Fjármagnshöftin – vernd eða vá? Þorsteinn Víglundsson skrifar 8. júlí 2014 07:00 Afnám fjármagnshafta er mikilvægasta verkefnið sem íslensk stjórnvöld standa frammi fyrir í dag. Verkefnið er ekki einfalt og afnámi hafta mun óhjákvæmilega fylgja óvissa, sér í lagi hvað varðar þróun gengis og verðlags. Það auðveldar hins vegar verkið að aðstæður til afnáms þeirra eru eins hagstæðar og kostur er á. Efnahagslífið er í ágætu jafnvægi, verðbólga lág, hagvöxtur tekinn að aukast á nýjan leik og traust á íslenska hagkerfinu fer vaxandi. Ekki er sjálfgefið að þessar aðstæður verði viðvarandi. Höftin stuðla að rangri verðlagningu krónunnar sem og allra helstu eignamarkaða. Því er veruleg hætta á að hagkerfið ofhitni innan hafta. Stærsta efnahagslega áhætta Íslendinga felst ekki í afnámi hafta heldur í hættunni á að búa við þau um ókomna tíð. Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi. Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi. Í nóvember verða sex ár liðin frá því að fjármagnshöftum var komið á til bráðabirgða til að stemma stigu við gjaldeyrisskorti og miklu gengisfalli íslensku krónunnar. Þrátt fyrir að höftin hafi átt að vera tímabundin og falla úr gildi að tveimur árum liðnum bólar enn ekkert á afnámi þeirra. Óttinn við gengislækkun og meðfylgjandi verðbólgu virðist skýra aðgerðaleysi stjórnvalda.Skaðleg áhrif Mikið hefur verið rætt um áhættu sem í afnámi getur falist, en minna um óhjákvæmileg skaðleg áhrif fjármagnshafta á efnahagslífið til lengri tíma. Allar líkur eru á að höftin auki mjög innlenda þenslu og valdi umtalsverðum verðbólguþrýstingi á næstu árum. Þá er ótalinn kostnaður hagkerfisins vegna glataðra fjárfestingartækifæra, minni nýliðunar fyrirtækja og brotthvarfs einhverra þeirra úr landi vegna óviðunandi rekstrarskilyrða innan hafta. Á skömmum tíma hafa efnahagshorfur breyst úr brothættum viðsnúningi í öflugan hagvöxt á breiðum grunni. Einkaneysla hefur tekið við sér, fjárfesting fer vaxandi og útflutningsgreinar hafa styrkt stöðu sína, sér í lagi ferðaþjónustan. Eru nú horfur á 3-4% árlegum hagvexti eða jafnvel enn meiri á næstu þremur árum samkvæmt helstu spám.Við upphaf þessa kröftuga hagvaxtarskeiðs eru mikilvægar hagstærðir óvenjulegar og geta ýtt undir ofþenslu. Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu. Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti. Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum. Það nægir að horfa til lífeyrissjóðanna í þessu samhengi. Á síðasta hagvaxtarskeiði innan fjármagnshafta, á árunum 1984 til 1987, voru heildareignir lífeyrissjóðanna um fimmtungur af landsframleiðslu. Nú nema eignir þeirra um einni og hálfri landsframleiðslu. Árleg fjárfestingaþörf sjóðanna er rúmir 130 milljarðar króna og fer vaxandi. Peningamagn í umferð nam um þriðjungi af landsframleiðslu árin 1984 til 1987 en er nú 90 prósent. Á undanförnum fimm árum hefur hið opinbera dregið talsvert af þessu mikla fjármagni til sín og vægi skuldabréfa með ábyrgð ríkissjóðs og sveitarfélaga hefur liðlega tvöfaldast í eignasafni lífeyrissjóða á sex árum og nema nær helmingi af eignasafni þeirra, eða 46 prósentum. Samhliða betra jafnvægi í rekstri hins opinbera er hins vegar ljóst að fjármögnunarþörf þess mun minnka til mikilla muna.Bólumyndun líkleg Hvert getur þetta fjármagn leitað án þess að valda mikilli hækkun eignaverðs þegar ekki er unnt að leita út fyrir landsteinana? Líklegt er að því muni fylgja bólumyndun á eignamörkuðum á komandi árum með tilheyrandi einkennum ofþenslu; mikilli aukningu einkaneyslu, auknum innflutningi og viðskiptahalla ásamt hækkandi raungengi. Í kjölfarið fylgir síðan aukin verðbólga, gengisfall og efnahagskreppa. Vert er að hafa í huga að framtíðarlífeyrir þjóðarinnar hvílir á þeirri forsendu að lífeyrissjóðir geti ávaxtað fé sitt með að lágmarki 3,5 prósenta raunávöxtun til langrar framtíðar. Innan fjármagnshafta er slík ávöxtunarforsenda ekki raunhæf og aðeins tímaspursmál hvenær lífeyrissjóðir þurfa að bregðast við með skerðingu lífeyrisréttinda, sjái ekki fyrir endann á fjármagnshöftum. Ofþensla er allt of vel þekkt fyrirbæri í íslensku efnahagslífi. Því miður hefur efnahagsstjórnin jafnan verið slök í góðæri. Það sem gerir viðfangsefnið nú sérstaklega snúið er að þróunin mun að öllum líkindum verða mun hraðari en áður vegna þess mikla fjármagns sem hér er læst inni. Lykilforsenda þess að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins er hratt afnám fjármagnshafta. Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan sem fylgir enn einni rússíbanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Afnám fjármagnshafta er mikilvægasta verkefnið sem íslensk stjórnvöld standa frammi fyrir í dag. Verkefnið er ekki einfalt og afnámi hafta mun óhjákvæmilega fylgja óvissa, sér í lagi hvað varðar þróun gengis og verðlags. Það auðveldar hins vegar verkið að aðstæður til afnáms þeirra eru eins hagstæðar og kostur er á. Efnahagslífið er í ágætu jafnvægi, verðbólga lág, hagvöxtur tekinn að aukast á nýjan leik og traust á íslenska hagkerfinu fer vaxandi. Ekki er sjálfgefið að þessar aðstæður verði viðvarandi. Höftin stuðla að rangri verðlagningu krónunnar sem og allra helstu eignamarkaða. Því er veruleg hætta á að hagkerfið ofhitni innan hafta. Stærsta efnahagslega áhætta Íslendinga felst ekki í afnámi hafta heldur í hættunni á að búa við þau um ókomna tíð. Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi. Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi. Í nóvember verða sex ár liðin frá því að fjármagnshöftum var komið á til bráðabirgða til að stemma stigu við gjaldeyrisskorti og miklu gengisfalli íslensku krónunnar. Þrátt fyrir að höftin hafi átt að vera tímabundin og falla úr gildi að tveimur árum liðnum bólar enn ekkert á afnámi þeirra. Óttinn við gengislækkun og meðfylgjandi verðbólgu virðist skýra aðgerðaleysi stjórnvalda.Skaðleg áhrif Mikið hefur verið rætt um áhættu sem í afnámi getur falist, en minna um óhjákvæmileg skaðleg áhrif fjármagnshafta á efnahagslífið til lengri tíma. Allar líkur eru á að höftin auki mjög innlenda þenslu og valdi umtalsverðum verðbólguþrýstingi á næstu árum. Þá er ótalinn kostnaður hagkerfisins vegna glataðra fjárfestingartækifæra, minni nýliðunar fyrirtækja og brotthvarfs einhverra þeirra úr landi vegna óviðunandi rekstrarskilyrða innan hafta. Á skömmum tíma hafa efnahagshorfur breyst úr brothættum viðsnúningi í öflugan hagvöxt á breiðum grunni. Einkaneysla hefur tekið við sér, fjárfesting fer vaxandi og útflutningsgreinar hafa styrkt stöðu sína, sér í lagi ferðaþjónustan. Eru nú horfur á 3-4% árlegum hagvexti eða jafnvel enn meiri á næstu þremur árum samkvæmt helstu spám.Við upphaf þessa kröftuga hagvaxtarskeiðs eru mikilvægar hagstærðir óvenjulegar og geta ýtt undir ofþenslu. Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu. Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti. Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum. Það nægir að horfa til lífeyrissjóðanna í þessu samhengi. Á síðasta hagvaxtarskeiði innan fjármagnshafta, á árunum 1984 til 1987, voru heildareignir lífeyrissjóðanna um fimmtungur af landsframleiðslu. Nú nema eignir þeirra um einni og hálfri landsframleiðslu. Árleg fjárfestingaþörf sjóðanna er rúmir 130 milljarðar króna og fer vaxandi. Peningamagn í umferð nam um þriðjungi af landsframleiðslu árin 1984 til 1987 en er nú 90 prósent. Á undanförnum fimm árum hefur hið opinbera dregið talsvert af þessu mikla fjármagni til sín og vægi skuldabréfa með ábyrgð ríkissjóðs og sveitarfélaga hefur liðlega tvöfaldast í eignasafni lífeyrissjóða á sex árum og nema nær helmingi af eignasafni þeirra, eða 46 prósentum. Samhliða betra jafnvægi í rekstri hins opinbera er hins vegar ljóst að fjármögnunarþörf þess mun minnka til mikilla muna.Bólumyndun líkleg Hvert getur þetta fjármagn leitað án þess að valda mikilli hækkun eignaverðs þegar ekki er unnt að leita út fyrir landsteinana? Líklegt er að því muni fylgja bólumyndun á eignamörkuðum á komandi árum með tilheyrandi einkennum ofþenslu; mikilli aukningu einkaneyslu, auknum innflutningi og viðskiptahalla ásamt hækkandi raungengi. Í kjölfarið fylgir síðan aukin verðbólga, gengisfall og efnahagskreppa. Vert er að hafa í huga að framtíðarlífeyrir þjóðarinnar hvílir á þeirri forsendu að lífeyrissjóðir geti ávaxtað fé sitt með að lágmarki 3,5 prósenta raunávöxtun til langrar framtíðar. Innan fjármagnshafta er slík ávöxtunarforsenda ekki raunhæf og aðeins tímaspursmál hvenær lífeyrissjóðir þurfa að bregðast við með skerðingu lífeyrisréttinda, sjái ekki fyrir endann á fjármagnshöftum. Ofþensla er allt of vel þekkt fyrirbæri í íslensku efnahagslífi. Því miður hefur efnahagsstjórnin jafnan verið slök í góðæri. Það sem gerir viðfangsefnið nú sérstaklega snúið er að þróunin mun að öllum líkindum verða mun hraðari en áður vegna þess mikla fjármagns sem hér er læst inni. Lykilforsenda þess að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins er hratt afnám fjármagnshafta. Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan sem fylgir enn einni rússíbanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar