Trúarbragðafræðsla – af vettvangi Evrópuráðsins og ÖSE Sigurður Pálsson skrifar 18. apríl 2012 06:00 Trúarbragðafræðsla í íslenskum grunnskólum á í vök að verjast. Í framhaldsskólum er undantekning ef trúarbragðafræði er boðin sem valgrein. Í kennaranámi er trúarbragðafræði valgrein. Því er ástæða til að kynna umræðu um mikilvægi trúarbragðafræðslu sem farið hefur fram á vegum Evrópuráðsins og Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE).Veraldarvæðing Þjóðfélög Evrópu tóku miklum breytingum á síðustu öld. Þau breyttust úr fremur einsleitum kristnum þjóðfélögum í veraldarvædd fjölmenningarsamfélög. Veraldarvæðingin (e. secularization) er sögð fela í sér: a) aðskilnað pólitískra og trúarlegra stofnana, b) víkjandi trúarlega áherslu í umræðum um þjóðfélagsmál, vísindi, heimspeki og siðferði, c) minnkandi þátttöku í trúarlegum athöfnum og „einkavæðingu“ hins trúarlega og d) veraldarvæðingu eða afhelgun hugarfarsins. Um miðja síðustu öld settu félagsfræðingar fram kenningar um að þróunin yrði sú að trúarbrögð myndu nánast engu máli skipta í vestrænum samfélögum framtíðarinnar. Einn þeirra var Peter L. Berger, sem rétt fyrir síðustu aldamót hélt fyrirlestur við Johns Hopkins University í Bandaríkjunum, sem nefndist The Desecularization of the World. Þar sagði m.a.: „Hugmynd okkar um að við lifum í veraldarvæddum heimi er röng. Heimurinn í dag er, með nokkrum undantekningum, jafn feiknarlega trúarlegur og hann hefur ætíð verið og sums staðar fremur en nokkru sinni. Þetta merkir að allir þeir bókastaflar sem ritaðir hafa verið af sagnfræðingum og félagsvísindamönnum og merktir hafa verið „kenningar um veraldarvæðingu“ hafa í grundvallaratriðum rangt fyrir sér.“Fjölmenning og umburðarlyndi Endurkoma trúarbragða á vettvang alþjóðastjórnmála og aukin fjölmenning hefur vakið umræðu á vettvangi Evrópuráðsins um trúarbragðafræðslu. Komið hafa út nokkur nefndarálit þar sem bent er á nauðsyn þess að vinna markvisst að auknu umburðarlyndi í trúarlegum efnum, í nafni lýðræðis og mannréttinda. Til að svo geti orðið er mikilvægt að fræðsla um trúarbrögð sé í námskrám opinberra skóla í því skyni að efla þekkingu og skilning á ólíkum trúarbrögðum og lífsviðhorfum. Mikilvægt sé að auka þekkingu nemenda á ríkjandi trúarbrögðum og siðgæðisviðmiðum í eigin samfélagi, enda geti þekkingarskortur leitt til fordóma gagnvart eigin trúar- og menningararfi. Aðildarríkin eru hvött til að líta á endurskoðun námskrár á öllum skólastigum sem forgangsverkefni í því skyni að efla trúarbragðafræðslu. Árið 2005 kom út hjá Evrópuráðinu álit frá Committee on Culture, Science and Education. Þar eru ríkisstjórnir aðildarríkjanna hvattar til að tryggja trúarbragðafræðslu, bæði í grunn- og framhaldsskólum. Skortur á hæfum kennurum er einnig ræddur og bent á nauðsyn stóraukinnar kennaramenntunar í trúarbragðafræðum. Nú þegar verið er að lengja kennaranám hér á landi er ástæða til að benda á að menntun íslenskra kennara í þessum fræðum er með öllu óviðunandi. Aðeins lítill hluti kennaranema velur trúarbrögð sem valgrein, þannig að meirihluti útskrifaðra kennara hefur enga fræðslu fengið um trúarbrögð, hvorki kristni né önnur, frá því að þeir luku grunnskólaprófi. Árið 2008 gaf Evrópuráðið út White Paper on Intercultural Dialogue. Þar er rætt um áhrif trúarbragða, einkum hins gyðing-kristna arfs, á vestræna menningu. Bent er á mikilvægi þvermenningarlegrar og þvertrúarlegrar samræðu, til aukins skilnings og þekkingar á ólíkum hópum þjóðfélagsins svo vinna megi gegn fordómum og stuðla að umburðarlyndi. Til þess að slík umræða geti átt sér stað þurfi að auka þekkingu fólks á eigin trúar- og menningararfi, auk þekkingar á helstu trúarbrögðum heims. Við endurskoðun námskrár grunnskóla sem nú stendur yfir er mikilvægt að gefa þessu gaum. Án þekkingar á Biblíunni eru menn ólæsir á vestræna menningu, þar sem úir og grúir af tilvísunum í biblíusögur, bæði í bókmenntum, myndlist og tónlist, og eru ófærir um að taka þátt í umræðu um trúmál almennt og tengsl trúar og menningar í eigin samfélagi.Leiðbeinandi meginreglur Í mars 2007 var haldin í Toledo á Spáni ráðstefna um trúarbragðafræðslu á vegum ÖSE. Að ráðstefnunni komu tugir sérfræðinga um uppeldi og menntun, auk lögfræðinga, guðfræðinga, trúarbragðafræðinga, fulltrúa frá veraldlegum lífsskoðanasamtökum, auk fræðimanna á sviði mannréttinda. Gefið var út ritið Toledo Guiding Principles on Teaching About Religions and Beliefs in Public Schools. Í formála segir að þrálátar ranghugmyndir um trúarbrögð og menningarheildir hafi leitt í ljós mikilvægi þess að stuðla að umburðarlyndi og jafnræði ásamt trú- og skoðanafrelsi. Þörfin fyrir betri skilning og þekkingu á trúarbrögðum og lífsviðhorfum verði æ ljósari og bent á að trúarbragðafræðsla sé nauðsynlegur þáttur í sérhverri gæðamenntun (e. quality education). Lögð er áhersla á mikilvægi vandaðrar kennaramenntunar svo kennarar verði færir um að mæta fjölbreyttum hópi nemenda af skilningi og umburðarlyndi. Hér með er skorað á yfirvöld menntamála á Íslandi að gefa þessu gaum. (Ítarlegri umfjöllun má sjá á Netlu, veftímariti um uppeldi og menntun (netla.hi.is), undir Menntakvika, árslok 2011). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Trúarbragðafræðsla í íslenskum grunnskólum á í vök að verjast. Í framhaldsskólum er undantekning ef trúarbragðafræði er boðin sem valgrein. Í kennaranámi er trúarbragðafræði valgrein. Því er ástæða til að kynna umræðu um mikilvægi trúarbragðafræðslu sem farið hefur fram á vegum Evrópuráðsins og Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE).Veraldarvæðing Þjóðfélög Evrópu tóku miklum breytingum á síðustu öld. Þau breyttust úr fremur einsleitum kristnum þjóðfélögum í veraldarvædd fjölmenningarsamfélög. Veraldarvæðingin (e. secularization) er sögð fela í sér: a) aðskilnað pólitískra og trúarlegra stofnana, b) víkjandi trúarlega áherslu í umræðum um þjóðfélagsmál, vísindi, heimspeki og siðferði, c) minnkandi þátttöku í trúarlegum athöfnum og „einkavæðingu“ hins trúarlega og d) veraldarvæðingu eða afhelgun hugarfarsins. Um miðja síðustu öld settu félagsfræðingar fram kenningar um að þróunin yrði sú að trúarbrögð myndu nánast engu máli skipta í vestrænum samfélögum framtíðarinnar. Einn þeirra var Peter L. Berger, sem rétt fyrir síðustu aldamót hélt fyrirlestur við Johns Hopkins University í Bandaríkjunum, sem nefndist The Desecularization of the World. Þar sagði m.a.: „Hugmynd okkar um að við lifum í veraldarvæddum heimi er röng. Heimurinn í dag er, með nokkrum undantekningum, jafn feiknarlega trúarlegur og hann hefur ætíð verið og sums staðar fremur en nokkru sinni. Þetta merkir að allir þeir bókastaflar sem ritaðir hafa verið af sagnfræðingum og félagsvísindamönnum og merktir hafa verið „kenningar um veraldarvæðingu“ hafa í grundvallaratriðum rangt fyrir sér.“Fjölmenning og umburðarlyndi Endurkoma trúarbragða á vettvang alþjóðastjórnmála og aukin fjölmenning hefur vakið umræðu á vettvangi Evrópuráðsins um trúarbragðafræðslu. Komið hafa út nokkur nefndarálit þar sem bent er á nauðsyn þess að vinna markvisst að auknu umburðarlyndi í trúarlegum efnum, í nafni lýðræðis og mannréttinda. Til að svo geti orðið er mikilvægt að fræðsla um trúarbrögð sé í námskrám opinberra skóla í því skyni að efla þekkingu og skilning á ólíkum trúarbrögðum og lífsviðhorfum. Mikilvægt sé að auka þekkingu nemenda á ríkjandi trúarbrögðum og siðgæðisviðmiðum í eigin samfélagi, enda geti þekkingarskortur leitt til fordóma gagnvart eigin trúar- og menningararfi. Aðildarríkin eru hvött til að líta á endurskoðun námskrár á öllum skólastigum sem forgangsverkefni í því skyni að efla trúarbragðafræðslu. Árið 2005 kom út hjá Evrópuráðinu álit frá Committee on Culture, Science and Education. Þar eru ríkisstjórnir aðildarríkjanna hvattar til að tryggja trúarbragðafræðslu, bæði í grunn- og framhaldsskólum. Skortur á hæfum kennurum er einnig ræddur og bent á nauðsyn stóraukinnar kennaramenntunar í trúarbragðafræðum. Nú þegar verið er að lengja kennaranám hér á landi er ástæða til að benda á að menntun íslenskra kennara í þessum fræðum er með öllu óviðunandi. Aðeins lítill hluti kennaranema velur trúarbrögð sem valgrein, þannig að meirihluti útskrifaðra kennara hefur enga fræðslu fengið um trúarbrögð, hvorki kristni né önnur, frá því að þeir luku grunnskólaprófi. Árið 2008 gaf Evrópuráðið út White Paper on Intercultural Dialogue. Þar er rætt um áhrif trúarbragða, einkum hins gyðing-kristna arfs, á vestræna menningu. Bent er á mikilvægi þvermenningarlegrar og þvertrúarlegrar samræðu, til aukins skilnings og þekkingar á ólíkum hópum þjóðfélagsins svo vinna megi gegn fordómum og stuðla að umburðarlyndi. Til þess að slík umræða geti átt sér stað þurfi að auka þekkingu fólks á eigin trúar- og menningararfi, auk þekkingar á helstu trúarbrögðum heims. Við endurskoðun námskrár grunnskóla sem nú stendur yfir er mikilvægt að gefa þessu gaum. Án þekkingar á Biblíunni eru menn ólæsir á vestræna menningu, þar sem úir og grúir af tilvísunum í biblíusögur, bæði í bókmenntum, myndlist og tónlist, og eru ófærir um að taka þátt í umræðu um trúmál almennt og tengsl trúar og menningar í eigin samfélagi.Leiðbeinandi meginreglur Í mars 2007 var haldin í Toledo á Spáni ráðstefna um trúarbragðafræðslu á vegum ÖSE. Að ráðstefnunni komu tugir sérfræðinga um uppeldi og menntun, auk lögfræðinga, guðfræðinga, trúarbragðafræðinga, fulltrúa frá veraldlegum lífsskoðanasamtökum, auk fræðimanna á sviði mannréttinda. Gefið var út ritið Toledo Guiding Principles on Teaching About Religions and Beliefs in Public Schools. Í formála segir að þrálátar ranghugmyndir um trúarbrögð og menningarheildir hafi leitt í ljós mikilvægi þess að stuðla að umburðarlyndi og jafnræði ásamt trú- og skoðanafrelsi. Þörfin fyrir betri skilning og þekkingu á trúarbrögðum og lífsviðhorfum verði æ ljósari og bent á að trúarbragðafræðsla sé nauðsynlegur þáttur í sérhverri gæðamenntun (e. quality education). Lögð er áhersla á mikilvægi vandaðrar kennaramenntunar svo kennarar verði færir um að mæta fjölbreyttum hópi nemenda af skilningi og umburðarlyndi. Hér með er skorað á yfirvöld menntamála á Íslandi að gefa þessu gaum. (Ítarlegri umfjöllun má sjá á Netlu, veftímariti um uppeldi og menntun (netla.hi.is), undir Menntakvika, árslok 2011).