskörungur sinnar tíðar. Hann var Lyndon Johnson Bandaríkjaforseta innan handar þegar Johnson réðst í að ljúka loksins verkinu sem Abraham Lincoln hafði hafið 100 árum fyrr og reyna að tryggja svörtum að lögum sama rétt og hvítum. Johnson kom málinu í gegnum þingið í tveim áföngum gegn harðri andstöðu eigin flokksmanna í suðurríkjunum, fyrst með samþykkt almennrar réttindalöggjafar 1964 og síðan með samþykkt löggjafar sem var ætlað að tryggja blökkumönnum kosningarrétt til jafns við hvíta 1965. Í millitíðinni höfðu rasistar gengið fram með þvílíku offorsi gegn blökkumönnum að Johnson forseti sá sig knúinn til að taka upp orðfæri Kings í einni áhrifaríkustu ræðu („Við munum sigra“) sem nokkur forseti landsins hefur haldið. Hatur, reiði og rasismiÞessi nýju söfn í suðurríkjum Bandaríkjanna eru hliðstæð aðskilnaðarsafninu sem var opnað 2001 í Soweto í Jóhannesarborg í Suður-Afríku til að forða ranglætinu sem suður-afrískir blökkumenn voru beittir frá því að falla í gleymsku. Þessi söfn og önnur slík eru þörf áminning um að blökkumenn njóta ekki enn óskertra mannréttinda í Bandaríkjunum. Þessi söfn eru liður í áframhaldandi baráttu blökkumanna og annarra gegn þrálátu misrétti. Áttundi hver Bandaríkjamaður er svartur, en þriðji hver fangi í landinu er svartur. Enn ber á hatri, reiði og rasisma fyrri tíðar í Bandaríkjunum eins og Barrack Obama fv. forseti landsins lýsti í ræðu fyrir skömmu og fékk sjálfur að kenna á. Hatursglæpum í Bandaríkjunum fjölgaði um sjöttung frá 2016 til 2017. Helmingur slíkra glæpa beinist gegn blökkumönnum sem telja þó aðeins 13% af íbúum landsins. Trump forseti kyndir undir fordómum gegn blökkumönnum og innflytjendum.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun