Hið vonlausa hlutleysi Bjarni Karlsson skrifar 18. desember 2014 07:00 Í tilefni umræðunnar sem nú hefur verið endurvakin varðandi stöðu trúarbragða í samfélagi okkar langar mig að nefna þrjú meginsjónarmið sem hafa komið fram og erfitt hefur reynst að samræma; Hugmyndin um að meirihlutavald skuli ráða í trúarefnum, hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins og loks hugmyndin um að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi. Margir hafa orðið til þess að benda á augljósa galla fyrstu hugmyndarinnar og það hvernig andúðarótti gagnvart framandi menningu hefur verið virkjaður til þess að tryggja henni brautargengi. Um óskynsemina sem þar hefur riðið röftum þarf ekki að fjölyrða. Skynsemin segir okkur t.d. að múslimar séu fólk eins og við en við erum samt hrædd. Við vitum líka ofurvel að Tyrkjaránið kemur þessu máli ekkert við, en það býr bara í taugakerfinu á okkur og kallar á viðbrögð. Það er áhyggjuefni og markar þáttaskil í íslenskri pólitík að andúðarótti skuli hafa verið virkjaður með þeim hætti sem raun bar vitni á liðnum vordögum en því þarf að svara með einhverju öðru en andúð og skömmum.Almenn sanngirni Hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins er lausnamiðuð við fyrstu sýn. Hún er nokkurs konar Salómonsdómur ættaður frá höfundum hins borgaralega nútíma og byggir á þeirri sannfæringu að fólk muni seint verða sammála um þá vegi sem liggi að hinu góða lífi í tíma og eilífð. Því sé best að sleppa öllu þrasi en einbeita sér að almennri sanngirni, lögum og reglum og eftirláta einkalífinu eilífðarmálin og ástarmálin ásamt öllu hinu sem aldrei mun finna sitt svar. Umliðna áratugi hafa feminískir fræðimenn hafnað þessari skiptingu veruleikans í hið opinbera svið og einkasviðið. Bent hefur verið á að hin upphaflega hugsun sem bjó að baki aðskilnaðinum milli hins opinbera rýmis og einkalífsins hafi verið leit að jafnvægi og einingu í mannfélaginu. Þar hafi hugmyndin um hlutleysið sem viðmið í allri þekkingarleit ráðið för ásamt einbeittri fegurðarþrá. Að margra áliti er niðurstaðan þó tragísk þar sem hugmyndin um hið hlutlausa sjónarhorn og leitin að jafnvægi og einingu alls með þessari tvískiptingu veruleikans hafi í raun orðið til þess að jaðarsetja þorra almennings og setja fólk í þá stöðu að mikilvægir þættir tilverunnar þyki ekki boðlegir heldur tilefni blygðunar eða skammar. Flest tilheyrum við minnihlutahópum og engin heildarsýn er svo gjörtæk að hún nái til allra. Um leið og menn skilgreina hið hlutlausa og viðtekna draga þeir línu í mannhafið þar sem einhverjir lenda alltaf öfugu megin. Þannig hefur verið fullyrt að vestrænn almenningur lifi í raun undir oki hins meinta hlutleysis sem jaðarsetji þorra manna; þar eð lífsgildi séu bönnuð í almannarýminu séu hagsmunir einir til umræðu og í stað samtals ríki kappræða þar sem hinn almenni maður fari halloka á meðan ríkjandi valdastétt fari sínu fram án pólitísks aðhalds. Gagnrýni mín á hugmyndina um trú sem einkamál er runnin af þessum rótum. Ég álít hana vafasama vegna þess að hún jaðarsetur og auðmýkir þau mörgu sem horfa á heiminn með augum trúarinnar um leið og hún gerir veraldlega heimsmynd að sjálfgefnu viðmiði. Þannig endar hin lausnamiðaða hugmynd um trú og lífsskoðanir sem einkamál á því að auka á vandann sem hún hugðist leysa. Andúðin á hinu óþekkta og skömmin yfir því að vera vanmáttug manneskja er færð til en ekki létt af fólki.Æskilegur þáttur Ég hallast að þriðju hugmyndinni sem nefnd var hér að ofan, jafn vel þótt hún sé margfalt flóknari í framkvæmd en hinar tvær fyrri. Ég álít að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi og viðfangsefnið verði hvorki leyst með meirihlutavaldi né meintu hlutleysi veraldlegrar heimsmyndar. Eina færa leiðin er sú erfiðasta; að ræða saman, vera saman og byggja upp gagnkvæma þekkingu og skilning. Við þurfum að þróa með okkur veitula og frjóa menningu þar sem samstaða ríkir um það atlæti sem við búum vaxandi kynslóð þannig að hún verði ekki rænd sögu sinni og samhengi. Trú og hin fjölbreytilega iðkun hennar samhliða meðvitaðri höfnun allrar trúar er hluti af samhengi okkar. Ef börn eiga að verða læs á menningu sína þurfa þau líka að fá að kynnast lifandi fólki sem trúir eða efast og tjáir þeim hug sinn og langar að hafa áhrif á þau. Slíkur uppeldisbakgrunnur með góðu aðhaldi skóla- og foreldrasamfélagsins er auk annars líklegur til þess að varna því að fólk verði síðar á lífsleiðinni leiksoppar andúðarafla sem oft nýta sér trúartákn og kennisetningar sem aðferð til að ná valdi á fólki. Í stað meirihlutaræðis eða þykjustuhlutleysis legg ég til að við hættum að þagga hvert annað en ræðum saman um lífsgildi okkar og lærum hvert af öðru. Það er margt hættulegra í umhverfi barna en biblíusögur, möntrur og siðmenntarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarni Karlsson Mest lesið Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Í tilefni umræðunnar sem nú hefur verið endurvakin varðandi stöðu trúarbragða í samfélagi okkar langar mig að nefna þrjú meginsjónarmið sem hafa komið fram og erfitt hefur reynst að samræma; Hugmyndin um að meirihlutavald skuli ráða í trúarefnum, hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins og loks hugmyndin um að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi. Margir hafa orðið til þess að benda á augljósa galla fyrstu hugmyndarinnar og það hvernig andúðarótti gagnvart framandi menningu hefur verið virkjaður til þess að tryggja henni brautargengi. Um óskynsemina sem þar hefur riðið röftum þarf ekki að fjölyrða. Skynsemin segir okkur t.d. að múslimar séu fólk eins og við en við erum samt hrædd. Við vitum líka ofurvel að Tyrkjaránið kemur þessu máli ekkert við, en það býr bara í taugakerfinu á okkur og kallar á viðbrögð. Það er áhyggjuefni og markar þáttaskil í íslenskri pólitík að andúðarótti skuli hafa verið virkjaður með þeim hætti sem raun bar vitni á liðnum vordögum en því þarf að svara með einhverju öðru en andúð og skömmum.Almenn sanngirni Hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins er lausnamiðuð við fyrstu sýn. Hún er nokkurs konar Salómonsdómur ættaður frá höfundum hins borgaralega nútíma og byggir á þeirri sannfæringu að fólk muni seint verða sammála um þá vegi sem liggi að hinu góða lífi í tíma og eilífð. Því sé best að sleppa öllu þrasi en einbeita sér að almennri sanngirni, lögum og reglum og eftirláta einkalífinu eilífðarmálin og ástarmálin ásamt öllu hinu sem aldrei mun finna sitt svar. Umliðna áratugi hafa feminískir fræðimenn hafnað þessari skiptingu veruleikans í hið opinbera svið og einkasviðið. Bent hefur verið á að hin upphaflega hugsun sem bjó að baki aðskilnaðinum milli hins opinbera rýmis og einkalífsins hafi verið leit að jafnvægi og einingu í mannfélaginu. Þar hafi hugmyndin um hlutleysið sem viðmið í allri þekkingarleit ráðið för ásamt einbeittri fegurðarþrá. Að margra áliti er niðurstaðan þó tragísk þar sem hugmyndin um hið hlutlausa sjónarhorn og leitin að jafnvægi og einingu alls með þessari tvískiptingu veruleikans hafi í raun orðið til þess að jaðarsetja þorra almennings og setja fólk í þá stöðu að mikilvægir þættir tilverunnar þyki ekki boðlegir heldur tilefni blygðunar eða skammar. Flest tilheyrum við minnihlutahópum og engin heildarsýn er svo gjörtæk að hún nái til allra. Um leið og menn skilgreina hið hlutlausa og viðtekna draga þeir línu í mannhafið þar sem einhverjir lenda alltaf öfugu megin. Þannig hefur verið fullyrt að vestrænn almenningur lifi í raun undir oki hins meinta hlutleysis sem jaðarsetji þorra manna; þar eð lífsgildi séu bönnuð í almannarýminu séu hagsmunir einir til umræðu og í stað samtals ríki kappræða þar sem hinn almenni maður fari halloka á meðan ríkjandi valdastétt fari sínu fram án pólitísks aðhalds. Gagnrýni mín á hugmyndina um trú sem einkamál er runnin af þessum rótum. Ég álít hana vafasama vegna þess að hún jaðarsetur og auðmýkir þau mörgu sem horfa á heiminn með augum trúarinnar um leið og hún gerir veraldlega heimsmynd að sjálfgefnu viðmiði. Þannig endar hin lausnamiðaða hugmynd um trú og lífsskoðanir sem einkamál á því að auka á vandann sem hún hugðist leysa. Andúðin á hinu óþekkta og skömmin yfir því að vera vanmáttug manneskja er færð til en ekki létt af fólki.Æskilegur þáttur Ég hallast að þriðju hugmyndinni sem nefnd var hér að ofan, jafn vel þótt hún sé margfalt flóknari í framkvæmd en hinar tvær fyrri. Ég álít að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi og viðfangsefnið verði hvorki leyst með meirihlutavaldi né meintu hlutleysi veraldlegrar heimsmyndar. Eina færa leiðin er sú erfiðasta; að ræða saman, vera saman og byggja upp gagnkvæma þekkingu og skilning. Við þurfum að þróa með okkur veitula og frjóa menningu þar sem samstaða ríkir um það atlæti sem við búum vaxandi kynslóð þannig að hún verði ekki rænd sögu sinni og samhengi. Trú og hin fjölbreytilega iðkun hennar samhliða meðvitaðri höfnun allrar trúar er hluti af samhengi okkar. Ef börn eiga að verða læs á menningu sína þurfa þau líka að fá að kynnast lifandi fólki sem trúir eða efast og tjáir þeim hug sinn og langar að hafa áhrif á þau. Slíkur uppeldisbakgrunnur með góðu aðhaldi skóla- og foreldrasamfélagsins er auk annars líklegur til þess að varna því að fólk verði síðar á lífsleiðinni leiksoppar andúðarafla sem oft nýta sér trúartákn og kennisetningar sem aðferð til að ná valdi á fólki. Í stað meirihlutaræðis eða þykjustuhlutleysis legg ég til að við hættum að þagga hvert annað en ræðum saman um lífsgildi okkar og lærum hvert af öðru. Það er margt hættulegra í umhverfi barna en biblíusögur, möntrur og siðmenntarfræði.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun