Náttúruvernd Íslands Sigrún Helgadóttir skrifar 6. júlí 2016 07:00 Vorið 2002 var samþykkt á Alþingi að stinga veikburða starfsemi náttúruverndar á Íslandi ofan í skúffu hjá öflugri Hollustuvernd ríkisins svo að úr yrði Umhverfisstofnun. Það var mikið óheillaskref fyrir náttúruvernd á Íslandi. Í stað þess hefði átt að skerpa línur á milli fagsviða og efla Náttúruvernd ríkisins og færa undir þá stofnun hina fjölmörgu aðila sem höfðu það hlutverk að annast land sem nýtt var til náttúruverndar, upplifunar og ferðalaga. Það verður sífellt ljósara hversu slæm og skammsýn ráðstöfun þetta var. Sem betur fer var þetta mannanna verk sem hægt er að bæta úr og það verður að gera sem allra fyrst. Náttúruvernd Íslands ætti að halda utan um öll friðlýst náttúruverndarsvæði landsins. Þau eru fjölmörg, stór og smá, um allt land og friðlýst á ýmsa vegu; friðlönd, náttúruvætti og þjóðgarður (Snæfellsjökull). Sum svæðin eru í raun þjóðgarðaígildi, til dæmis Friðland að fjallabaki og Hornstrandafriðland. Á sínum tíma, þegar þessi svæði voru friðlýst, var ákvæði í náttúruverndarlögum sem kom í veg fyrir að hægt væri að friðlýsa þau sem þjóðgarða vegna þess að svæðin voru ekki ótvírætt eða ekki að öllu leyti í eigu ríkisins. Eftir að náttúruverndarlögum hafði verið breytt hefði verið hægt að vinna að því að þau og fleiri svæði nytu verndar og viðurkenningar sem þjóðgarðar. Ekki er að sjá að svo sé unnið.Komið í veg fyrir heildarhugsun Náttúruvernd Íslands ætti líka að halda utan um Þingvallaþjóðgarð og Vatnajökulsþjóðgarð. Það er svo sjálfsagt að það tekur því varla að reyna að rökstyðja það enn og einu sinni. Hvað Þingvelli varðar þá hefur slík skipan verið rökstudd í meira en hálfa öld, eða allt frá því að fyrstu almennu náttúruverndarlögin voru samin og samþykkt á Alþingi árið 1956. Hins vegar hafa skammsýnir þingmenn sífellt komið í veg fyrir þessa sjálfsögðu heildarhugsun, Þingvallaþjóðgarði mjög til tjóns þar sem hann teygir sig um fjöll og auðnir. Undir Náttúruvernd Íslands ættu líka að fara staðir sem nú eru í umsjón Skógræktar ríkisins og Landgræðslu ríkisins en eru þó fyrst og fremst ferðamannastaðir. Þetta eru staðir eins og Dimmuborgir, Ásbyrgi og Þórsmörk, en Mörkin ætti auðvitað líka að vera þjóðgarður eða hluti stærri þjóðgarðs. Á síðustu árum hafa stór landsvæði verið skilgreind sem þjóðlendur. Margar þjóðlendna eru á hálendinu og eru mikilvæg svæði til ferðalaga og náttúruupplifunar. Þær ættu að vera í umsjón Náttúruverndar Íslands. Sama er að segja um afréttir sumra ríkisjarða, ekki síst þeirra sem ná langt upp á hálendið. Ábúendur jarða hafa nóg með sinn búskap og ekki er hægt að ætla þeim að hafa eftirlit og byggja upp þjónustu fyrir ferðamenn á afréttum jarðanna. Gott dæmi um slíka jörð er Möðrudalur á Fjöllum. Loks skal getið lands sem Minjastofnun ber ábyrgð á. Hér er um að ræða minjar um forna búskaparhætti eða sjósókn víðs vegar um land með tilheyrandi umhverfi og menningarlandslagi, minjar um ferðalög um landið, gamlar leiðir og vörður og minjar um útilegumannabyggð. Oft eru þessar minjar innan annarra verndarsvæða eða tengja þau hvert öðru með fornum leiðum (sem því miður eru horfnar eða við það að hverfa). Þau landsvæði sem hér hafa verið talin upp falla nú undir átta aðila sem aftur eru undir þremur ráðuneytum. Allir hljóta að sjá það mikla óhagræði sem slíku fylgir.Hefjast verður handa strax Náttúruvernd Íslands ætti að hafa yfirumsjón með öllu landi á Íslandi sem er í eigu þjóðarinnar eða í umsjón ríkisins og nýtt til náttúruverndar, ferðamennsku og upplifunar. Stofnunin ætti að samræma skipulag, stýringu, reglur, uppbyggingu og landvörslu á þessum svæðum. Til að forðast of mikla miðstýringu mætti þróa áfram þá stjórnunarhætti sem stundaðir hafa verið í Vatnajökulsþjóðgarði með svæðisráðum sem aftur mynda yfirstjórn. Af þessari sameiningu og samræmingu yrði mikill ávinningur á fjölmörgum sviðum og hagræði. Stofnunina mætti fjármagna með aðkomugjöldum sem allir sem til landsins kæmu greiddu hvort sem þeir kæmu flugleiðis eða sjóleiðis. Þeir sem á annað borð hafa efni á að ferðast til landsins munar ekkert um nokkrar krónur í viðbót. Ef allir sem koma greiða aðkomugjald safnast góð upphæð því að fjöldinn er mikill. Stofnunin nýtti fjármagnið til verka sinna á þeim svæðum sem væru í hennar umsjón og til hennar gætu líka sótt aðrir umsjónaraðilar lands, svo sem sveitastjórnir, sem vildu byggja upp þjónustu og aðstöðu á sínum yfirráðasvæðum. Á þennan hátt væri möguleiki að horfa heildstætt á landið og þau nauðsynlegu verk sem vinna þarf vegna mikils ferðamannastraums. Það verður að hefjast handa strax og vinna vel og með góðri yfirsýn til að ekki eigi að fara illa bæði fyrir því landi sem okkur hefur verið trúað fyrir og þeim mikilvæga atvinnuvegi sem nú bjargar fjárhag þjóðarinnar. Stjórnvöld unnu hratt þegar þau á sínum tíma skelltu náttúruverndinni ofan í skúffu. Nú þurfa þau líka að vinna hratt til að koma á skynsamlegu skipulagi.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Búum til börn Ingibjörg Isaksen Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Skoðun Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir skrifar Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Vorið 2002 var samþykkt á Alþingi að stinga veikburða starfsemi náttúruverndar á Íslandi ofan í skúffu hjá öflugri Hollustuvernd ríkisins svo að úr yrði Umhverfisstofnun. Það var mikið óheillaskref fyrir náttúruvernd á Íslandi. Í stað þess hefði átt að skerpa línur á milli fagsviða og efla Náttúruvernd ríkisins og færa undir þá stofnun hina fjölmörgu aðila sem höfðu það hlutverk að annast land sem nýtt var til náttúruverndar, upplifunar og ferðalaga. Það verður sífellt ljósara hversu slæm og skammsýn ráðstöfun þetta var. Sem betur fer var þetta mannanna verk sem hægt er að bæta úr og það verður að gera sem allra fyrst. Náttúruvernd Íslands ætti að halda utan um öll friðlýst náttúruverndarsvæði landsins. Þau eru fjölmörg, stór og smá, um allt land og friðlýst á ýmsa vegu; friðlönd, náttúruvætti og þjóðgarður (Snæfellsjökull). Sum svæðin eru í raun þjóðgarðaígildi, til dæmis Friðland að fjallabaki og Hornstrandafriðland. Á sínum tíma, þegar þessi svæði voru friðlýst, var ákvæði í náttúruverndarlögum sem kom í veg fyrir að hægt væri að friðlýsa þau sem þjóðgarða vegna þess að svæðin voru ekki ótvírætt eða ekki að öllu leyti í eigu ríkisins. Eftir að náttúruverndarlögum hafði verið breytt hefði verið hægt að vinna að því að þau og fleiri svæði nytu verndar og viðurkenningar sem þjóðgarðar. Ekki er að sjá að svo sé unnið.Komið í veg fyrir heildarhugsun Náttúruvernd Íslands ætti líka að halda utan um Þingvallaþjóðgarð og Vatnajökulsþjóðgarð. Það er svo sjálfsagt að það tekur því varla að reyna að rökstyðja það enn og einu sinni. Hvað Þingvelli varðar þá hefur slík skipan verið rökstudd í meira en hálfa öld, eða allt frá því að fyrstu almennu náttúruverndarlögin voru samin og samþykkt á Alþingi árið 1956. Hins vegar hafa skammsýnir þingmenn sífellt komið í veg fyrir þessa sjálfsögðu heildarhugsun, Þingvallaþjóðgarði mjög til tjóns þar sem hann teygir sig um fjöll og auðnir. Undir Náttúruvernd Íslands ættu líka að fara staðir sem nú eru í umsjón Skógræktar ríkisins og Landgræðslu ríkisins en eru þó fyrst og fremst ferðamannastaðir. Þetta eru staðir eins og Dimmuborgir, Ásbyrgi og Þórsmörk, en Mörkin ætti auðvitað líka að vera þjóðgarður eða hluti stærri þjóðgarðs. Á síðustu árum hafa stór landsvæði verið skilgreind sem þjóðlendur. Margar þjóðlendna eru á hálendinu og eru mikilvæg svæði til ferðalaga og náttúruupplifunar. Þær ættu að vera í umsjón Náttúruverndar Íslands. Sama er að segja um afréttir sumra ríkisjarða, ekki síst þeirra sem ná langt upp á hálendið. Ábúendur jarða hafa nóg með sinn búskap og ekki er hægt að ætla þeim að hafa eftirlit og byggja upp þjónustu fyrir ferðamenn á afréttum jarðanna. Gott dæmi um slíka jörð er Möðrudalur á Fjöllum. Loks skal getið lands sem Minjastofnun ber ábyrgð á. Hér er um að ræða minjar um forna búskaparhætti eða sjósókn víðs vegar um land með tilheyrandi umhverfi og menningarlandslagi, minjar um ferðalög um landið, gamlar leiðir og vörður og minjar um útilegumannabyggð. Oft eru þessar minjar innan annarra verndarsvæða eða tengja þau hvert öðru með fornum leiðum (sem því miður eru horfnar eða við það að hverfa). Þau landsvæði sem hér hafa verið talin upp falla nú undir átta aðila sem aftur eru undir þremur ráðuneytum. Allir hljóta að sjá það mikla óhagræði sem slíku fylgir.Hefjast verður handa strax Náttúruvernd Íslands ætti að hafa yfirumsjón með öllu landi á Íslandi sem er í eigu þjóðarinnar eða í umsjón ríkisins og nýtt til náttúruverndar, ferðamennsku og upplifunar. Stofnunin ætti að samræma skipulag, stýringu, reglur, uppbyggingu og landvörslu á þessum svæðum. Til að forðast of mikla miðstýringu mætti þróa áfram þá stjórnunarhætti sem stundaðir hafa verið í Vatnajökulsþjóðgarði með svæðisráðum sem aftur mynda yfirstjórn. Af þessari sameiningu og samræmingu yrði mikill ávinningur á fjölmörgum sviðum og hagræði. Stofnunina mætti fjármagna með aðkomugjöldum sem allir sem til landsins kæmu greiddu hvort sem þeir kæmu flugleiðis eða sjóleiðis. Þeir sem á annað borð hafa efni á að ferðast til landsins munar ekkert um nokkrar krónur í viðbót. Ef allir sem koma greiða aðkomugjald safnast góð upphæð því að fjöldinn er mikill. Stofnunin nýtti fjármagnið til verka sinna á þeim svæðum sem væru í hennar umsjón og til hennar gætu líka sótt aðrir umsjónaraðilar lands, svo sem sveitastjórnir, sem vildu byggja upp þjónustu og aðstöðu á sínum yfirráðasvæðum. Á þennan hátt væri möguleiki að horfa heildstætt á landið og þau nauðsynlegu verk sem vinna þarf vegna mikils ferðamannastraums. Það verður að hefjast handa strax og vinna vel og með góðri yfirsýn til að ekki eigi að fara illa bæði fyrir því landi sem okkur hefur verið trúað fyrir og þeim mikilvæga atvinnuvegi sem nú bjargar fjárhag þjóðarinnar. Stjórnvöld unnu hratt þegar þau á sínum tíma skelltu náttúruverndinni ofan í skúffu. Nú þurfa þau líka að vinna hratt til að koma á skynsamlegu skipulagi.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun