Má lögreglan leita á mér? Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar 25. júlí 2016 14:59 Þó friðhelgi einkalífs og vernd gegn afskiptum af líkama okkar og persónufrelsi eigi sess bæði í stjórnarskrá og Mannréttindasáttmála Evrópu, hefur ríkisvaldið engu að síður víðtækar heimildir til þess að ganga á þessi réttindi. Dæmi um það eru heimildir lögreglu til leita á okkur; að beita einstaklinga svokallaðri líkamsleit. Spurningunni í fyrirsögninni hér að ofan geta margir eflaust svarað án þess að kynna sér sérstaklega þau lög sem um líkamsleit gilda. Hið stutta svar er einfaldlega þetta: Já, lögreglan má leita á þér, en hún verður að hafa gilda ástæðu til þess. Strangt til tekið er meginreglan reyndar sú að úrskurð dómara þarf til að heimila líkamsleit, nema viðkomandi einstaklingur samþykki leitina. Hins vegar er líkamsleit einnig heimil, án dómsúrskurðar, ef brýn hætta er á að bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum. Þetta þýðir í raun að ef lögreglu grunar sterklega að einstaklingur, sem hún rekst á, hafi eitthvað að fela, t.d. fíkniefni eða þýfi, þá mun hún að öllum líkindum leita á viðkomandi, án dómsúrskurðar, hvort sem einstaklingurinn samþykkir leitina eða ekki, eftir atvikum með því að handtaka viðkomandi ef hann samþykkir ekki leitina. Með þessu getur reyndar oft verið teflt á tæpasta vað þeirra heimilda sem lögreglan hefur.En hvað gerist ef lögreglan finnur ekkert?Grunur lögreglu, um að einstaklingur geymi eitthvað misjafnt í fórum sínum, reynist að sjálfsögðu ekki alltaf réttur. Þegar svo ber undir vakna eðlilega spurningar um réttarstöðu þess sem fyrir líkamsleitinni varð og hefur ekkert til saka unnið. Í einfaldri mynd er staðan þá sú að rannsókn lögreglu ber að fella niður og viðkomandi einstaklingur getur átt rétt á skaðabótum frá íslenska ríkinu fyrir líkamsleitina, ef skilyrði sakamálalaga þar um eru uppfyllt. Í sakamálalögum er þannig til staðar bótaregla sem skyldar ríkið til að greiða þeim skaðabætur, sem að ósekju verða fyrir þvingunarráðstöfunum af hálfu lögreglu, að skilyrðum laganna uppfylltum. Um er að ræða svokallaða hlutlæga bótareglu sem þýðir að almennt séð er auðveldara fyrir viðkomandi að sækja bætur, heldur en ef venjuleg sakarábyrgð gilti. Ábyrgð ríkisins er því ströng. Dæmi um aðrar aðgerðir lögreglu, sem með sama hætti geta leitt til bótaréttar, eru handtaka, húsleit og leit í bifreið. Þeir sem saklausir lenda í slíkum aðgerðum geta átt rétt til bóta.Glatar maður bótarétti með því að samþykkja líkamsleit?Loks er til þess að líta að í bótamálum vegna þvingunarráðstafana heldur íslenska ríkið því gjarnan fram til varnar, að með því að samþykkja aðgerð, eins og t.d. líkamsleit, þá sé einstaklingur um leið að fyrirgera bótarétti sínum. Nýleg dómafordæmi benda hins vegar til þess að þetta sé rangt. Af dómum má þannig draga þá ályktun að einstaklingur missi ekki rétt til bóta, þó hann hafi samþykkt þvingunarráðstöfun. Það er eðlileg niðurstaða, enda er maður með samþykki að aðstoða lögregluna og leggja sitt af mörkum til þess að rannsókn máls gangi skjótt fyrir sig. Það væri ófyrirsinna að slík samvinnuþýðni leiddi til þess að saklaus einstaklingur missti bótarétt. Samvinnuþýðir sakborningar eiga ekki að eiga minni rétt en ósamvinnuþýðir.Samhengi valds og ábyrgðarSem áður segir hefur ríkisvaldið, og lögreglan sem fulltrúi þess, víðtækar heimildir til að ganga á friðhelgi einkalífs okkar og persónufrelsi. Við slíkar heimildir er ekki hægt una nema þeim fylgi jafnframt ströng ábyrgð og ríkur skaðabótaréttur þeirra sem að ósekju verða fyrir slíkum aðgerðum og inngripum. Í frjálsu samfélagi er slíkt samhengi valds og ábyrgðar einfaldlega nauðsynlegur þáttur réttarfarsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Brosum breitt Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Um læknisvottorð til vinnuveitenda Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Ert þú í tengslum? Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hin hljóða millistétt Bjarki Ómarsson skrifar Skoðun Af hverju er verðlag hér tvöfalt hærra en í Evrópu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þegar hríðinni slotar Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Nemendalýðræði á brauðfótum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Mikilvægi kínverskra ferðamanna fyrir Ísland og áhrif beins flugs frá Kína Guðmundur Franklín Jónsson skrifar Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun Þannig gæti Alþingi sameinast um orkumál Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin – Með og á móti Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stuðlar ekki að sérstöðu eins fyrirtækis á BSÍ Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Sex liða áætlun til að koma á jafnvægi í húsnæðismálunum. Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Hættur kynhlutleysisins Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Ólögleg áfengissala Ari Jónsson skrifar Skoðun Áhugaverðar ákvarðanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Gerræði ráðherranna Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Með lygina að vopni Páll Hermannsson skrifar Sjá meira
Þó friðhelgi einkalífs og vernd gegn afskiptum af líkama okkar og persónufrelsi eigi sess bæði í stjórnarskrá og Mannréttindasáttmála Evrópu, hefur ríkisvaldið engu að síður víðtækar heimildir til þess að ganga á þessi réttindi. Dæmi um það eru heimildir lögreglu til leita á okkur; að beita einstaklinga svokallaðri líkamsleit. Spurningunni í fyrirsögninni hér að ofan geta margir eflaust svarað án þess að kynna sér sérstaklega þau lög sem um líkamsleit gilda. Hið stutta svar er einfaldlega þetta: Já, lögreglan má leita á þér, en hún verður að hafa gilda ástæðu til þess. Strangt til tekið er meginreglan reyndar sú að úrskurð dómara þarf til að heimila líkamsleit, nema viðkomandi einstaklingur samþykki leitina. Hins vegar er líkamsleit einnig heimil, án dómsúrskurðar, ef brýn hætta er á að bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum. Þetta þýðir í raun að ef lögreglu grunar sterklega að einstaklingur, sem hún rekst á, hafi eitthvað að fela, t.d. fíkniefni eða þýfi, þá mun hún að öllum líkindum leita á viðkomandi, án dómsúrskurðar, hvort sem einstaklingurinn samþykkir leitina eða ekki, eftir atvikum með því að handtaka viðkomandi ef hann samþykkir ekki leitina. Með þessu getur reyndar oft verið teflt á tæpasta vað þeirra heimilda sem lögreglan hefur.En hvað gerist ef lögreglan finnur ekkert?Grunur lögreglu, um að einstaklingur geymi eitthvað misjafnt í fórum sínum, reynist að sjálfsögðu ekki alltaf réttur. Þegar svo ber undir vakna eðlilega spurningar um réttarstöðu þess sem fyrir líkamsleitinni varð og hefur ekkert til saka unnið. Í einfaldri mynd er staðan þá sú að rannsókn lögreglu ber að fella niður og viðkomandi einstaklingur getur átt rétt á skaðabótum frá íslenska ríkinu fyrir líkamsleitina, ef skilyrði sakamálalaga þar um eru uppfyllt. Í sakamálalögum er þannig til staðar bótaregla sem skyldar ríkið til að greiða þeim skaðabætur, sem að ósekju verða fyrir þvingunarráðstöfunum af hálfu lögreglu, að skilyrðum laganna uppfylltum. Um er að ræða svokallaða hlutlæga bótareglu sem þýðir að almennt séð er auðveldara fyrir viðkomandi að sækja bætur, heldur en ef venjuleg sakarábyrgð gilti. Ábyrgð ríkisins er því ströng. Dæmi um aðrar aðgerðir lögreglu, sem með sama hætti geta leitt til bótaréttar, eru handtaka, húsleit og leit í bifreið. Þeir sem saklausir lenda í slíkum aðgerðum geta átt rétt til bóta.Glatar maður bótarétti með því að samþykkja líkamsleit?Loks er til þess að líta að í bótamálum vegna þvingunarráðstafana heldur íslenska ríkið því gjarnan fram til varnar, að með því að samþykkja aðgerð, eins og t.d. líkamsleit, þá sé einstaklingur um leið að fyrirgera bótarétti sínum. Nýleg dómafordæmi benda hins vegar til þess að þetta sé rangt. Af dómum má þannig draga þá ályktun að einstaklingur missi ekki rétt til bóta, þó hann hafi samþykkt þvingunarráðstöfun. Það er eðlileg niðurstaða, enda er maður með samþykki að aðstoða lögregluna og leggja sitt af mörkum til þess að rannsókn máls gangi skjótt fyrir sig. Það væri ófyrirsinna að slík samvinnuþýðni leiddi til þess að saklaus einstaklingur missti bótarétt. Samvinnuþýðir sakborningar eiga ekki að eiga minni rétt en ósamvinnuþýðir.Samhengi valds og ábyrgðarSem áður segir hefur ríkisvaldið, og lögreglan sem fulltrúi þess, víðtækar heimildir til að ganga á friðhelgi einkalífs okkar og persónufrelsi. Við slíkar heimildir er ekki hægt una nema þeim fylgi jafnframt ströng ábyrgð og ríkur skaðabótaréttur þeirra sem að ósekju verða fyrir slíkum aðgerðum og inngripum. Í frjálsu samfélagi er slíkt samhengi valds og ábyrgðar einfaldlega nauðsynlegur þáttur réttarfarsins.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi kínverskra ferðamanna fyrir Ísland og áhrif beins flugs frá Kína Guðmundur Franklín Jónsson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun