Afhjúpun aldarinnar Ólína Þorvarðardóttir skrifar 22. apríl 2010 06:00 Við lestur á rannsóknarskýrslu Alþingis má segja að við Íslendingar séum í sömu sporum og Pandóra þegar hún gægðist ofan í öskjuna sem geymdi plágur og böl mannskyns. Meinsemdirnar sem þjakað hafa samfélag okkar um árabil stíga upp af blaðsíðunum og hitta okkur eins og löðrungar, hver af annarri. Skýrslan er miskunnarlaus afhjúpun á græðgi og grimmd fjármálakerfisins sem óx eins og krabbamein á íslensku hagkerfi. Sárari er þó afhjúpunin á vanhæfni allra helstu lykilstofnana samfélagsins til þess að sinna sínu lögbundna og siðferðilega hlutverki og hugsanaleti stjórnmálamannanna, sem þjóðin kaus til ábyrgðar og treysti fyrir fjöreggi sínu. Forstöðumenn eftirlitsstofnana, þingmenn, ráðherrar, jafnvel forseti lýðveldisins, afhjúpast hér sem gagnrýnislausir meiðreiðarsveinar auðvaldsins - fólk sem virtist líta á sig sem einhvers konar verndara fjármálakerfisins, en gleymdi varðstöðunni fyrir íslenskan almenning. Sök og ábyrgð fara ekki alltaf saman, því þó að einn beri sök, geta fleiri þurft að bera ábyrgð. Sökin á því hvernig fór liggur að sjálfsögðu hjá gerendunum, hjá bönkunum sjálfum. En ábyrgðin á því að nánast allt sem gat farið úrskeiðis skyldi fara úrskeiðis, hún hvílir ekki síst á stjórnkerfinu og þeim sem hafa ráðið ferðinni í opinberri umræðu og stefnumótun. Þar er ekki aðeins við að eiga siðferðisskort og vanhæfni - heldur líka þá háskalegu hugmyndafræði skefjalausrar frjálshyggju sem reið röftum í samfélagi okkar um langt árabil. Hvernig gat þetta gerst? Á því eru margar, samþættar skýringar. Ein lýtur að þeirri afleitu umræðuhefð upphrópana og yfirboða sem hefur viðgengist á Íslandi um árabil. Þar bera fjölmiðlar ríka ábyrgð. Um allan heim er það viðurkennt hlutverk fjölmiðla að greina og upplýsa samfélag sitt og veita þannig ráðandi öflum aðhald. Þeir eru nefndir fjórða valdið vegna mikilvægis síns fyrir lýðræðislega umræðu. Gagnrýnisleysi íslenskra fjölmiðla, meðvirkni og þjónkun við fjármagnið og ráðandi öfl hefur skaðað opna og lýðræðislega umræðu og grafið undan upplýsingahlutverki þeirra. Sömu sök bera kjörnir fulltrúar, sem margir hverjir hafa verið of uppteknir af ímynd og áferð og gengið erinda sérhagsmuna í stað heildarhagsmuna. Hugtökunum aga og ábyrgð hefur verið varpað út í ystu myrkur. Afskiptaleysi hefur verið túlkað sem frelsi, reglufesta túlkuð sem haftastefna. Jafnvel fræðasamfélagið brást að hluta: Í stað þess að vera drifkraftur frumlegrar hugsunar hafa íslenskar rannsóknir og fræðastarf í vaxandi mæli orðið þjónar fjármagnsins þar sem vísindastarf hefur orðið æ háðara viðskiptalífinu. Hér á Íslandi varð skelfilegt hugmyndafræðilegt slys. Það leiddi til óábyrgrar hagstjórnar með þensluhvetjandi stórframkvæmdum og skattalækkunum á góðæristíma, pólitískra yfirboða og gegndarlausrar lánafyrirgreiðslu. Allt afleiðing ábyrgðarleysis og sérgæsku sem birtist í pólitískri samtryggingu auðs og valda með pólitískum stöðuveitingum, skorti á fagmennsku, fullkomnu agaleysi og óljósum valdsmörkum. Við Íslendingar stöndum nú í þeim sporum að draga lærdóm og takast á við framtíðina. Það á ekki síst við um okkur jafnaðarmenn og Samfylkingarfólk. Við verðum að gera upp við atburði undanfarinna ára, því Samfylkingin steig jú dansinn við Sjálfstæðisflokkinn mánuðina fyrir hrun. Hún hallaði sér að hægri vanga frjálshyggjuaflanna, og verður nú að gera upp við þetta tímaskeið í sögu sinn - gangast við því sem gerðist og læra af því. Það er vissulega staðreynd að um langt árabil varaði Samfylkingin við því hvert stefndi. Þingmenn flokksins hafa flutt bæði lagafrumvörp og þingsályktunartillögur til þess að bæta hér stjórnsýslu og aðstæður á fjármálamarkaði, ekki síst Jóhanna Sigurðardóttir, formaður flokksins sem var ötul við að benda á ört vaxandi skuldasöfnun og þenslueinkenni. Þetta var bara ekki nóg. Rödd flokksins var ekki nógu sterk, og verkin ekki nógu markviss. Eitt brýnasta verkefnið framundan er róttæk uppstokkun á íslensku stjórnkerfi með aukinni reglufestu, skýrari verkaskiptingu, valdsmörkum og virðingu í verki við lög og reglur. Ekki verður heldur vikist undan uppgjöri við ónýta og mannfjandsamlega hugmyndafræði ásamt endurmati allra gilda og aðferða í íslenskum stjórnmálum. Nú er tíminn fyrir alla þá sem vilja þjóð sinni vel, hvar í flokki sem þeir standa, að breyta íslensku samfélagi; brjóta burtu fúnar stoðir frjálshyggjuöfganna og reisa nýjar. Rannsóknarskýrsla Alþingis hefur vissulega lyft lokinu af syndaskríni samtíðarinnar og leitt þar í ljós margt bölið. Það var nauðsynleg opnun og óhjákvæmilegt að hleypa óhroðanum út. Því hvað var það eina sem eftir var í skríni Pandóru, eftir að það var opnað? Það var vonin. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinsælast 2010 Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Við lestur á rannsóknarskýrslu Alþingis má segja að við Íslendingar séum í sömu sporum og Pandóra þegar hún gægðist ofan í öskjuna sem geymdi plágur og böl mannskyns. Meinsemdirnar sem þjakað hafa samfélag okkar um árabil stíga upp af blaðsíðunum og hitta okkur eins og löðrungar, hver af annarri. Skýrslan er miskunnarlaus afhjúpun á græðgi og grimmd fjármálakerfisins sem óx eins og krabbamein á íslensku hagkerfi. Sárari er þó afhjúpunin á vanhæfni allra helstu lykilstofnana samfélagsins til þess að sinna sínu lögbundna og siðferðilega hlutverki og hugsanaleti stjórnmálamannanna, sem þjóðin kaus til ábyrgðar og treysti fyrir fjöreggi sínu. Forstöðumenn eftirlitsstofnana, þingmenn, ráðherrar, jafnvel forseti lýðveldisins, afhjúpast hér sem gagnrýnislausir meiðreiðarsveinar auðvaldsins - fólk sem virtist líta á sig sem einhvers konar verndara fjármálakerfisins, en gleymdi varðstöðunni fyrir íslenskan almenning. Sök og ábyrgð fara ekki alltaf saman, því þó að einn beri sök, geta fleiri þurft að bera ábyrgð. Sökin á því hvernig fór liggur að sjálfsögðu hjá gerendunum, hjá bönkunum sjálfum. En ábyrgðin á því að nánast allt sem gat farið úrskeiðis skyldi fara úrskeiðis, hún hvílir ekki síst á stjórnkerfinu og þeim sem hafa ráðið ferðinni í opinberri umræðu og stefnumótun. Þar er ekki aðeins við að eiga siðferðisskort og vanhæfni - heldur líka þá háskalegu hugmyndafræði skefjalausrar frjálshyggju sem reið röftum í samfélagi okkar um langt árabil. Hvernig gat þetta gerst? Á því eru margar, samþættar skýringar. Ein lýtur að þeirri afleitu umræðuhefð upphrópana og yfirboða sem hefur viðgengist á Íslandi um árabil. Þar bera fjölmiðlar ríka ábyrgð. Um allan heim er það viðurkennt hlutverk fjölmiðla að greina og upplýsa samfélag sitt og veita þannig ráðandi öflum aðhald. Þeir eru nefndir fjórða valdið vegna mikilvægis síns fyrir lýðræðislega umræðu. Gagnrýnisleysi íslenskra fjölmiðla, meðvirkni og þjónkun við fjármagnið og ráðandi öfl hefur skaðað opna og lýðræðislega umræðu og grafið undan upplýsingahlutverki þeirra. Sömu sök bera kjörnir fulltrúar, sem margir hverjir hafa verið of uppteknir af ímynd og áferð og gengið erinda sérhagsmuna í stað heildarhagsmuna. Hugtökunum aga og ábyrgð hefur verið varpað út í ystu myrkur. Afskiptaleysi hefur verið túlkað sem frelsi, reglufesta túlkuð sem haftastefna. Jafnvel fræðasamfélagið brást að hluta: Í stað þess að vera drifkraftur frumlegrar hugsunar hafa íslenskar rannsóknir og fræðastarf í vaxandi mæli orðið þjónar fjármagnsins þar sem vísindastarf hefur orðið æ háðara viðskiptalífinu. Hér á Íslandi varð skelfilegt hugmyndafræðilegt slys. Það leiddi til óábyrgrar hagstjórnar með þensluhvetjandi stórframkvæmdum og skattalækkunum á góðæristíma, pólitískra yfirboða og gegndarlausrar lánafyrirgreiðslu. Allt afleiðing ábyrgðarleysis og sérgæsku sem birtist í pólitískri samtryggingu auðs og valda með pólitískum stöðuveitingum, skorti á fagmennsku, fullkomnu agaleysi og óljósum valdsmörkum. Við Íslendingar stöndum nú í þeim sporum að draga lærdóm og takast á við framtíðina. Það á ekki síst við um okkur jafnaðarmenn og Samfylkingarfólk. Við verðum að gera upp við atburði undanfarinna ára, því Samfylkingin steig jú dansinn við Sjálfstæðisflokkinn mánuðina fyrir hrun. Hún hallaði sér að hægri vanga frjálshyggjuaflanna, og verður nú að gera upp við þetta tímaskeið í sögu sinn - gangast við því sem gerðist og læra af því. Það er vissulega staðreynd að um langt árabil varaði Samfylkingin við því hvert stefndi. Þingmenn flokksins hafa flutt bæði lagafrumvörp og þingsályktunartillögur til þess að bæta hér stjórnsýslu og aðstæður á fjármálamarkaði, ekki síst Jóhanna Sigurðardóttir, formaður flokksins sem var ötul við að benda á ört vaxandi skuldasöfnun og þenslueinkenni. Þetta var bara ekki nóg. Rödd flokksins var ekki nógu sterk, og verkin ekki nógu markviss. Eitt brýnasta verkefnið framundan er róttæk uppstokkun á íslensku stjórnkerfi með aukinni reglufestu, skýrari verkaskiptingu, valdsmörkum og virðingu í verki við lög og reglur. Ekki verður heldur vikist undan uppgjöri við ónýta og mannfjandsamlega hugmyndafræði ásamt endurmati allra gilda og aðferða í íslenskum stjórnmálum. Nú er tíminn fyrir alla þá sem vilja þjóð sinni vel, hvar í flokki sem þeir standa, að breyta íslensku samfélagi; brjóta burtu fúnar stoðir frjálshyggjuöfganna og reisa nýjar. Rannsóknarskýrsla Alþingis hefur vissulega lyft lokinu af syndaskríni samtíðarinnar og leitt þar í ljós margt bölið. Það var nauðsynleg opnun og óhjákvæmilegt að hleypa óhroðanum út. Því hvað var það eina sem eftir var í skríni Pandóru, eftir að það var opnað? Það var vonin.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun