Umbun með áhættu Hafliði Helgason skrifar 8. september 2005 00:01 Æðstu stjórnendur íslenskra fyrirtækja hafa verið iðnir við að kaupa hlut í fyrirtækjum sínum að undanförnu. Ýmist hafa kaupin verið í formi kaupréttar eða að kaupin hafa verið sölutryggð til framtíðar og stjórnendur því varðir fyrir tapáhættu. Í því árferði sem verið hefur að undanförnu með miklum hækkunum hlutabréfa hafa slíkir réttir gefið vel af sér. Einnig hafa stjórnendur keypt í félögum sínum með því að skuldsetja sig á móti kaupunum. Meðan markaður er í hækkunarferli eins og að undanförnu þá hafa slík kaup gefið vel af sér. Ríflegir kaupréttarsamningar geta verið góð umbun fyrir vel unnin störf en að sama skapi skapað ákveðna áhættu á að langtímasjónarmið víki fyrir skammtímasjónarmiðum. Kjör æðstu stjórnenda hafa verið á uppleið um allan heim. Sú þróun hefur teygt anga sína til Íslands. Bandaríkin hafa farið fremst í flokki og leitt þessa þróun, eins og á svo mörgum sviðum viðskiptalífsins. The Economist hefur fylgst með þróun launa stjórnenda um áratuga skeið. Blaðið hefur verið gagnrýnið á þessa þróun; bæði hvað varðar laun stjórnenda, svo og kauprétti þeirra í fyrirtækjum. Valréttarsamningar stjórnenda hlutafélaga náðu líklega hámarki í tæknibólunni miklu í lok tíunda áratugarins. Vaxtarfyrirtæki í tæknigeiranum sáu sér hag í því að greiða stjórnendum sínum í formi kaupréttar í stað hærri launa. Væntingar til þessara fyrirtækja voru miklar og í sumum tilvikum varð jókst eign forstjóranna gríðarlega, á pappírunum að minnsta kosti. Þessi þróun smitaði út frá sér. Í maíhefti Economist árið 1999 er spurt hvort nokkur forstjóri geti verið 200 milljón dollara virði, hversu góður sem hann annars kunni að vera. Verðbréfabólan var í hámarki og stjórnendur fyrirtækja tóku inn stórar summur í kaupaukum ýmiss konar. Mel Karmazin, yfirmaður CBS-sjónvarpsstöðvarinnar, þénaði 200 milljónir dollara, á annan tug milljarða, árið 1998. Launin hans og bónusar voru 9,8 milljónir dollara, um 700 milljónir. Restina fékk hann í gegnum valréttarsamninga. Hann var þó ekki hálfdrættingur á við starfsbróður sinn hjá Walt Disney, sem hafði 576 milljónir dollara upp úr krafsinu. "Það hefur aldrei verið betra að vera forstjóri," sagði Economist árið 1999 og gagnrýndi það að stjórnendur skyldu flá feitan gölt á kostnað hluthafa. Meðal þeirra sem töldu kaupréttarsamninga vond skipti var hinn kunni fjárfestir Warren Buffet, sem taldi þá skila litlu og vera dýra fyrir hluthafa. Hér á landi eru form kaupréttarsamninga mismunandi hvað varðar tíma, verð og til hversu margra innan fyrirtækjanna þeir ná. Samningar KB banka hafa verið lagðir fyrir hluthafafund, en bankaráð bæði Íslandsbanka og Landsbankans hafa gert samninga sinna banka. Hvenær samningarnir eru innleystir skiptir líka miklu máli en þeir eru venjulega bundnir í ákveðinn tíma. Ein hættan er sú að þegar dragi að innlausnardegi geti menn freistast til þess að ýta með óeðlilegum leiðum undir gengi bréfanna, til dæmis með því að færa miklar tekjur og fela kostnað. Þó er ólíklegt að stjórnendur misnoti aðstöðu sína til að verja eigin hagsmuni því á endanum kemur það niður á fyrirtækjunum sjálfum. Ekki má gleyma því að fyrirtækin bera allan kostnaðinn af því að veita starfsmönnum kauprétt á hlutabréfum. Kostnaðurinn er mismunurinn á markaðsverði hlutabréfanna og verðinu samkvæmt kaupréttarsamningnum. Þessumn kostnaði ber að segja frá í ársskýrslum fyrirtækja. Þeir stjórnendur sem hafa eignast mikla fjármuni í fyrirtækjum sínum hafa einnig verið að skila hluthöfum sínum góðum arði. Nokkrir stjórnendur Íslandsbanka seldu fyrir nokkru hluti í bankanum með góðum hagnaði. Þeir tóku lán fyrir þeim hlutum í vor og innleystu góðan hagnað af sölunni. Menn hafa gagnrýnt söluna, en eins má færa fyrir því rök að salan hafi verið skynsamleg. Ef stjórnendur eiga ríka skammtímahagsmuni af eign í fyrirtækjunum er meiri hætta á að þeir láti skammtímasjónarmið ríkja yfir langtímasjónarmiðum. Fjárfesting í hlutabréfum er í eðli sínu langtímafjárfesting þótt menn geti stöku sinnum haft góðan hagnað af skammtíma stöðutöku á markaði. Ef skuldsetning á móti eign er mikil er meiri hætta á að menn beiti örvæntingafullum aðferðum til að halda gengi uppi án þess að innistæða sé fyrir því. Sá sem á mikið horfir venjulega til lengri tíma en sá sem tekur lán til að leggja undir á spilaborðinu.Hafliði Helgason - haflidi@markadurinn.