Rugluðust Íslendingar á orðunum sæng og dýna? sunna karen sigurþórsdóttir skrifar 26. nóvember 2015 13:24 Guðrún Kvaran skoðar málið ofan í kjölinn. vísir/getty Notkun á orðinu „sæng“ hefur breyst töluvert í gegnum árin, samkvæmt nýrri grein Guðrúnar Kvaran, prófessors í íslensku. Hún var spurð að því á Vísindavefnum hvort Íslendingar hefðu mögulega ruglast á notkun orðanna „sæng“ og „dýna“, þar sem orðin hafi aðra merkingu á dönsku. Orðin eru víða að finna í fornum ritum, en þó ekki alltaf í sömu merkingu og notuð er í dag. Eflaust velta einhverjir fyrir sér hvers vegna frændur okkar Danir nota orðin sæng og dýna (seng og dyne) í annarri merkingu en við. Þar þýðir „seng“ rúm og „dyne“ sæng. Guðrún skoðaði málið ofan í kjölinn í grein sinni á Vísindavefnum. Þar segir að orðið sæng hafi í fornum ritum oftast verið notað í merkingunni „rúm eða hvílu.“ Guðrún vísar meðal annars í orðabók Johans Fritzners (III:640):„hann kemr at einni lokrekkju, þar brann ljós á kertastiku; Þ. sér, at kona liggr í sænginni.var Skjaldvöru fylgt til þeirrar skemmu ok sængr, sem Sigurðr bóndi hennar svaf í. sængin var svá há, sú er þau skyldu sofa í, at jarlinn féll niðr öðrum megin sængrinnar.“ Þegar litið sé í Ritmálssafn Orðabókar Háskólans sé elsta dæmið um sæng frá 1549. Þar sé greinilega átt við rúm:„Item skáli með grenivið, fjórar sængur hvoru megin með rúmstokkum, bríkum og skörum.“ Þá sé sömu sögu að segja úr Nýja testamentisþýðingu Odds Gottskálkssonar, sem gefin var út 1540, fyrst íslenskra bóka á prenti:„lietu suo sængina nidr siga sem hin siuke la i.“ Breyting varð á orðanotkuninni á fyrri hluta 18.aldar. Guðrún fann dæmi frá 1714 þar sem talað var um yfirsæng, sem hafi þar verið notað í sömu merkingu og sæng í dag. Sömuleiðis sé orðið undirdýna notað um það sem kallað er dýna í nútímamáli. „Orðið dýna kemur fyrir í fornu máli og er skýrt svo hjá Fritzner ( I:276): 'overstrø, fylde med Dun',“ skrifar Guðrún. Þá vísar hún í ýmis föst orðasambönd sem sýna að sæng merkti rúm, til dæmis að „ganga í eina sæng með e-m“, „ganga í hjónaband“ og „leggjast á sæng“. Sæng í nútímamáli sé því líklega stytting úr yfirsæng.Grein Guðrúnar Kvaran má lesa í heild hér. Mest lesið Litaðir seðlar til skoðunar og málið á mjög viðkvæmu stigi Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Yrði gagnkynhneigður maður spurður sömu spurningar? Innlent Sagðist ætla að nota tíu milljón króna kókaín allt sjálfur Innlent Sér eftir Landsdómsmálinu: „Ég myndi aldrei gera þetta svona aftur“ Innlent Þrjú hundruð handtekin í Columbia-háskóla Erlent „Hinsegin fólk þekkir vel að vera smættað niður í einkalíf sitt“ Innlent Íslensk stjórnvöld haldin „sjúkri undirgefni“ Innlent Sniglar hægja á umferð Innlent Íslensk fjara á lista yfir bestu strendur heims Innlent Fleiri fréttir Vill hinn almenna launamann á þing Sinueldur í Munaðarneslandi Íslensk stjórnvöld haldin „sjúkri undirgefni“ Barn á Akureyri greindist með kíghósta Íslensk fjara á lista yfir bestu strendur heims Beint: Hátíðarhöld á verkalýðsdaginn 2024 Sniglar hægja á umferð Yrði gagnkynhneigður maður spurður sömu spurningar? Verkalýðsbaráttan aldrei verið jafn mikilvæg Einkamálefni forsetaframbjóðanda, verkalýðsdagurinn og háskólamótmæli „Hinsegin fólk þekkir vel að vera smættað niður í einkalíf sitt“ Hátíðardagskrá víða um land á verkalýðsdaginn Litaðir seðlar til skoðunar og málið á mjög viðkvæmu stigi Sagðist ætla að nota tíu milljón króna kókaín allt sjálfur Arnór Sighvatsson settur varaseðlabankastjóri fjármálastöðugleika Sér eftir Landsdómsmálinu: „Ég myndi aldrei gera þetta svona aftur“ Íslenskar stjörnur fái peninga að gjöf til að leggja undir í veðmálum Hjólastólinn í „tengdamömmuboxi“ á toppi bílsins Gæti dregið til tíðinda á næstu klukkustundum Fallið frá ráðningarferli og Hermann fylgir Sigurði Inga Allt að fimm milljóna króna sekt á hvern fisk Gamla stjarnan þótti ekki henta nútímakröfum Ekkert eftirlit með veðmálasíðum, landris við Svartsengi og milljónasektir fyrir eldislax Facebook-hakkið hafi ekki áhrif á rannsóknina Hver er Kári Hansen? Nokkurra bíla árekstur á Miklubraut Hafa áhyggjur af fylgistapi flokksins Umferðartafir vegna elds í tengivagni Heimta hundrað milljóna króna tryggingu Engin merki um að kvikuhlaup sé hafið eða að hefjast Sjá meira
Notkun á orðinu „sæng“ hefur breyst töluvert í gegnum árin, samkvæmt nýrri grein Guðrúnar Kvaran, prófessors í íslensku. Hún var spurð að því á Vísindavefnum hvort Íslendingar hefðu mögulega ruglast á notkun orðanna „sæng“ og „dýna“, þar sem orðin hafi aðra merkingu á dönsku. Orðin eru víða að finna í fornum ritum, en þó ekki alltaf í sömu merkingu og notuð er í dag. Eflaust velta einhverjir fyrir sér hvers vegna frændur okkar Danir nota orðin sæng og dýna (seng og dyne) í annarri merkingu en við. Þar þýðir „seng“ rúm og „dyne“ sæng. Guðrún skoðaði málið ofan í kjölinn í grein sinni á Vísindavefnum. Þar segir að orðið sæng hafi í fornum ritum oftast verið notað í merkingunni „rúm eða hvílu.“ Guðrún vísar meðal annars í orðabók Johans Fritzners (III:640):„hann kemr at einni lokrekkju, þar brann ljós á kertastiku; Þ. sér, at kona liggr í sænginni.var Skjaldvöru fylgt til þeirrar skemmu ok sængr, sem Sigurðr bóndi hennar svaf í. sængin var svá há, sú er þau skyldu sofa í, at jarlinn féll niðr öðrum megin sængrinnar.“ Þegar litið sé í Ritmálssafn Orðabókar Háskólans sé elsta dæmið um sæng frá 1549. Þar sé greinilega átt við rúm:„Item skáli með grenivið, fjórar sængur hvoru megin með rúmstokkum, bríkum og skörum.“ Þá sé sömu sögu að segja úr Nýja testamentisþýðingu Odds Gottskálkssonar, sem gefin var út 1540, fyrst íslenskra bóka á prenti:„lietu suo sængina nidr siga sem hin siuke la i.“ Breyting varð á orðanotkuninni á fyrri hluta 18.aldar. Guðrún fann dæmi frá 1714 þar sem talað var um yfirsæng, sem hafi þar verið notað í sömu merkingu og sæng í dag. Sömuleiðis sé orðið undirdýna notað um það sem kallað er dýna í nútímamáli. „Orðið dýna kemur fyrir í fornu máli og er skýrt svo hjá Fritzner ( I:276): 'overstrø, fylde med Dun',“ skrifar Guðrún. Þá vísar hún í ýmis föst orðasambönd sem sýna að sæng merkti rúm, til dæmis að „ganga í eina sæng með e-m“, „ganga í hjónaband“ og „leggjast á sæng“. Sæng í nútímamáli sé því líklega stytting úr yfirsæng.Grein Guðrúnar Kvaran má lesa í heild hér.
Mest lesið Litaðir seðlar til skoðunar og málið á mjög viðkvæmu stigi Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Yrði gagnkynhneigður maður spurður sömu spurningar? Innlent Sagðist ætla að nota tíu milljón króna kókaín allt sjálfur Innlent Sér eftir Landsdómsmálinu: „Ég myndi aldrei gera þetta svona aftur“ Innlent Þrjú hundruð handtekin í Columbia-háskóla Erlent „Hinsegin fólk þekkir vel að vera smættað niður í einkalíf sitt“ Innlent Íslensk stjórnvöld haldin „sjúkri undirgefni“ Innlent Sniglar hægja á umferð Innlent Íslensk fjara á lista yfir bestu strendur heims Innlent Fleiri fréttir Vill hinn almenna launamann á þing Sinueldur í Munaðarneslandi Íslensk stjórnvöld haldin „sjúkri undirgefni“ Barn á Akureyri greindist með kíghósta Íslensk fjara á lista yfir bestu strendur heims Beint: Hátíðarhöld á verkalýðsdaginn 2024 Sniglar hægja á umferð Yrði gagnkynhneigður maður spurður sömu spurningar? Verkalýðsbaráttan aldrei verið jafn mikilvæg Einkamálefni forsetaframbjóðanda, verkalýðsdagurinn og háskólamótmæli „Hinsegin fólk þekkir vel að vera smættað niður í einkalíf sitt“ Hátíðardagskrá víða um land á verkalýðsdaginn Litaðir seðlar til skoðunar og málið á mjög viðkvæmu stigi Sagðist ætla að nota tíu milljón króna kókaín allt sjálfur Arnór Sighvatsson settur varaseðlabankastjóri fjármálastöðugleika Sér eftir Landsdómsmálinu: „Ég myndi aldrei gera þetta svona aftur“ Íslenskar stjörnur fái peninga að gjöf til að leggja undir í veðmálum Hjólastólinn í „tengdamömmuboxi“ á toppi bílsins Gæti dregið til tíðinda á næstu klukkustundum Fallið frá ráðningarferli og Hermann fylgir Sigurði Inga Allt að fimm milljóna króna sekt á hvern fisk Gamla stjarnan þótti ekki henta nútímakröfum Ekkert eftirlit með veðmálasíðum, landris við Svartsengi og milljónasektir fyrir eldislax Facebook-hakkið hafi ekki áhrif á rannsóknina Hver er Kári Hansen? Nokkurra bíla árekstur á Miklubraut Hafa áhyggjur af fylgistapi flokksins Umferðartafir vegna elds í tengivagni Heimta hundrað milljóna króna tryggingu Engin merki um að kvikuhlaup sé hafið eða að hefjast Sjá meira