Við mótum framtíðina

Merki eru um að heldur sé að lifna yfir íslenskum þjóðarbúskap. Tvísýnt er þó um hversu viðvarandi eða kröftugur batinn í efnahagslífinu verður enda ýmislegt sem letur fyrirtæki til fjárfestinga og uppbyggingar. Má þar nefna gjaldeyrishöft, blikur á lofti í alþjóðlegum efnahagsmálum og óvissu um framtíðarumhverfi sjávarútvegs. Brýnt er því að huga að leiðum sem glætt geta vöxt efnahagslífsins og bætt lífskjör.

Framtíðarhagvöxtur mun að líkindum öðru fremur hvíla á árangri fyrirtækja sem nú flokkast sem smá eða meðalstór. Þau skapa stóran hluta nýrra starfa. Hér á landi, eins og víða annars staðar, er takmarkað aðgengi þessara fyrirtækja að fjármagni sérstakt áhyggjuefni. Í Evrópu huga stjórnvöld að sérstökum aðgerðum til að styðja við starfsemi smárra og meðalstórra fyrirtækja. Í Bandaríkjunum hafa breytingar á regluverki undanfarin ár gert slíkum fyrirtækjum mun örðugara um vik en áður að sækja sér fjármagn til vaxtar á hlutabréfamarkaði. Þeim hefur því gengið brösuglega að vaxa á eigin forsendum og óttast er að þetta verði til þess að vöxtur og atvinnusköpun verði mun minni en ella. Því er einnig í Bandaríkjunum rætt um leiðir til úrbóta.

Mikil gróska er í starfsemi nýsköpunarfyrirtækja hér á landi og full ástæða er til að ætla að þau geti skapað þúsundir starfa á næstu árum ef mótað er hagstætt umhverfi til vaxtar. Lög um stuðning við nýsköpunarfyrirtæki sem samþykkt voru síðla árs 2009 voru skref í rétta átt. Lögin gerðu nýsköpunarfyrirtækjum kleift að sækja um stuðning í formi skattfrádráttar. Alls voru greiddar rúmar 440 milljónir króna til 53 nýsköpunarfyrirtækja vegna ársins 2010.

Æskilegt er að fylgja eftir þessum aðgerðum með umbótum á starfsumhverfi smárra og meðalstórra fyrirtækja. Á ákveðnu stigi í þroskaferli fyrirtækja getur það ráðið úrslitum að hafa aðgang að fjármagni frá breiðum hópi fjárfesta. Árangur fyrirtækja á borð við Marel, Össur og Actavis er skýr vitnisburður um það. Öll hafa margfaldast að stærð frá því þau voru skráð í Kauphöllina á síðasta áratug síðustu aldar.

Marel er nú stærsta félagið á markaði miðað við markaðsvirði. Það var metið á um 300 milljónir króna við skráningu í Kauphöllina á árinu 1992. Starfsmenn voru 45, þar af 5 starfandi erlendis. Nú, tæplega 20 árum síðar, er fyrirtækið alþjóðlegt og leiðandi á sínu sviði. Virði þess er metið ríflega 100 milljarðar króna. 3.900 starfsmenn starfa hjá fyrirtækinu þar af um 450 hér á landi. Þetta er dæmi um mikinn slagkraft í atvinnusköpun og þessi árangur hefði verið óhugsandi án aðgangs að fjármagni á íslenskum hlutabréfamarkaði. Álíka má segja um Össur og reyndar fyrirtæki víðar, en nýleg rannsókn frá Bandaríkjunum hefur sýnt fram á að atvinnusköpun hjá þeim fyrirtækjum sem skrá sig á hlutabréfamarkað hefst fyrst fyrir alvöru eftir að á hlutabréfamarkað er komið. Þarf það ekki að koma á óvart enda skiptir fjármögnun sköpum í vexti fyrirtækja.

Kauphöllin rekur nú sérstakan markað sem er sniðinn að smáum og meðalstórum fyrirtækjum, First North Iceland. Reglur First North markaðarins eru til þess fallnar að stuðla að góðum viðskiptaháttum og markvissri upplýsingagjöf fyrirtækja en jafnframt stilla kostnaði í hóf. Viðskiptavettvangur er því til staðar, einnig áhugasöm fyrirtæki og fjárfestar en aðrar hindranir eru í veginum. Mörgum þeirra mætti þó ryðja úr vegi með litlum tilkostnaði.

Það dregur úr möguleikum nýsköpunarfyrirtækja að afla sér fjár á markaði að hlutabréf fyrirtækja á First North markaðnum flokkast sem óskráð verðbréf í eignasafni lífeyrissjóðanna. Lífeyrissjóðirnir hafa því takmarkaða möguleika á að styðja við fyrirtækin þegar þau taka sín fyrstu spor á markaði sem aftur letur þau til að fara á markað. Breytingar á lífeyrissjóðalögum sem lyftu þessum verðbréfum skör ofar en óskráðum verðbréfum, eins og eðlilegt má teljast, myndu í senn auka getu lífeyrissjóðanna til að styðja við íslenskt efnahagslíf og stuðla að aukinni fjölbreytni í eignasafni þeirra.

Tæknileg útfærsla auðlegðarskatts dregur jafnframt úr hvata eigenda nýsköpunarfyrirtækja til að afla fjár á markaði enda er hún þess valdandi að skráning á markað leiðir í flestum tilfellum til hækkunar á auðlegðarskatti eigenda. Þetta mætti leiðrétta með einfaldri lagabreytingu. Ólíklegt er að ríkissjóður yrði af verulegum fjármunum vegna þessa.

Einnig mætti huga að skattalegum hvötum. Ein hugmynd sem viðruð hefur verið í Bandaríkjunum er að veita þeim fjárfestum sem taka þátt í útboði smárra og miðlungsstórra fyrirtækja í aðdraganda skráningar á markað afslátt af fjármagnstekjuskatti ef þeir halda hlutabréfunum að lágmarki í ákveðinn árafjölda. Þessi leið myndi ekki kosta ríkissjóð neitt til að byrja með.

Fleira mætti nefna en aðalatriðið er að ráðast má í áhrifaríkar aðgerðir sem hafa lítinn kostnað í för með sér. Þær hefðu strax marktæk jákvæð áhrif og þau áhrif færu vaxandi með tímanum. Þrátt fyrir sveiflur í alþjóðlegu efnahagsumhverfi og önnur utanaðkomandi áhrif eru það þó fyrst og fremst við sjálf sem þurfum, líkt og frumkvöðlar nýsköpunarfyrirtækja að sýna frumkvæði og horfa fram á veginn. Við sjálf mótum okkar framtíð.