Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn á betra skilið 17. júlí 2015 12:00 Í dag höldum við upp á Alþjóðlegan dag réttlætis. Þennan dag árið 1998 var Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn stofnaður – merkur áfangi í baráttunni gegn refsileysi fyrir verstu glæpi mannkyns: hópmorð, glæpi gegn mannúð, stríðsglæpi og glæpi gegn friði. Þá hafði hugmyndin um varanlegan, sjálfstæðan, alþjóðlegan dómstól sem myndi gera einstaklinga, þ.m.t. leiðtoga, ábyrga fyrir slíkum glæpum lengi verið talin draumsýn. Stofnun dómstólsins var því sannkallað kraftaverk í samskiptum ríkja. Þótt tilurð hans sé einstök, ber okkur engu að síður að dæma þessa ungu stofnun af verkum sínum. Alþjóðleg refsiréttarvarsla krefst sífelldrar vinnu. Dómstóllinn þarf oft að fóta sig varlega við rannsóknir á þeim sem bera mesta ábyrgð á grimmdarverkum, en hafa samtímis í heiðri ýtrustu kröfur um tilhlýðilega málsmeðferð og leyfa röddum óteljandi fórnarlamba að heyrast. Óháð gangverk dómstólsins heldur sínu striki. Hann hefur lokið þremur málum og sannað skilvirkni sína. Reynslan hefur leitt varnaðaráhrif hans í ljós: mögulegir afbrotamenn hafa forðast að fremja glæpi. Eins og Ban Ki-moon, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, komst að orði: „Tími refsileysis heyrir sögunni til. Í hans stað sjáum við, hægt en örugglega, öld ábyrgðar ganga í garð.“ Nærri tveir þriðju hlutar aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna hafa gengið til liðs við dómstólinn. Erfiðleikarnir eru ekki úr sögunni. Ellefu handtökuskipanir, sem Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur gefið út, hafa ekki náð fram að ganga. Þar er með talin handtökuskipun á hendur Al Bashir, forseta Súdan, sem þarf að svara til saka fyrir ólýsanlega glæpi sem enn viðgangast og ógna óbreyttum borgurum Darfur. Fréttir bárust af því um allan heim fyrir skemmstu þegar hann slapp naumlega undan réttvísinni í Suður-Afríku og varð flóttinn vatn á myllu þeirra sem efast um dómstólinn og hallmæla honum. Þessum gagnrýnendum hættir hins vegar til að gleyma að Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur ekki sömu aðstöðu til að framfylgja fyrirmælum og landsdómstólar. Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur ekki sína eigin lögreglu til að elta þekkta flóttamenn um allan heim. Orsök þess að handtökuskipunum hefur ekki verið framfylgt er að finna hjá ríkjum sem ekki axla þá ábyrgð að framfylgja þeim. Þar er ekki við dómstólinn að sakast. Gagnrýnendur halda því einnig fram að dómstóllinn velji sér mál, sæki til saka fyrir glæpi sumra – sérstaklega í Afríku – en horfi fram hjá öðrum. En dómstóllinn getur ekki rannsakað afbrot utan lögsögu sinnar. Þessi gagnrýni myndi hverfa ef þau lönd sem enn hafa ekki samþykkt lögsögu dómstólsins, gerðu það. Þangað til ber öryggisráð Sameinuðu þjóðanna ábyrgð á því að koma í veg fyrir refsileysi. Það hefur vald til að heimila rannsóknir af hálfu Alþjóðlega sakamáladómstólsins hvar sem er í heiminum. Þetta getur öryggisráðið gert á svæðum þar sem hræðilegir glæpir eru daglegt brauð, en fórnarlömb í Sýrlandi og Norður-Kóreu, svo dæmi séu tekin, hafa þegar beðið allt of lengi eftir aðgerðum ráðsins. Sagan hefur einkennst af stríði og átökum, en lítill gaumur verið gefinn lögum um stríð og vernd óbreyttra borgara. Því grimmilegri sem glæpirnir eru, því líklegra hefur verið að afbrotamennirnir komist hjá refsingu. Þegar á heildina er litið hefur Alþjóðlegi sakadómstóllinn ekki enn slitið barnsskónum. Og hann þarfnast hjálpar okkar. Það er ekki í verkahring hans að bregðast við pólitískum árásum, heldur okkar. Þá sem fremja alvarlegustu glæpina samkvæmt alþjóðalögum verður að draga fyrir dómstóla svo þeir horfist í augu við gerðir sínar og fórnarlömb. Þetta ætti að vera reglan, ekki undantekningin. Við þekkjum þá pólitísku og praktísku erfiðleika sem fylgja því að lögsækja háttsetta afbrotamenn fyrir flókna glæpi. Við vitum líka að hafa þarf tímasetningu réttlætis í huga til að koma á friði. En við erum staðráðin í að tryggja að í fyllingu tímans muni réttlætið ná til gerenda þeirra glæpa sem særa samvisku mannkyns mest. Án réttlætis njóta ekki allir varanlegs friðar. Þess vegna biðjum við aðra stjórnmálamenn og óbreytta borgara að nota raddir sínar til hjálpar: að ganga til liðs við Alþjóðlega sakamáladómstólinn. Bindum enda á vítahring ofbeldis með lögum. Þá sem fremja glæpi þarf að draga fyrir dómstóla – fyrir landsdómstóla eða Alþjóðlega sakamáladómstólinn, ef þá fyrrnefndu skortir vilja eða getu. Ef okkur mistekst er ekki við Alþjóðlega sakamáladómstólinn, sem stofnun, að sakast, heldur mannkynið. Eftir helförina, Rúanda og Srebrenica segjum við „aldrei aftur“. Við þurfum meira en orð: við þurfum aðgerðir. Þetta er ákall okkar um aðgerðir. Undirritað af eftirfarandi ráðherrum:Gunnar Bragi Sveinsson, utanríkisráðherra ÍslandsJean Asselborn, utanríkisráðherra LúxemborgarJulie Bishop, utanríkisráðherra ÁstralíuBørge Brende, utanríkisráðherra NoregsDidier Burkhalter, utanríkisráðherra SvissKarl Erjavec, varaforsætis- og utanríkisráðherra SlóveníuAurelia Frick, utanríkisráðherra LiechtensteinSebastian Kurz, utanríkisráðherra AusturríkisManuel González Sanz, utanríkisráðherra KostaríkaTimo Soini, Minister, utanríkisráðherra FinnlandsLubomír Zaorálek, utanríkisráðherra TékklandsPelonomi Venson-Moitoi, utanríkisráðherra BotsvanaKristian Jensen, utanríkisráðherra Danmerkur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flóttamenn Gunnar Bragi Sveinsson Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Í dag höldum við upp á Alþjóðlegan dag réttlætis. Þennan dag árið 1998 var Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn stofnaður – merkur áfangi í baráttunni gegn refsileysi fyrir verstu glæpi mannkyns: hópmorð, glæpi gegn mannúð, stríðsglæpi og glæpi gegn friði. Þá hafði hugmyndin um varanlegan, sjálfstæðan, alþjóðlegan dómstól sem myndi gera einstaklinga, þ.m.t. leiðtoga, ábyrga fyrir slíkum glæpum lengi verið talin draumsýn. Stofnun dómstólsins var því sannkallað kraftaverk í samskiptum ríkja. Þótt tilurð hans sé einstök, ber okkur engu að síður að dæma þessa ungu stofnun af verkum sínum. Alþjóðleg refsiréttarvarsla krefst sífelldrar vinnu. Dómstóllinn þarf oft að fóta sig varlega við rannsóknir á þeim sem bera mesta ábyrgð á grimmdarverkum, en hafa samtímis í heiðri ýtrustu kröfur um tilhlýðilega málsmeðferð og leyfa röddum óteljandi fórnarlamba að heyrast. Óháð gangverk dómstólsins heldur sínu striki. Hann hefur lokið þremur málum og sannað skilvirkni sína. Reynslan hefur leitt varnaðaráhrif hans í ljós: mögulegir afbrotamenn hafa forðast að fremja glæpi. Eins og Ban Ki-moon, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, komst að orði: „Tími refsileysis heyrir sögunni til. Í hans stað sjáum við, hægt en örugglega, öld ábyrgðar ganga í garð.“ Nærri tveir þriðju hlutar aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna hafa gengið til liðs við dómstólinn. Erfiðleikarnir eru ekki úr sögunni. Ellefu handtökuskipanir, sem Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur gefið út, hafa ekki náð fram að ganga. Þar er með talin handtökuskipun á hendur Al Bashir, forseta Súdan, sem þarf að svara til saka fyrir ólýsanlega glæpi sem enn viðgangast og ógna óbreyttum borgurum Darfur. Fréttir bárust af því um allan heim fyrir skemmstu þegar hann slapp naumlega undan réttvísinni í Suður-Afríku og varð flóttinn vatn á myllu þeirra sem efast um dómstólinn og hallmæla honum. Þessum gagnrýnendum hættir hins vegar til að gleyma að Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur ekki sömu aðstöðu til að framfylgja fyrirmælum og landsdómstólar. Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn hefur ekki sína eigin lögreglu til að elta þekkta flóttamenn um allan heim. Orsök þess að handtökuskipunum hefur ekki verið framfylgt er að finna hjá ríkjum sem ekki axla þá ábyrgð að framfylgja þeim. Þar er ekki við dómstólinn að sakast. Gagnrýnendur halda því einnig fram að dómstóllinn velji sér mál, sæki til saka fyrir glæpi sumra – sérstaklega í Afríku – en horfi fram hjá öðrum. En dómstóllinn getur ekki rannsakað afbrot utan lögsögu sinnar. Þessi gagnrýni myndi hverfa ef þau lönd sem enn hafa ekki samþykkt lögsögu dómstólsins, gerðu það. Þangað til ber öryggisráð Sameinuðu þjóðanna ábyrgð á því að koma í veg fyrir refsileysi. Það hefur vald til að heimila rannsóknir af hálfu Alþjóðlega sakamáladómstólsins hvar sem er í heiminum. Þetta getur öryggisráðið gert á svæðum þar sem hræðilegir glæpir eru daglegt brauð, en fórnarlömb í Sýrlandi og Norður-Kóreu, svo dæmi séu tekin, hafa þegar beðið allt of lengi eftir aðgerðum ráðsins. Sagan hefur einkennst af stríði og átökum, en lítill gaumur verið gefinn lögum um stríð og vernd óbreyttra borgara. Því grimmilegri sem glæpirnir eru, því líklegra hefur verið að afbrotamennirnir komist hjá refsingu. Þegar á heildina er litið hefur Alþjóðlegi sakadómstóllinn ekki enn slitið barnsskónum. Og hann þarfnast hjálpar okkar. Það er ekki í verkahring hans að bregðast við pólitískum árásum, heldur okkar. Þá sem fremja alvarlegustu glæpina samkvæmt alþjóðalögum verður að draga fyrir dómstóla svo þeir horfist í augu við gerðir sínar og fórnarlömb. Þetta ætti að vera reglan, ekki undantekningin. Við þekkjum þá pólitísku og praktísku erfiðleika sem fylgja því að lögsækja háttsetta afbrotamenn fyrir flókna glæpi. Við vitum líka að hafa þarf tímasetningu réttlætis í huga til að koma á friði. En við erum staðráðin í að tryggja að í fyllingu tímans muni réttlætið ná til gerenda þeirra glæpa sem særa samvisku mannkyns mest. Án réttlætis njóta ekki allir varanlegs friðar. Þess vegna biðjum við aðra stjórnmálamenn og óbreytta borgara að nota raddir sínar til hjálpar: að ganga til liðs við Alþjóðlega sakamáladómstólinn. Bindum enda á vítahring ofbeldis með lögum. Þá sem fremja glæpi þarf að draga fyrir dómstóla – fyrir landsdómstóla eða Alþjóðlega sakamáladómstólinn, ef þá fyrrnefndu skortir vilja eða getu. Ef okkur mistekst er ekki við Alþjóðlega sakamáladómstólinn, sem stofnun, að sakast, heldur mannkynið. Eftir helförina, Rúanda og Srebrenica segjum við „aldrei aftur“. Við þurfum meira en orð: við þurfum aðgerðir. Þetta er ákall okkar um aðgerðir. Undirritað af eftirfarandi ráðherrum:Gunnar Bragi Sveinsson, utanríkisráðherra ÍslandsJean Asselborn, utanríkisráðherra LúxemborgarJulie Bishop, utanríkisráðherra ÁstralíuBørge Brende, utanríkisráðherra NoregsDidier Burkhalter, utanríkisráðherra SvissKarl Erjavec, varaforsætis- og utanríkisráðherra SlóveníuAurelia Frick, utanríkisráðherra LiechtensteinSebastian Kurz, utanríkisráðherra AusturríkisManuel González Sanz, utanríkisráðherra KostaríkaTimo Soini, Minister, utanríkisráðherra FinnlandsLubomír Zaorálek, utanríkisráðherra TékklandsPelonomi Venson-Moitoi, utanríkisráðherra BotsvanaKristian Jensen, utanríkisráðherra Danmerkur