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hafliði Helgason Í brennidepli Mest lesið Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Æðstu stjórnendur íslenskra fyrirtækja hafa verið iðnir við að kaupa hlut í fyrirtækjum sínum að undanförnu. Ýmist hafa kaupin verið í formi kaupréttar eða að kaupin hafa verið sölutryggð til framtíðar og stjórnendur því varðir fyrir tapáhættu. Í því árferði sem verið hefur að undanförnu með miklum hækkunum hlutabréfa hafa slíkir réttir gefið vel af sér. Einnig hafa stjórnendur keypt í félögum sínum með því að skuldsetja sig á móti kaupunum. Meðan markaður er í hækkunarferli eins og að undanförnu þá hafa slík kaup gefið vel af sér. Ríflegir kaupréttarsamningar geta verið góð umbun fyrir vel unnin störf en að sama skapi skapað ákveðna áhættu á að langtímasjónarmið víki fyrir skammtímasjónarmiðum. Kjör æðstu stjórnenda hafa verið á uppleið um allan heim. Sú þróun hefur teygt anga sína til Íslands. Bandaríkin hafa farið fremst í flokki og leitt þessa þróun, eins og á svo mörgum sviðum viðskiptalífsins. The Economist hefur fylgst með þróun launa stjórnenda um áratuga skeið. Blaðið hefur verið gagnrýnið á þessa þróun; bæði hvað varðar laun stjórnenda, svo og kauprétti þeirra í fyrirtækjum. Valréttarsamningar stjórnenda hlutafélaga náðu líklega hámarki í tæknibólunni miklu í lok tíunda áratugarins. Vaxtarfyrirtæki í tæknigeiranum sáu sér hag í því að greiða stjórnendum sínum í formi kaupréttar í stað hærri launa. Væntingar til þessara fyrirtækja voru miklar og í sumum tilvikum varð jókst eign forstjóranna gríðarlega, á pappírunum að minnsta kosti. Þessi þróun smitaði út frá sér. Í maíhefti Economist árið 1999 er spurt hvort nokkur forstjóri geti verið 200 milljón dollara virði, hversu góður sem hann annars kunni að vera. Verðbréfabólan var í hámarki og stjórnendur fyrirtækja tóku inn stórar summur í kaupaukum ýmiss konar. Mel Karmazin, yfirmaður CBS-sjónvarpsstöðvarinnar, þénaði 200 milljónir dollara, á annan tug milljarða, árið 1998. Launin hans og bónusar voru 9,8 milljónir dollara, um 700 milljónir. Restina fékk hann í gegnum valréttarsamninga. Hann var þó ekki hálfdrættingur á við starfsbróður sinn hjá Walt Disney, sem hafði 576 milljónir dollara upp úr krafsinu. "Það hefur aldrei verið betra að vera forstjóri," sagði Economist árið 1999 og gagnrýndi það að stjórnendur skyldu flá feitan gölt á kostnað hluthafa. Meðal þeirra sem töldu kaupréttarsamninga vond skipti var hinn kunni fjárfestir Warren Buffet, sem taldi þá skila litlu og vera dýra fyrir hluthafa. Hér á landi eru form kaupréttarsamninga mismunandi hvað varðar tíma, verð og til hversu margra innan fyrirtækjanna þeir ná. Samningar KB banka hafa verið lagðir fyrir hluthafafund, en bankaráð bæði Íslandsbanka og Landsbankans hafa gert samninga sinna banka. Hvenær samningarnir eru innleystir skiptir líka miklu máli en þeir eru venjulega bundnir í ákveðinn tíma. Ein hættan er sú að þegar dragi að innlausnardegi geti menn freistast til þess að ýta með óeðlilegum leiðum undir gengi bréfanna, til dæmis með því að færa miklar tekjur og fela kostnað. Þó er ólíklegt að stjórnendur misnoti aðstöðu sína til að verja eigin hagsmuni því á endanum kemur það niður á fyrirtækjunum sjálfum. Ekki má gleyma því að fyrirtækin bera allan kostnaðinn af því að veita starfsmönnum kauprétt á hlutabréfum. Kostnaðurinn er mismunurinn á markaðsverði hlutabréfanna og verðinu samkvæmt kaupréttarsamningnum. Þessumn kostnaði ber að segja frá í ársskýrslum fyrirtækja. Þeir stjórnendur sem hafa eignast mikla fjármuni í fyrirtækjum sínum hafa einnig verið að skila hluthöfum sínum góðum arði. Nokkrir stjórnendur Íslandsbanka seldu fyrir nokkru hluti í bankanum með góðum hagnaði. Þeir tóku lán fyrir þeim hlutum í vor og innleystu góðan hagnað af sölunni. Menn hafa gagnrýnt söluna, en eins má færa fyrir því rök að salan hafi verið skynsamleg. Ef stjórnendur eiga ríka skammtímahagsmuni af eign í fyrirtækjunum er meiri hætta á að þeir láti skammtímasjónarmið ríkja yfir langtímasjónarmiðum. Fjárfesting í hlutabréfum er í eðli sínu langtímafjárfesting þótt menn geti stöku sinnum haft góðan hagnað af skammtíma stöðutöku á markaði. Ef skuldsetning á móti eign er mikil er meiri hætta á að menn beiti örvæntingafullum aðferðum til að halda gengi uppi án þess að innistæða sé fyrir því. Sá sem á mikið horfir venjulega til lengri tíma en sá sem tekur lán til að leggja undir á spilaborðinu.Hafliði Helgason - haflidi@markadurinn.is
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun