Hversu margra lífa er listin virði? Kári Finnsson skrifar 7. september 2013 06:00 Fyrir tæpum tveimur mánuðum óskaði Detroit-borg í Bandaríkjunum eftir gjaldþrotaskiptum og fól sú beiðni í sér stærsta gjaldþrot í sögu Bandaríkjanna. Gjaldþrotið er metið eftir skuldum sem nema tæplega 20 milljörðum Bandaríkjadollara (til samanburðar er verg landsframleiðsla Íslands í kringum 14 milljarðar Bandaríkjadollara). Ljóst þykir að sækja þarf víða í innviði borgarinnar til að greiða upp skuldir hennar, en meðal eigna borgarinnar eru stórmerkileg listaverk í Detroit Institute of Art-safninu. Á meðal þeirra listaverka sem eru í eigu safnsins eru verðmæt málverk eftir Rembrandt, Matisse, van Gogh og Picasso – svo að örfáir listamenn séu nefndir – og það er álitið eitt af stærstu og mikilvægustu söfnum Bandaríkjanna. Safneignin hefur samkvæmt ýmsum heimildum verið metin á yfir milljarð Bandaríkjadollara og safnstjórinn, Graham Beal, hefur látið hafa eftir sér að sala á safneigninni jafngildi lokun safnsins. Engu að síður hafa ýmsir áhyggjufullir borgarbúar Detroit klórað sér í hausnum og spurt sig: „Hversu margra lífa virði er verk eftir Rembrandt?“ Vert er að hafa þessi vandamál Detroit-borgar í huga þegar við lesum nýlegt lesendabréf Kolbrúnar Halldórsdóttur, forseta Bandalags íslenskra listamanna, og ummæli Gríms Gíslasonar, formanns kjördæmisráðs Sjálfstæðisflokksins í Suðurkjördæmi, um niðurskurð til menningarmála. Vandinn er í senn einfaldur og flókinn: Ríkið þarf að skera niður og megnið af menningarstarfsemi Íslands er háð ríkisstyrkjum.Umræða á villigötum Þau hafa bæði rangt fyrir sér. Grímur áttar sig ekki á því að þegar hann skellir sér á popptónleika þá hlustar hann yfirleitt á hljómsveitir sem eru styrktar af ríkinu með einum eða öðrum hætti, hvort sem það er í gegnum styrki til útflutnings eða upptöku á tónlist þeirra. Hann virðist einnig ekki skilja að ef listir eru alfarið háðar duttlungum markaðsafla þá er mjög takmarkaður vettvangur fyrir tilraunamennsku og nýsköpun í listum, sem er einmitt nákvæmlega það sem hefur gert íslenskar listir einstakar og eftirsóknarverðar. Kolbrún nefnir máli sínu til stuðnings að skapandi greinar velti í kringum 190 milljörðum króna, en þar eru meðtaldar greinar sem þurfa mismikinn stuðning frá ríkinu og skila að sama skapi afar mismiklum arði. Þótt þessi háa velta sé fagnaðarefni þá er hæpið að nota hana sem mælikvarða á velgengni lista og menningar á Íslandi í heild sinni. Ástæðan er sú að sumar skapandi greinar, líkt og til dæmis tölvuleikjagerð CCP (sem er stór hluti heildarveltunnar) þrífst mjög vel í markaðsumhverfi og getur skilað miklum arði á meðan aðrar greinar gera það ekki. Ef við skilyrðum styrkveitingu ríkisins til lista út frá veltu þeirra eða útflutningsverðmæti, þá er hætta á að listsköpun sem skilar litlum tekjum og öðlast ekki miklar vinsældir mæti afgangi og hljóti ekki þann stuðning sem hún þarf. Íslensk danslist ætti t.d. ekki auðvelt uppdráttar ef stuðningur við hana væri háður því að hún skilaði háum tekjum. Þessi hugsunarháttur, þótt hann geti jafnvel leitt af sér frekari styrki, gefur til kynna að markmiðið sé alltaf að auka tekjur þjóðarinnar. Möguleg arðsemi í listum og áhugi útlendinga á þeim geta óneitanlega verið ánægjulegir fylgifiskar listsköpunar – þau eru hins vegar ekki forsenda hennar.Niðurskurður er óumflýjanlegur Þótt Ísland sé ekki gjaldþrota eins og Detroit, þá hljóta atburðir síðustu ára að fá okkur til að hugsa tvisvar um fjárhagslega framtíð okkar. Niðurskurður er óumflýjanlegur, sama hvað okkur kann að finnast og ríkisstyrkir til lista ættu ekki að sleppa undan hnífnum frekar en aðrir liðir fjárlaga. Sama hvað ríkisstjórnin ákveður að gera, þá verður menningarlíf okkar að blómstra til framtíðar. Það mun ekki gerast með rifrildi um hvort ríkið ætti að leggja fé til menningar heldur með einbeittri umræðu um hvernig við getum tryggt öflugt menningarlíf á Íslandi. Við þurfum styrkjakerfi fyrir listir sem er síbreytilegt og í stöðugri endurskoðun en að sama skapi þurfum við kerfi sem er ekki háð því að stjórnmálamenn búi yfir ítarlegri þekkingu á starfsumhverfi Retro Stefsonar eða Ragnars Kjartanssonar. Því fyrir hverja Kolbrúnu Halldórsdóttur sem hefur starfað í menningargeiranum munum við alltaf hafa einhvern Grím Gíslason sem hefur mjög takmarkaða hugmynd um hvernig menning er starfrækt á Íslandi. Það er ekkert einfalt svar við spurningunni um hversu margra lífa listin er virði, enda er spurningin í senn vitlaus og ólíkleg til gefandi umræðna. Við verðum að búa til skýrt og áreiðanlegt styrkjakerfi fyrir listir – bæði með framlögum ríkis og einkaaðila – svo að við neyðumst ekki til að svara henni. Við eigum undarlega ríkan og sterkan menningararf sem við getum verið verulega stolt af. Sóum honum ekki í marklausan skotgrafahernað. Leiðrétting var gerð á nafni forseta Bandalags íslenskra listamanna að beiðni greinarhöfundar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Finnsson Mest lesið Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Fyrir tæpum tveimur mánuðum óskaði Detroit-borg í Bandaríkjunum eftir gjaldþrotaskiptum og fól sú beiðni í sér stærsta gjaldþrot í sögu Bandaríkjanna. Gjaldþrotið er metið eftir skuldum sem nema tæplega 20 milljörðum Bandaríkjadollara (til samanburðar er verg landsframleiðsla Íslands í kringum 14 milljarðar Bandaríkjadollara). Ljóst þykir að sækja þarf víða í innviði borgarinnar til að greiða upp skuldir hennar, en meðal eigna borgarinnar eru stórmerkileg listaverk í Detroit Institute of Art-safninu. Á meðal þeirra listaverka sem eru í eigu safnsins eru verðmæt málverk eftir Rembrandt, Matisse, van Gogh og Picasso – svo að örfáir listamenn séu nefndir – og það er álitið eitt af stærstu og mikilvægustu söfnum Bandaríkjanna. Safneignin hefur samkvæmt ýmsum heimildum verið metin á yfir milljarð Bandaríkjadollara og safnstjórinn, Graham Beal, hefur látið hafa eftir sér að sala á safneigninni jafngildi lokun safnsins. Engu að síður hafa ýmsir áhyggjufullir borgarbúar Detroit klórað sér í hausnum og spurt sig: „Hversu margra lífa virði er verk eftir Rembrandt?“ Vert er að hafa þessi vandamál Detroit-borgar í huga þegar við lesum nýlegt lesendabréf Kolbrúnar Halldórsdóttur, forseta Bandalags íslenskra listamanna, og ummæli Gríms Gíslasonar, formanns kjördæmisráðs Sjálfstæðisflokksins í Suðurkjördæmi, um niðurskurð til menningarmála. Vandinn er í senn einfaldur og flókinn: Ríkið þarf að skera niður og megnið af menningarstarfsemi Íslands er háð ríkisstyrkjum.Umræða á villigötum Þau hafa bæði rangt fyrir sér. Grímur áttar sig ekki á því að þegar hann skellir sér á popptónleika þá hlustar hann yfirleitt á hljómsveitir sem eru styrktar af ríkinu með einum eða öðrum hætti, hvort sem það er í gegnum styrki til útflutnings eða upptöku á tónlist þeirra. Hann virðist einnig ekki skilja að ef listir eru alfarið háðar duttlungum markaðsafla þá er mjög takmarkaður vettvangur fyrir tilraunamennsku og nýsköpun í listum, sem er einmitt nákvæmlega það sem hefur gert íslenskar listir einstakar og eftirsóknarverðar. Kolbrún nefnir máli sínu til stuðnings að skapandi greinar velti í kringum 190 milljörðum króna, en þar eru meðtaldar greinar sem þurfa mismikinn stuðning frá ríkinu og skila að sama skapi afar mismiklum arði. Þótt þessi háa velta sé fagnaðarefni þá er hæpið að nota hana sem mælikvarða á velgengni lista og menningar á Íslandi í heild sinni. Ástæðan er sú að sumar skapandi greinar, líkt og til dæmis tölvuleikjagerð CCP (sem er stór hluti heildarveltunnar) þrífst mjög vel í markaðsumhverfi og getur skilað miklum arði á meðan aðrar greinar gera það ekki. Ef við skilyrðum styrkveitingu ríkisins til lista út frá veltu þeirra eða útflutningsverðmæti, þá er hætta á að listsköpun sem skilar litlum tekjum og öðlast ekki miklar vinsældir mæti afgangi og hljóti ekki þann stuðning sem hún þarf. Íslensk danslist ætti t.d. ekki auðvelt uppdráttar ef stuðningur við hana væri háður því að hún skilaði háum tekjum. Þessi hugsunarháttur, þótt hann geti jafnvel leitt af sér frekari styrki, gefur til kynna að markmiðið sé alltaf að auka tekjur þjóðarinnar. Möguleg arðsemi í listum og áhugi útlendinga á þeim geta óneitanlega verið ánægjulegir fylgifiskar listsköpunar – þau eru hins vegar ekki forsenda hennar.Niðurskurður er óumflýjanlegur Þótt Ísland sé ekki gjaldþrota eins og Detroit, þá hljóta atburðir síðustu ára að fá okkur til að hugsa tvisvar um fjárhagslega framtíð okkar. Niðurskurður er óumflýjanlegur, sama hvað okkur kann að finnast og ríkisstyrkir til lista ættu ekki að sleppa undan hnífnum frekar en aðrir liðir fjárlaga. Sama hvað ríkisstjórnin ákveður að gera, þá verður menningarlíf okkar að blómstra til framtíðar. Það mun ekki gerast með rifrildi um hvort ríkið ætti að leggja fé til menningar heldur með einbeittri umræðu um hvernig við getum tryggt öflugt menningarlíf á Íslandi. Við þurfum styrkjakerfi fyrir listir sem er síbreytilegt og í stöðugri endurskoðun en að sama skapi þurfum við kerfi sem er ekki háð því að stjórnmálamenn búi yfir ítarlegri þekkingu á starfsumhverfi Retro Stefsonar eða Ragnars Kjartanssonar. Því fyrir hverja Kolbrúnu Halldórsdóttur sem hefur starfað í menningargeiranum munum við alltaf hafa einhvern Grím Gíslason sem hefur mjög takmarkaða hugmynd um hvernig menning er starfrækt á Íslandi. Það er ekkert einfalt svar við spurningunni um hversu margra lífa listin er virði, enda er spurningin í senn vitlaus og ólíkleg til gefandi umræðna. Við verðum að búa til skýrt og áreiðanlegt styrkjakerfi fyrir listir – bæði með framlögum ríkis og einkaaðila – svo að við neyðumst ekki til að svara henni. Við eigum undarlega ríkan og sterkan menningararf sem við getum verið verulega stolt af. Sóum honum ekki í marklausan skotgrafahernað. Leiðrétting var gerð á nafni forseta Bandalags íslenskra listamanna að beiðni greinarhöfundar.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun