Þjóð í hlekkjum hugarfarsins Sigurjón Njarðarson skrifar 23. október 2017 12:30 Sumarið 1993 var ég þrettán ára og þættirnir „Þjóð í hlekkjum hugarfarsins“ voru sýndir í Ríkissjónvarpinu. Viðbrögðin í mínu nærumhverfi voru eftirminnileg. Til sveita tóku margir þessari þáttaröð sem beinni áras á sig og það sem hún stóð fyrir. Það er engu logið, að framsetning viðfangsefnisins var óhefluð hjá Baldri Hermannssyni. Fram til 1993 einkennist söguskoðun Íslendinga af upphafningu stórra manna, stórra hugmynda og stórra viðburða. Baldur var einn fyrsti fræðimaðurinn, sem náði máli, sem tók sér stöðu við hlið almennings. Þegar horft var undir yfirborðið var Íslandsagan ekki alls kostar geðsleg. Hér húkti fólk um aldir í vosbúð og ömurð, um það er lítt deilt í dag. Það er fólki eins Baldri Hermannssyni að þakka að við getum talað og rætt um samfélagið okkar í gagnrýnu ljósi. Jón Sigurðsson var ekki bara frelsishetja og forseti hins íslenska bókmenntafélags. Hann var líka maður sem skildi konu eftir í festum í 12 ár, sem gekk svo nærri henni að lá við sturlun. Hann var háskóla-droppát, hann sótti sér ítrekað félagsskap sér miklu yngri manna, hann smitaðist af sárasótt. Hugmyndin um Jón Sigurðsson þoldi ekki alla skoðun. Hugmyndin um bændasamfélagið þoldi ekki skoðun. Íslenska bændasamfélagið var fullkomið dæmi um kerfi sem níðir sína þegna. Um leið og möguleikar til framfara sýndu sig, herti kerfið á. Vistarbandið og píningsdómur eru afbragsðdæmi. Um aldir voru bjargálnum íslensks almennings settar skorður. Alltaf undir þeim formerkjum að hugmyndina um íslenskt samfélag þyrfti að verja. Við værum í eðli okkar öðruvísi og jafnvel betri en annað fólk. Hugmyndin um íslensku „sérstöðuna“ varð til einhvers staðar í þessu ferli. Ekki það, hvert samfélag álítur sig sérstakt. Það eru engar fréttir, en um miðja síðustu öld gekk Evrópa í gegnum ægibál eyðileggingar beinlínis vegna hugmyndarinnar um „sérstakt“ og betra samfélag en önnur – ekki einu sinni, heldur tvisvar. Á sama tíma breyttist Ísland líka, bændur og hjú fóru „á mölina“ og skildu eftir ný tækifæri. Íslenska sérstaðan breyttist ekki. Við sem samfélag erum enn þá föst í hlekkjum hugarfars. Það er ekki lengur hugarfar stórbóndans, sem var aldrei stórbóndi. Það er ekki lengur hugarfar mannsins sem tignar moldina og harmar tómthúslífið. Íslendingum hefur vegnað afar vel í um 70 ár. Ástæður velgengninnar eru nokkrar, fæstar huglægar. Við erum samfélag sem nýtur óskaplegs auðs, hafið í kringum okkur er fullt af verðmætum fiski, við búum við gnægð orku og núna síðast síaukna ásókn fólks í að heimsækja okkur. Samt er það svo að okkur gengur bölvanlega að sópa í alveg í hornin: Það gengur illa að manna lágmarks þörf af hjúkrunarfræðingum, öryrkjar og aldraðir hafa ekki fylgt öðrum þegar kemur að lífskjörum, konur í þúsundavís njóta ekki efnalegs ávinnings af menntun sinni, sífellt erfiðara verður fyrir fólk að koma sér þaki yfir höfuðið. Við erum þjóð í hlekkjum hugarfarsins. Í áratugi höfum við búið við gjaldmiðil sem endurtekið veldur almenningi í landinu búsifjum. Mýtan hefur ávallt verið sú að það sé hluti af sjálfstæði okkar að reka eigin gjaldmiðil – íslensku krónuna. Að með krónunni tryggjum við sjálfstæðið okkar betur. Með sjálfstæðri mynt hefur enda ríkisstjórnum landsins verið fært í hendurnar tæki til að fela landlæga vanhæfni í efnahagsstjórnun. Þegar að verðmæti afurða minnkar, er gengið fellt. Íslenskur almenningur hefur megninu af líftíma krónunnar verið settar skorður við að nálgast erlendan gjaldeyri. síðasta tilraunin með frjálst flot krónunnar endaði með allsherjar vantrú almennings á ríkjandi þjóðskipulagi. Alræmdasta gjöf sjálfstæðrar krónu er vafalaust verðtryggingin. Nú er svo komið að varðstaðan um sjálfstæðan gjaldmiðil er farin að nálgast skopleik/harmleik. Báðir formenn Framsóknarflokkanna tala um að hægt sé að nálgast lægri vexti með einföldum einskiptis töfralausnum. Áður en vanhæfnin kemur fram , skal þó byrjað að krukka í lífeyristrygginga kerfið. Það verður sennilega ekki fyrr en eftir það sem gengið verður fellt aftur. Talað er um að banna verðtrygginguna án þess að fyrir því séu lögð nokkur haldbær rök. Að banna verðtryggingu án þess að endurskoða gjaldmiðilsmálin þýðir að valmöguleikum millitekjufólks til að fjármagna húsnæði sitt og atvinnurekstur fækkar enn frekar. Svona fyrir utan það að við erum með stjórnarskrárvarið samningsfrelsi í landinu. Verðtryggingin er birtingarmynd ójafnvægis gjaldmiðilsins. Stærstu flokkar landsins eru með enn óljósari og huglægari nálgun á gjaldmiðilsstefnuna, eða réttara sagt – enga. Fráfarandi forsætisráðherra sagði til dæmis viku fyrir kosningar: „Þessar kosningar snúast um skatta og ábyrga innri uppbyggingu. En þær snúast líka um Evrópusambandið og með vissum hætti sjálfsmynd okkar. Hvort við höfum trú á landi og þjóð eða ekki.“ Það er ekkert minna. Orðræða eins og sú sem fráfarandi forsætisráðherra sýnir er auðvitað ekkert minna en forheimskandi. Evrópusambandið er samstarf ótal ólíkra ríkja, sem hvert fyrir sig er þar eigin forsendum. Til þess að tryggja sínum þegnum fleiri valkosti og fleiri tækifæri. Evrópusambandið er ekki spurning um minna eða meira sjálfstæði. Eitt af grunnskilyrðum þess að ríki teljist vera ríki er eiginleikin að vera þess bær að ganga til milliríkjasamstarfs. Innganga í Evrópusambandið er ekki til ónýtingar fullveldisins, það er beiting þess. Það versta er að fráfarandi forsætisráðherra hlýtur að vita betur. Í stað þess að sýna sjálfstraust til þess að tala umbúðalaust um hlutina, er talað inn í hugarfarið – talað inn í hlekkina. Þetta er orðræða sem búið er að halda að íslenskum almenningi, ekki í áratugi- heldur aldir. Íslenskur almenningur hefur það gott, en við gætum haft það svo miklu betra. Íslensk velsæld er ekki til marks um neina hugræna yfirburði. Hún er til marks um að auðlindir okkar og tækifæri eru svo ríkulegar að enginn stjórnvöld, hversu svo vanhæf sem þau eru, geta klúðrað starfi sínu að því marki að fátækt verði hér landlæg aftur. Þegar kemur að efnahagsstjórn er margt sem við getum gert betur. En allar samræður um hvernig við högum opinberu fjármálaumhverfi verða að byrja á því að ræðum um sjálfan peninginn í vasanum okkar. Húsið verður að vera fokhelt áður en við byrjum á innvolsinu. Þeir stjórnmálaflokkar sem hundsa spurninguna um gjaldmiðilinn okkar eru að hundsa kjósendur líka. Það eru kjósendur sem borga þegar kemur í ljós að húsið heldur ekki vatni. Við erum þjóð í hlekkjum hugarfarsins – Við þurfum ekki að vera það.Höfundur skipar 4. sæti á lista Viðreisnar í Suðurkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kosningar 2017 Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Sjá meira
Sumarið 1993 var ég þrettán ára og þættirnir „Þjóð í hlekkjum hugarfarsins“ voru sýndir í Ríkissjónvarpinu. Viðbrögðin í mínu nærumhverfi voru eftirminnileg. Til sveita tóku margir þessari þáttaröð sem beinni áras á sig og það sem hún stóð fyrir. Það er engu logið, að framsetning viðfangsefnisins var óhefluð hjá Baldri Hermannssyni. Fram til 1993 einkennist söguskoðun Íslendinga af upphafningu stórra manna, stórra hugmynda og stórra viðburða. Baldur var einn fyrsti fræðimaðurinn, sem náði máli, sem tók sér stöðu við hlið almennings. Þegar horft var undir yfirborðið var Íslandsagan ekki alls kostar geðsleg. Hér húkti fólk um aldir í vosbúð og ömurð, um það er lítt deilt í dag. Það er fólki eins Baldri Hermannssyni að þakka að við getum talað og rætt um samfélagið okkar í gagnrýnu ljósi. Jón Sigurðsson var ekki bara frelsishetja og forseti hins íslenska bókmenntafélags. Hann var líka maður sem skildi konu eftir í festum í 12 ár, sem gekk svo nærri henni að lá við sturlun. Hann var háskóla-droppát, hann sótti sér ítrekað félagsskap sér miklu yngri manna, hann smitaðist af sárasótt. Hugmyndin um Jón Sigurðsson þoldi ekki alla skoðun. Hugmyndin um bændasamfélagið þoldi ekki skoðun. Íslenska bændasamfélagið var fullkomið dæmi um kerfi sem níðir sína þegna. Um leið og möguleikar til framfara sýndu sig, herti kerfið á. Vistarbandið og píningsdómur eru afbragsðdæmi. Um aldir voru bjargálnum íslensks almennings settar skorður. Alltaf undir þeim formerkjum að hugmyndina um íslenskt samfélag þyrfti að verja. Við værum í eðli okkar öðruvísi og jafnvel betri en annað fólk. Hugmyndin um íslensku „sérstöðuna“ varð til einhvers staðar í þessu ferli. Ekki það, hvert samfélag álítur sig sérstakt. Það eru engar fréttir, en um miðja síðustu öld gekk Evrópa í gegnum ægibál eyðileggingar beinlínis vegna hugmyndarinnar um „sérstakt“ og betra samfélag en önnur – ekki einu sinni, heldur tvisvar. Á sama tíma breyttist Ísland líka, bændur og hjú fóru „á mölina“ og skildu eftir ný tækifæri. Íslenska sérstaðan breyttist ekki. Við sem samfélag erum enn þá föst í hlekkjum hugarfars. Það er ekki lengur hugarfar stórbóndans, sem var aldrei stórbóndi. Það er ekki lengur hugarfar mannsins sem tignar moldina og harmar tómthúslífið. Íslendingum hefur vegnað afar vel í um 70 ár. Ástæður velgengninnar eru nokkrar, fæstar huglægar. Við erum samfélag sem nýtur óskaplegs auðs, hafið í kringum okkur er fullt af verðmætum fiski, við búum við gnægð orku og núna síðast síaukna ásókn fólks í að heimsækja okkur. Samt er það svo að okkur gengur bölvanlega að sópa í alveg í hornin: Það gengur illa að manna lágmarks þörf af hjúkrunarfræðingum, öryrkjar og aldraðir hafa ekki fylgt öðrum þegar kemur að lífskjörum, konur í þúsundavís njóta ekki efnalegs ávinnings af menntun sinni, sífellt erfiðara verður fyrir fólk að koma sér þaki yfir höfuðið. Við erum þjóð í hlekkjum hugarfarsins. Í áratugi höfum við búið við gjaldmiðil sem endurtekið veldur almenningi í landinu búsifjum. Mýtan hefur ávallt verið sú að það sé hluti af sjálfstæði okkar að reka eigin gjaldmiðil – íslensku krónuna. Að með krónunni tryggjum við sjálfstæðið okkar betur. Með sjálfstæðri mynt hefur enda ríkisstjórnum landsins verið fært í hendurnar tæki til að fela landlæga vanhæfni í efnahagsstjórnun. Þegar að verðmæti afurða minnkar, er gengið fellt. Íslenskur almenningur hefur megninu af líftíma krónunnar verið settar skorður við að nálgast erlendan gjaldeyri. síðasta tilraunin með frjálst flot krónunnar endaði með allsherjar vantrú almennings á ríkjandi þjóðskipulagi. Alræmdasta gjöf sjálfstæðrar krónu er vafalaust verðtryggingin. Nú er svo komið að varðstaðan um sjálfstæðan gjaldmiðil er farin að nálgast skopleik/harmleik. Báðir formenn Framsóknarflokkanna tala um að hægt sé að nálgast lægri vexti með einföldum einskiptis töfralausnum. Áður en vanhæfnin kemur fram , skal þó byrjað að krukka í lífeyristrygginga kerfið. Það verður sennilega ekki fyrr en eftir það sem gengið verður fellt aftur. Talað er um að banna verðtrygginguna án þess að fyrir því séu lögð nokkur haldbær rök. Að banna verðtryggingu án þess að endurskoða gjaldmiðilsmálin þýðir að valmöguleikum millitekjufólks til að fjármagna húsnæði sitt og atvinnurekstur fækkar enn frekar. Svona fyrir utan það að við erum með stjórnarskrárvarið samningsfrelsi í landinu. Verðtryggingin er birtingarmynd ójafnvægis gjaldmiðilsins. Stærstu flokkar landsins eru með enn óljósari og huglægari nálgun á gjaldmiðilsstefnuna, eða réttara sagt – enga. Fráfarandi forsætisráðherra sagði til dæmis viku fyrir kosningar: „Þessar kosningar snúast um skatta og ábyrga innri uppbyggingu. En þær snúast líka um Evrópusambandið og með vissum hætti sjálfsmynd okkar. Hvort við höfum trú á landi og þjóð eða ekki.“ Það er ekkert minna. Orðræða eins og sú sem fráfarandi forsætisráðherra sýnir er auðvitað ekkert minna en forheimskandi. Evrópusambandið er samstarf ótal ólíkra ríkja, sem hvert fyrir sig er þar eigin forsendum. Til þess að tryggja sínum þegnum fleiri valkosti og fleiri tækifæri. Evrópusambandið er ekki spurning um minna eða meira sjálfstæði. Eitt af grunnskilyrðum þess að ríki teljist vera ríki er eiginleikin að vera þess bær að ganga til milliríkjasamstarfs. Innganga í Evrópusambandið er ekki til ónýtingar fullveldisins, það er beiting þess. Það versta er að fráfarandi forsætisráðherra hlýtur að vita betur. Í stað þess að sýna sjálfstraust til þess að tala umbúðalaust um hlutina, er talað inn í hugarfarið – talað inn í hlekkina. Þetta er orðræða sem búið er að halda að íslenskum almenningi, ekki í áratugi- heldur aldir. Íslenskur almenningur hefur það gott, en við gætum haft það svo miklu betra. Íslensk velsæld er ekki til marks um neina hugræna yfirburði. Hún er til marks um að auðlindir okkar og tækifæri eru svo ríkulegar að enginn stjórnvöld, hversu svo vanhæf sem þau eru, geta klúðrað starfi sínu að því marki að fátækt verði hér landlæg aftur. Þegar kemur að efnahagsstjórn er margt sem við getum gert betur. En allar samræður um hvernig við högum opinberu fjármálaumhverfi verða að byrja á því að ræðum um sjálfan peninginn í vasanum okkar. Húsið verður að vera fokhelt áður en við byrjum á innvolsinu. Þeir stjórnmálaflokkar sem hundsa spurninguna um gjaldmiðilinn okkar eru að hundsa kjósendur líka. Það eru kjósendur sem borga þegar kemur í ljós að húsið heldur ekki vatni. Við erum þjóð í hlekkjum hugarfarsins – Við þurfum ekki að vera það.Höfundur skipar 4. sæti á lista Viðreisnar í Suðurkjördæmi.
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun