Horft um öxl: Saga Stígamóta 7. september 2011 12:00 Mig langar í þessari stuttu samantekt um sögu og tilurð Stígamóta að byrja á því að setja hana í alþjóðlegt samhengi og færa hana síðan á heimavöll. Kvenfrelsishreyfingar hafa frá fyrstu tíð látið sig varða ofbeldi karla gegn konum og börnum. Í Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu spratt t.d. upp á síðari hluta 19. aldar sterk hreyfing kvenna, í tengslum við kvennabaráttu þeirra ára, sem beitti sér fyrir því að stofnuð voru félög og hafin félagsleg þjónusta fyrir konur og börn sem sættu ofbeldi í fjölskyldum sínum. Rannsóknir bandarískrar konu, Lindu Gordon, á skrám og skýrslum hjálpar- og félagsmálastofnana í Boston á árunum 1880 til 1960 sem hún birti 1989 sýna ljóslega þessi tengsl. Hún sýnir jafnframt hvernig áherslur, skilningur og skilgreiningar á eðli þessa ofbeldis breyttust, þegar áhrif kvenfrelsiskvenna á félagsmálastarfsemi dvínuðu í lok fyrsta áratugar 20. aldar samhliða hnignandi kvenréttindabaráttu. Í hendur nýrra fagstéttaFélagsmálaþjónustan færðist þá úr höndum kvenréttindakvenna í hendur nýrra fagstétta. Kvenréttindakonurnar höfðu skilgreint ofbeldið á konum og börnum sem afleiðingu ofurvalds feðra og eiginmanna yfir konum og börnum í gömlu feðraveldisfjölskyldunni. Faghóparnir nýju byggðu skilning sinn á ofbeldinu á „vísindalegum“ kenningum, þar sem grundvallar afstaðan var að slíkt ofbeldi væri afar sjaldgæft og þegar það ætti sér stað væri skýringanna að leita hjá fórnarlambi þess. Fagstéttirnar nýju afskrifuðu því starf kvenréttindakvenna sem óvísindalega forræðishyggju. Nauðganir, sifjaspell og barsmíðar á eiginkonum urðu þar með ósýnileg í skýrslum félagsmálastofnana þeirra tíma. Það var síðan ekki fyrr en á 8. og 9. áratug síðustu aldar að konur í kvennahreyfingu þess tíma rufu þögnina um barsmíðar á konum, nauðganir og sifjaspell, og kröfðust umræðu, úrbóta og viðurkenningar á slíku ofbeldi sem samfélagslegu vandamáli. Þetta stutta sögulega ágrip sýnir að sterk samfélagsleg öfl hafa jafnan lagst á eitt við að þagga niður og gera kynferðisofbeldi ósýnilegt á þeim tímabilum sem kvennabarátta hefur verið í lágmarki. Áður en lengra er haldið vil ég gera stuttlega grein fyrir hvað felst í hugtakinu kynferðisofbeldi. Kynferðisofbeldi er samheiti yfir margskonar atferli, sem á það sameiginlegt að þolendur þess eru beittir ofbeldi, sem ofbeldismaðurinn færir í kynferðislegan farveg. Kynferðisofbeldi miðar að því að lítillækka, auðmýkja, ráða yfir og skeyta ekki um vilja eða líðan þess sem fyrir því verður. Fólk á öllum aldri og af báðum kynjum er beitt kynferðisofbeldi. Þetta ofbeldi er jafnframt kynbundið. þ.e. karlar fremja það í yfirgnæfandi meirihluta tilvika og það beinist fyrst og fremst að konum og börnum. Kynferðisofbeldi birtist í mismunandi formi. Það getur t.d. verið sifjaspell, kynferðisofbeldi ókunnugra gagnvart börnum, nauðganir, vændi, mansal til kynlífsþrælkunar, klám og kynferðisáreitni. Þögnin rofinEn víkjum nú að Stígamótum. Saga þeirra endurspeglar samskonar þróun og rakin var hér að ofan. Tilurð Stígamóta er nátengd kvenfrelsisbaráttu íslenskra kvenna á síðari hluta síðustu aldar. Þær rufu þögnina um andlegt og líkamlegt ofbeldi sem konur sættu á heimilum sínum og stofnuðu Kvennaathvarfið 1982. Í kjölfarið spruttu upp hópar kvenna sem stóðu að stofnun Kvennaráðgjafar og Ráðgjafarhóps um nauðgunarmál. Starf Kvennaathvarfsins og þessara hópa leiddi í ljós að kynferðislegt ofbeldi af ýmsu tagi var tiltölulega algengt hér á landi eins og annarsstaðar í hinum vestræna heimi. Árið 1986 tók hópur kvenna sig saman og stofnaði enn einn kvennahópinn, Vinnuhóp gegn sifjaspellum. Starf þessa hóps beindist að því að koma á fót fyrsta vísinum að ráðgjafar- og hópstarfi kvenna, sem sættu sifjaspellum í bernsku. Starf þessara hópa og sú innsýn og þekking sem þeir bjuggu yfir eftir áralangt sjálfboðaliðastarf með þolendum kynbundins ofbeldis voru ásamt mórölskum stuðningi félaga kvenna innan launþegahreyfinganna forsenda þess að við gátum loks stofnað Stígamót, ráðgjafar- og fræðslumiðstöð fyrir konur og börn sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi. Og að sjálfsögðu völdum við stofndaginn á alþjóðlegum baráttudegi kvenna þann 8. mars 1990. Mikilsverður áfangiÞar með náðist mikilsverður áfangi og fótfesta í baráttunni gegn kynferðisofbeldi á Íslandi. Þögnin var rofin og konur fengu sameiginlegan baráttuvettvang. Stígamót hafa í gegnum árin styrkst við hverja raun og fyrir löngu sannað tilverurétt sinn, því miður verð ég að segja, því allt bendir til að hverskyns kynferðisofbeldi fari frekar vaxandi en hitt. Því er nauðsyn sem aldrei fyrr að halda vöku sinni og efla og styrkja baráttuna gegn kynferðisofbeldi. Ég vil að lokum nota þetta tækifæri til að árna Stígamótakonum allra heilla í mikilsverðu og ómetanlegu starfi sínu. Við hin getum tryggt fjárhagslegan grundvöll Stígamóta og lagt baráttunni gegn kynferðisofbeldi lið með því að gerast stuðningsfólk Stígamóta með mánaðarlegu framlagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Mig langar í þessari stuttu samantekt um sögu og tilurð Stígamóta að byrja á því að setja hana í alþjóðlegt samhengi og færa hana síðan á heimavöll. Kvenfrelsishreyfingar hafa frá fyrstu tíð látið sig varða ofbeldi karla gegn konum og börnum. Í Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu spratt t.d. upp á síðari hluta 19. aldar sterk hreyfing kvenna, í tengslum við kvennabaráttu þeirra ára, sem beitti sér fyrir því að stofnuð voru félög og hafin félagsleg þjónusta fyrir konur og börn sem sættu ofbeldi í fjölskyldum sínum. Rannsóknir bandarískrar konu, Lindu Gordon, á skrám og skýrslum hjálpar- og félagsmálastofnana í Boston á árunum 1880 til 1960 sem hún birti 1989 sýna ljóslega þessi tengsl. Hún sýnir jafnframt hvernig áherslur, skilningur og skilgreiningar á eðli þessa ofbeldis breyttust, þegar áhrif kvenfrelsiskvenna á félagsmálastarfsemi dvínuðu í lok fyrsta áratugar 20. aldar samhliða hnignandi kvenréttindabaráttu. Í hendur nýrra fagstéttaFélagsmálaþjónustan færðist þá úr höndum kvenréttindakvenna í hendur nýrra fagstétta. Kvenréttindakonurnar höfðu skilgreint ofbeldið á konum og börnum sem afleiðingu ofurvalds feðra og eiginmanna yfir konum og börnum í gömlu feðraveldisfjölskyldunni. Faghóparnir nýju byggðu skilning sinn á ofbeldinu á „vísindalegum“ kenningum, þar sem grundvallar afstaðan var að slíkt ofbeldi væri afar sjaldgæft og þegar það ætti sér stað væri skýringanna að leita hjá fórnarlambi þess. Fagstéttirnar nýju afskrifuðu því starf kvenréttindakvenna sem óvísindalega forræðishyggju. Nauðganir, sifjaspell og barsmíðar á eiginkonum urðu þar með ósýnileg í skýrslum félagsmálastofnana þeirra tíma. Það var síðan ekki fyrr en á 8. og 9. áratug síðustu aldar að konur í kvennahreyfingu þess tíma rufu þögnina um barsmíðar á konum, nauðganir og sifjaspell, og kröfðust umræðu, úrbóta og viðurkenningar á slíku ofbeldi sem samfélagslegu vandamáli. Þetta stutta sögulega ágrip sýnir að sterk samfélagsleg öfl hafa jafnan lagst á eitt við að þagga niður og gera kynferðisofbeldi ósýnilegt á þeim tímabilum sem kvennabarátta hefur verið í lágmarki. Áður en lengra er haldið vil ég gera stuttlega grein fyrir hvað felst í hugtakinu kynferðisofbeldi. Kynferðisofbeldi er samheiti yfir margskonar atferli, sem á það sameiginlegt að þolendur þess eru beittir ofbeldi, sem ofbeldismaðurinn færir í kynferðislegan farveg. Kynferðisofbeldi miðar að því að lítillækka, auðmýkja, ráða yfir og skeyta ekki um vilja eða líðan þess sem fyrir því verður. Fólk á öllum aldri og af báðum kynjum er beitt kynferðisofbeldi. Þetta ofbeldi er jafnframt kynbundið. þ.e. karlar fremja það í yfirgnæfandi meirihluta tilvika og það beinist fyrst og fremst að konum og börnum. Kynferðisofbeldi birtist í mismunandi formi. Það getur t.d. verið sifjaspell, kynferðisofbeldi ókunnugra gagnvart börnum, nauðganir, vændi, mansal til kynlífsþrælkunar, klám og kynferðisáreitni. Þögnin rofinEn víkjum nú að Stígamótum. Saga þeirra endurspeglar samskonar þróun og rakin var hér að ofan. Tilurð Stígamóta er nátengd kvenfrelsisbaráttu íslenskra kvenna á síðari hluta síðustu aldar. Þær rufu þögnina um andlegt og líkamlegt ofbeldi sem konur sættu á heimilum sínum og stofnuðu Kvennaathvarfið 1982. Í kjölfarið spruttu upp hópar kvenna sem stóðu að stofnun Kvennaráðgjafar og Ráðgjafarhóps um nauðgunarmál. Starf Kvennaathvarfsins og þessara hópa leiddi í ljós að kynferðislegt ofbeldi af ýmsu tagi var tiltölulega algengt hér á landi eins og annarsstaðar í hinum vestræna heimi. Árið 1986 tók hópur kvenna sig saman og stofnaði enn einn kvennahópinn, Vinnuhóp gegn sifjaspellum. Starf þessa hóps beindist að því að koma á fót fyrsta vísinum að ráðgjafar- og hópstarfi kvenna, sem sættu sifjaspellum í bernsku. Starf þessara hópa og sú innsýn og þekking sem þeir bjuggu yfir eftir áralangt sjálfboðaliðastarf með þolendum kynbundins ofbeldis voru ásamt mórölskum stuðningi félaga kvenna innan launþegahreyfinganna forsenda þess að við gátum loks stofnað Stígamót, ráðgjafar- og fræðslumiðstöð fyrir konur og börn sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi. Og að sjálfsögðu völdum við stofndaginn á alþjóðlegum baráttudegi kvenna þann 8. mars 1990. Mikilsverður áfangiÞar með náðist mikilsverður áfangi og fótfesta í baráttunni gegn kynferðisofbeldi á Íslandi. Þögnin var rofin og konur fengu sameiginlegan baráttuvettvang. Stígamót hafa í gegnum árin styrkst við hverja raun og fyrir löngu sannað tilverurétt sinn, því miður verð ég að segja, því allt bendir til að hverskyns kynferðisofbeldi fari frekar vaxandi en hitt. Því er nauðsyn sem aldrei fyrr að halda vöku sinni og efla og styrkja baráttuna gegn kynferðisofbeldi. Ég vil að lokum nota þetta tækifæri til að árna Stígamótakonum allra heilla í mikilsverðu og ómetanlegu starfi sínu. Við hin getum tryggt fjárhagslegan grundvöll Stígamóta og lagt baráttunni gegn kynferðisofbeldi lið með því að gerast stuðningsfólk Stígamóta með mánaðarlegu framlagi.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun