Fjármálaeftirlitið þarf fjarlægð og frið Þorvaldur Gylfason skrifar 18. október 2018 08:00 Reykjavík – Undirbúningur mun nú vera hafinn að innlimun Fjármálaeftirlitsins í Seðlabanka Íslands. Vert er að rifja upp reynsluna af því fyrirkomulagi frá fyrri tíð. Fram til 1999 var eftirlit með starfsemi viðskiptabanka og sjóða í verkahring Seðlabankans. Bankaeftirlitið var deild í Seðlabankanum þar til Fjármálaeftirlitið var stofnað með lögum sem tóku gildi 1999.Fjörutíu milljarðar á milli vina Skemmst er frá því að segja að bankaeftirlit Seðlabankans var gagnslaust um sína daga enda var því ekki ætlað að hrófla við landlægu sukki í bönkum og sjóðum. Stjórnmálamennirnir sem fóru fyrir ríkisbönkunum kærðu sig ekki um nokkurt eftirlit. Þeir vildu fá að rýja bankana í friði. Látum eitt dæmi duga sem ég rakti í Morgunblaðinu 22. maí 1994 (sjá bók mína Síðustu forvöð, 1995, 9. kafla). Þingmenn Kvennalistans höfðu birt upplýsingar um að viðskiptabankar og lánasjóðir hefðu þurft að afskrifa meira en 40 milljarða króna á fimm árum vegna orðins eða yfirvofandi útlánatjóns. Þetta var svimandi fjárhæð og jafngilti tíunda hluta landsframleiðslunnar 1994. Þetta var einnig þrisvar sinnum meira fé miðað við landsframleiðslu en fór í súginn í sparisjóðahneykslinu í Bandaríkjunum nokkrum árum fyrr – mesta fjármálahneyksli aldarinnar sem Kaninn kallaði svo og leiddi til fangelsisdóma yfir meira en þúsund bankamönnum. Þetta var einnig meira fé miðað við landsframleiðslu en tapaðist í bankakreppunni sem reið yfir Norðurlönd um svipað leyti, alvarlegri kreppu sem leiddi til gagngerrar endurskipulagningar í bankarekstri þar og til starfsloka margra bankastjórnenda og málsóknar gegn sumum þeirra vegna gruns um glæpsamlega vanrækslu í starfi þótt engum væri á endanum stungið inn. Hér heima fékkst það þó aldrei opinberlega viðurkennt að eitthvað hefði farið úrskeiðis í bönkunum. Bankaeftirlitið þrætti. Bankarnir bættu sér skaðann í skjóli fákeppni, m.a. með miklum vaxtamun, þ.e. háum útlánsvöxtum og lágum innlánsvöxtum. Ballið var rétt að byrja.Einkavæðingin Nokkrum árum síðar, 1998-2003, voru bankarnir færðir úr ríkiseigu í einkaeign. Til stóð í upphafi að einkavæðingin færi fram undir heiðvirðum formerkjum og skv. erlendum fyrirmyndum, en frá því var horfið einkum til að tryggja áframhaldandi ítök stjórnmálamanna í bönkunum með afleiðingum sem allir þekkja. Fjármálaeftirlitið var í sömu svifum gert að sjálfstæðri stofnun til „að stuðla að því að fjármálastarfsemi … sé í samræmi við lög, reglugerðir, reglur og samþykktir …“ eins og stendur í lögunum. Það tókst þó ekki betur en svo að bankamenn og aðrir voru nokkrum árum síðar dæmdir í samtals næstum heillar aldar fangelsi fyrir brot sem tengdust hruninu og voru margar rannsóknir þó látnar niður falla vegna niðurskurðar á fjárveitingum til sérstaks saksóknara. Bankaeftirlitið átti að hafa öðlazt sjálfstæði utan veggja Seðlabankans frá 1999, en það varð ekki. Rannsóknarnefnd Alþingis ályktaði í skýrslu sinni (7. bindi, bls. 316-321) að þv. forstjóri FME hefði eins og seðlabankastjórarnir þrír sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga, vanrækslu hliðstæða þeirri sem Geir H. Haarde forsætisráðherra var fundinn sekur um í Landsdómi undir forustu forseta Hæstaréttar. Því var ráðinn nýr forstjóri að FME 2009, Gunnar Þ. Andersen viðskiptafræðingur, og stýrði hann FME í þrjú ár og bjó ásamt samstarfsmönnum sínum um 80 mál í hendur sérstaks saksóknara. Hann var hrakinn úr starfi 2012 og fékk m.a.s. dóm fyrir brot á þagnarskyldu. Yfirvöld hafa þó ekki enn séð ástæðu til að rannsaka birtingu Morgunblaðsins á útskrift símtals sem Seðlabankinn hafði neitað að láta af hendi árum saman með skírskotun til þagnarskyldu. Munurinn er einnig sá að Gunnar Andersen var að reyna að afhjúpa lögbrot, ekki Seðlabankinn, öðru nær.Allt á sama stað Seðlabankinn lofaði fyrir löngu innanhússrannsókn á Kaupþingsláninu 6. október 2008, en ekkert hefur til hennar spurzt. Meint brot varðandi lánveitinguna fyrndust 6. október sl. án þess að Seðlabankinn hefði óskað eftir rannsókn eftir þeirri reglu að ósk um rannsókn þarf helzt að berast af meintum vettvangi brots. Hátt settur embættismaður í bankanum braut gegn þagnarskyldu þegar hann upplýsti eiginkonu sína sem var þá lögmaður Samtaka fjármálafyrirtækja um aðgerðir Seðlabankans í aðdraganda neyðarlaganna. Brotið var sagt fyrnt þegar það komst upp. Hann starfar enn í bankanum. Einn bankastjóranna þriggja sem RNA taldi hafa sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga er aftur kominn til starfa í bankanum. Munstrið er skýrt. Dettur nokkrum heilvita manni í hug að FME hefði sent 80 mál til sérstaks saksóknara eftir hrun hefði eftirlitið ennþá verið deild í Seðlabankanum? Yfirvofandi innlimun FME í Seðlabankann lítur út eins og klunnaleg tilraun til þess að koma allri yfirhylmingu með bönkunum fyrir á einum og sama stað. Þessa fyrirætlun þarf Alþingi að stöðva. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson Skoðun Ert þú meðalmaðurinn? Jóhann Óskar Jóhannsson Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring Skoðun Flumbrugangur í framhaldsskólum Jón Pétur Zimsen Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson Skoðun „Words are wind“ Ingólfur Hermannsson Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Skoðun Sjálfsvíg eru ekki óumflýjanleg Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun „Words are wind“ Ingólfur Hermannsson skrifar Skoðun Ert þú meðalmaðurinn? Jóhann Óskar Jóhannsson skrifar Skoðun Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Flumbrugangur í framhaldsskólum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Miðbær Selfoss vekur ánægju Bragi Bjarnason skrifar Skoðun PCOS: Er ódýrara að halda heilsu eða meðhöndla veikindi? Elísa Ósk Línadóttir skrifar Skoðun Opinn og alþjóðlegur: Krísa erlendra nemenda við íslenska háskóla Melissa Anne Pfeffer skrifar Skoðun Be Kind - ekki kind Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir ,Perla Magnúsdóttir skrifar Skoðun Illa verndaðir Íslendingar Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Viðreisn afhjúpar sig endanlega Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Heimalestur – gæðastund en ekki grátur og gnístan tanna Svava Þ. Hjaltalín skrifar Skoðun Frelsi til sölu Erling Kári Freysson skrifar Skoðun Vangaveltur um íslenskt barnaefni – Hvers vegna skiptir það máli að börn heyri sjálf sig? Tinna Björg Kristinsdóttir,Valdimar Gylfason skrifar Skoðun Móðir í Breiðholti hjólar 5.000 kílómetra Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Viðreisn lætur verkin tala Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Sterkara framhaldsskólakerfi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Reykjavík – Undirbúningur mun nú vera hafinn að innlimun Fjármálaeftirlitsins í Seðlabanka Íslands. Vert er að rifja upp reynsluna af því fyrirkomulagi frá fyrri tíð. Fram til 1999 var eftirlit með starfsemi viðskiptabanka og sjóða í verkahring Seðlabankans. Bankaeftirlitið var deild í Seðlabankanum þar til Fjármálaeftirlitið var stofnað með lögum sem tóku gildi 1999.Fjörutíu milljarðar á milli vina Skemmst er frá því að segja að bankaeftirlit Seðlabankans var gagnslaust um sína daga enda var því ekki ætlað að hrófla við landlægu sukki í bönkum og sjóðum. Stjórnmálamennirnir sem fóru fyrir ríkisbönkunum kærðu sig ekki um nokkurt eftirlit. Þeir vildu fá að rýja bankana í friði. Látum eitt dæmi duga sem ég rakti í Morgunblaðinu 22. maí 1994 (sjá bók mína Síðustu forvöð, 1995, 9. kafla). Þingmenn Kvennalistans höfðu birt upplýsingar um að viðskiptabankar og lánasjóðir hefðu þurft að afskrifa meira en 40 milljarða króna á fimm árum vegna orðins eða yfirvofandi útlánatjóns. Þetta var svimandi fjárhæð og jafngilti tíunda hluta landsframleiðslunnar 1994. Þetta var einnig þrisvar sinnum meira fé miðað við landsframleiðslu en fór í súginn í sparisjóðahneykslinu í Bandaríkjunum nokkrum árum fyrr – mesta fjármálahneyksli aldarinnar sem Kaninn kallaði svo og leiddi til fangelsisdóma yfir meira en þúsund bankamönnum. Þetta var einnig meira fé miðað við landsframleiðslu en tapaðist í bankakreppunni sem reið yfir Norðurlönd um svipað leyti, alvarlegri kreppu sem leiddi til gagngerrar endurskipulagningar í bankarekstri þar og til starfsloka margra bankastjórnenda og málsóknar gegn sumum þeirra vegna gruns um glæpsamlega vanrækslu í starfi þótt engum væri á endanum stungið inn. Hér heima fékkst það þó aldrei opinberlega viðurkennt að eitthvað hefði farið úrskeiðis í bönkunum. Bankaeftirlitið þrætti. Bankarnir bættu sér skaðann í skjóli fákeppni, m.a. með miklum vaxtamun, þ.e. háum útlánsvöxtum og lágum innlánsvöxtum. Ballið var rétt að byrja.Einkavæðingin Nokkrum árum síðar, 1998-2003, voru bankarnir færðir úr ríkiseigu í einkaeign. Til stóð í upphafi að einkavæðingin færi fram undir heiðvirðum formerkjum og skv. erlendum fyrirmyndum, en frá því var horfið einkum til að tryggja áframhaldandi ítök stjórnmálamanna í bönkunum með afleiðingum sem allir þekkja. Fjármálaeftirlitið var í sömu svifum gert að sjálfstæðri stofnun til „að stuðla að því að fjármálastarfsemi … sé í samræmi við lög, reglugerðir, reglur og samþykktir …“ eins og stendur í lögunum. Það tókst þó ekki betur en svo að bankamenn og aðrir voru nokkrum árum síðar dæmdir í samtals næstum heillar aldar fangelsi fyrir brot sem tengdust hruninu og voru margar rannsóknir þó látnar niður falla vegna niðurskurðar á fjárveitingum til sérstaks saksóknara. Bankaeftirlitið átti að hafa öðlazt sjálfstæði utan veggja Seðlabankans frá 1999, en það varð ekki. Rannsóknarnefnd Alþingis ályktaði í skýrslu sinni (7. bindi, bls. 316-321) að þv. forstjóri FME hefði eins og seðlabankastjórarnir þrír sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga, vanrækslu hliðstæða þeirri sem Geir H. Haarde forsætisráðherra var fundinn sekur um í Landsdómi undir forustu forseta Hæstaréttar. Því var ráðinn nýr forstjóri að FME 2009, Gunnar Þ. Andersen viðskiptafræðingur, og stýrði hann FME í þrjú ár og bjó ásamt samstarfsmönnum sínum um 80 mál í hendur sérstaks saksóknara. Hann var hrakinn úr starfi 2012 og fékk m.a.s. dóm fyrir brot á þagnarskyldu. Yfirvöld hafa þó ekki enn séð ástæðu til að rannsaka birtingu Morgunblaðsins á útskrift símtals sem Seðlabankinn hafði neitað að láta af hendi árum saman með skírskotun til þagnarskyldu. Munurinn er einnig sá að Gunnar Andersen var að reyna að afhjúpa lögbrot, ekki Seðlabankinn, öðru nær.Allt á sama stað Seðlabankinn lofaði fyrir löngu innanhússrannsókn á Kaupþingsláninu 6. október 2008, en ekkert hefur til hennar spurzt. Meint brot varðandi lánveitinguna fyrndust 6. október sl. án þess að Seðlabankinn hefði óskað eftir rannsókn eftir þeirri reglu að ósk um rannsókn þarf helzt að berast af meintum vettvangi brots. Hátt settur embættismaður í bankanum braut gegn þagnarskyldu þegar hann upplýsti eiginkonu sína sem var þá lögmaður Samtaka fjármálafyrirtækja um aðgerðir Seðlabankans í aðdraganda neyðarlaganna. Brotið var sagt fyrnt þegar það komst upp. Hann starfar enn í bankanum. Einn bankastjóranna þriggja sem RNA taldi hafa sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga er aftur kominn til starfa í bankanum. Munstrið er skýrt. Dettur nokkrum heilvita manni í hug að FME hefði sent 80 mál til sérstaks saksóknara eftir hrun hefði eftirlitið ennþá verið deild í Seðlabankanum? Yfirvofandi innlimun FME í Seðlabankann lítur út eins og klunnaleg tilraun til þess að koma allri yfirhylmingu með bönkunum fyrir á einum og sama stað. Þessa fyrirætlun þarf Alþingi að stöðva.
Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Skoðun Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Opinn og alþjóðlegur: Krísa erlendra nemenda við íslenska háskóla Melissa Anne Pfeffer skrifar
Skoðun Vangaveltur um íslenskt barnaefni – Hvers vegna skiptir það máli að börn heyri sjálf sig? Tinna Björg Kristinsdóttir,Valdimar Gylfason skrifar
Skoðun Hægfara endalok sjónvarps útsendinga fyrir móttöku á loftneti á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar
Enn einn kvennahópurinn sem þarf bara að vera duglegri að harka af sér? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun