Hvers vegna halda Íslendingar með Dönum? Júlíus Valsson skrifar 10. september 2025 15:01 Grænland og Danmörk Í Napóleonsstyrjöldinni veðjaði Danmörk/Noregur á rangan hest og eftir tap Frakka neyddist Danmörk til að afsala sér völdum yfir Noregi til Svíþjóðar en hélt yfirráðum sínum yfir Íslandi, Grænlandi og Færeyjum, sem höfðu verið hluti af norska konungsríkinu. (Kiel sáttmálinn 1814). Grænland hafði verið undir Noregi frá 1261 og fór með Noregi inn í danska ríkið. Frá þeim tíma er hægt að tala um formleg dönsk yfirráð yfir Grænlandi, sem síðan hefur verið dönsk nýlenda. Með stjórnarskrárbreytingu 1953 var staða Grænlands sem dönsk nýlenda afnumin og landið formlega skilgreint sem hérað (amt) í danska ríkinu. Grænlendingar urðu þá danskir ríkisborgarar. Grænland og ESB Þegar Danmörk gekk í ESB árið 1973 (þá Efnahagsbandalagið, EBE) fylgdi Grænland með í kaupunum, enda var það þá danskt hérað. Eftir að Grænlendingar fengu aukna sjálfstjórn árið 1979 var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla 1982 um aðild að ESB. Niðurstaðan var að meirihluti Grænlendinga vildi úrsögn úr ESB, aðallega vegna óánægju þeirra með sjávarútvegsstefnu ESB, sem Grænlendingar töldu skerða stjórn þeirra á eigin fiskimiðum. Grænland yfirgaf svo ESB árið 1985, en er þó enn hluti af Danmörku. Grænland er skilgreint af ESB sem hluti af ”Ytri löndum og landsvæðum ESB” (Overseas Countries and Territories, OCT) sem eru svæði sem tengjast ESB ríkjum stjórnarfarslega en sem eru ekki hluti af ESB. Þetta þýðir að Grænland er ekki hluti af innri markaðnum eða tollabandalaginu, en hefur sérstök viðskiptakjör og samstarfssamninga við ESB. Þrátt fyrir aukna heimastjórn og sjálfstjórn hafa Danir enn formlegt vald yfir mikilvægum málum á Grænlandi, svo sem utanríkismálum, varnarmálum og myntmálum. Grænland er auðugasta ríki heims. Grænland býr yfir góifurlegum náttúruauðlindum: sjávardýrum, málmum (sjaldgæfum jarðefnum, úrani, gulli, járni o.fl.), vatnsafli og möguleikum á olíu- og gasvinnslu. Margir telja að tekjur af þessum auðlindum ættu að renna beint til Grænlendinga, ekki Dana. Sjálfstæði gæti gert Grænlendingum kleift að gera eigin samninga við ríki og fyrirtæki um nýtingu auðlinda myndi færa Grænlendingum óskorað vald yfir eigin framtíð og stefnumótun. Sjálfstæði Grænlands Samkvæmt alþjóðalögum, meðal annars stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, eiga þjóðir rétt á sjálfsákvörðun. Margir Grænlendingar telja að fullveldi sé eðlilegt framhald af sjálfstæðisbaráttu sinni. Grænlendingar eru flestir Inúítar með eigin tungumál, hefðir og menningu, sem er mjög frábrugðin dönsku og danskri menningu. Margir telja því að sjálfstæði Grænlands styrki og verndi grænlenska menningu betur en tengsl við Danmörku, þar sem danska hefur lengi haft yfirburði í stjórnsýslu og menntakerfi landsins. Í hugum Grænlendinga hafa áhrif danskra yfirráða verið neikvæð, sem kemur fram meðal annars í ójafnræði í menntun, launum, heilbrigðisþjónustu, nauðungarflutningum og alvarlegu misrétti gagnvart íbúum og menningu landsins (sbr. spíralmálið). Sjálfstæði væri táknrænn réttarbót og leið til að endurheimta þjóðarstolt. Spíralmálið „Spíralmálið“ (lykkjumálið) í Grænlandi var skipulagt verkefni þar sem þúsundir grænlenskra stúlkna og kvenna fengu spírala (getnaðarvarnerlykkjur) settan upp á sjöunda áratugnum, oftast án samþykkis. Málið er nú rannsakað sem alvarlegt mannréttindabrot og sem tákn um nýlenduarfleifð Dana í Grænlandi. Málið kom fyrst að fullu fram í fjölmiðlum árið 2017, þegar danskir blaðamenn opinberuðu skjöl sem sýndu umfang málsins. Um helmingur kynþroska stúlkna á Grænlandi voru þá gerðar ófrjóar. Í kjölfarið kröfðust grænlensk stjórnvöld opinberrar rannsóknar og viðurkenningar á brotum Dana gegn grænlenskum konum. Spíralmálið er oft nefnt sem dæmi um nýlenduvald Dana og um skort á virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti Grænlendinga. Ísland og Grænland Fullveldi Íslands árið 1918 og stofnun lýðveldis árið 1944 voru góð fordæmi fyrir aðrar þjóðir á Norðurlöndum sem vildu losna undan yfirráðum Dana. Grænlenskir sjálfstæðissinnar hafa oft nefnt Ísland sem innblástur og fyrirmynd, þar sem Íslendingar sýndu að lítið þjóðríki geti staðið á eigin fótum. Íslensk stjórnvöld hafa jafnan viðurkennt rétt Grænlendinga til sjálfsákvörðunarréttar samkvæmt alþjóðalögum. Á vettvangi Norðurlandaráðs hefur Ísland verið jákvætt gagnvart því að styrkja stöðu Grænlendinga og Færeyinga sem sjálfstæðra fulltrúa í ráðinu, og Ísland hefur oft tekið undir sjónarmið um að Grænland þurfi að hafa sjálfstæða rödd á alþjóðavettvangi, jafnvel þótt það sé enn hluti af danska ríkinu. Bandaríkin hafa sýnt Grænlandi aukinn áhuga og vilja efla beint samband við grænlensk stjórnvöld, án afskipta frá Danmörku. Þetta vakti mikla athygli árið 2019 þegar Donald Trump forseti Bandaríjanna lét kanna möguleikann á að kaupa Grænland af Dönum. Þótt mörgum hafi þótt hugmyndin fjarstæðukennd, endurspeglaði hún raunverulega áhuga Bandaríkjanna á að tryggja sér áhrif á svæðinu. Bandaríkin hafa aukið fjárhagslega og pólitíska aðstoð til Grænlands, til dæmis með því að opna bandaríska ræðisskrifstofu í Nuuk árið 2020. Bandaríkin líta á Grænland sem afar mikilvægt hernaðarlegt varnar- og eftirlitssvæði, auðlindageymslu og lykilhlutverk í norðurslóðapólitík, og vilja tryggja áframhaldandi áhrif sín og bandalagsríkja sinna á Grænlandi. Grænlendingar eiga sjálfir að ráða sinni framtíð og sínum örlögum. Þeir ákváðu að segja sig úr Evrópusambandinu og vilja nú slíta sig alfarið úr sambandi við Dani, þrátt fyrir rúmlega 3 milljarða danskra króna í árlegan styrk frá Dönum.Íslendingar ættu að styðja af fullum krafti við sjálfstæðisbaráttu Grænlands. Því vekur því furðu að íslenskir ráðamenn lýsi ítrekað yfir að þeir „standi með Dönum“. Í sjálfstæðismálum Grænlands ætti Ísland að styðja málstað Grænlendinga! Höfundur er læknir og fullveldissinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Júlíus Valsson Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Grænland og Danmörk Í Napóleonsstyrjöldinni veðjaði Danmörk/Noregur á rangan hest og eftir tap Frakka neyddist Danmörk til að afsala sér völdum yfir Noregi til Svíþjóðar en hélt yfirráðum sínum yfir Íslandi, Grænlandi og Færeyjum, sem höfðu verið hluti af norska konungsríkinu. (Kiel sáttmálinn 1814). Grænland hafði verið undir Noregi frá 1261 og fór með Noregi inn í danska ríkið. Frá þeim tíma er hægt að tala um formleg dönsk yfirráð yfir Grænlandi, sem síðan hefur verið dönsk nýlenda. Með stjórnarskrárbreytingu 1953 var staða Grænlands sem dönsk nýlenda afnumin og landið formlega skilgreint sem hérað (amt) í danska ríkinu. Grænlendingar urðu þá danskir ríkisborgarar. Grænland og ESB Þegar Danmörk gekk í ESB árið 1973 (þá Efnahagsbandalagið, EBE) fylgdi Grænland með í kaupunum, enda var það þá danskt hérað. Eftir að Grænlendingar fengu aukna sjálfstjórn árið 1979 var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla 1982 um aðild að ESB. Niðurstaðan var að meirihluti Grænlendinga vildi úrsögn úr ESB, aðallega vegna óánægju þeirra með sjávarútvegsstefnu ESB, sem Grænlendingar töldu skerða stjórn þeirra á eigin fiskimiðum. Grænland yfirgaf svo ESB árið 1985, en er þó enn hluti af Danmörku. Grænland er skilgreint af ESB sem hluti af ”Ytri löndum og landsvæðum ESB” (Overseas Countries and Territories, OCT) sem eru svæði sem tengjast ESB ríkjum stjórnarfarslega en sem eru ekki hluti af ESB. Þetta þýðir að Grænland er ekki hluti af innri markaðnum eða tollabandalaginu, en hefur sérstök viðskiptakjör og samstarfssamninga við ESB. Þrátt fyrir aukna heimastjórn og sjálfstjórn hafa Danir enn formlegt vald yfir mikilvægum málum á Grænlandi, svo sem utanríkismálum, varnarmálum og myntmálum. Grænland er auðugasta ríki heims. Grænland býr yfir góifurlegum náttúruauðlindum: sjávardýrum, málmum (sjaldgæfum jarðefnum, úrani, gulli, járni o.fl.), vatnsafli og möguleikum á olíu- og gasvinnslu. Margir telja að tekjur af þessum auðlindum ættu að renna beint til Grænlendinga, ekki Dana. Sjálfstæði gæti gert Grænlendingum kleift að gera eigin samninga við ríki og fyrirtæki um nýtingu auðlinda myndi færa Grænlendingum óskorað vald yfir eigin framtíð og stefnumótun. Sjálfstæði Grænlands Samkvæmt alþjóðalögum, meðal annars stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, eiga þjóðir rétt á sjálfsákvörðun. Margir Grænlendingar telja að fullveldi sé eðlilegt framhald af sjálfstæðisbaráttu sinni. Grænlendingar eru flestir Inúítar með eigin tungumál, hefðir og menningu, sem er mjög frábrugðin dönsku og danskri menningu. Margir telja því að sjálfstæði Grænlands styrki og verndi grænlenska menningu betur en tengsl við Danmörku, þar sem danska hefur lengi haft yfirburði í stjórnsýslu og menntakerfi landsins. Í hugum Grænlendinga hafa áhrif danskra yfirráða verið neikvæð, sem kemur fram meðal annars í ójafnræði í menntun, launum, heilbrigðisþjónustu, nauðungarflutningum og alvarlegu misrétti gagnvart íbúum og menningu landsins (sbr. spíralmálið). Sjálfstæði væri táknrænn réttarbót og leið til að endurheimta þjóðarstolt. Spíralmálið „Spíralmálið“ (lykkjumálið) í Grænlandi var skipulagt verkefni þar sem þúsundir grænlenskra stúlkna og kvenna fengu spírala (getnaðarvarnerlykkjur) settan upp á sjöunda áratugnum, oftast án samþykkis. Málið er nú rannsakað sem alvarlegt mannréttindabrot og sem tákn um nýlenduarfleifð Dana í Grænlandi. Málið kom fyrst að fullu fram í fjölmiðlum árið 2017, þegar danskir blaðamenn opinberuðu skjöl sem sýndu umfang málsins. Um helmingur kynþroska stúlkna á Grænlandi voru þá gerðar ófrjóar. Í kjölfarið kröfðust grænlensk stjórnvöld opinberrar rannsóknar og viðurkenningar á brotum Dana gegn grænlenskum konum. Spíralmálið er oft nefnt sem dæmi um nýlenduvald Dana og um skort á virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti Grænlendinga. Ísland og Grænland Fullveldi Íslands árið 1918 og stofnun lýðveldis árið 1944 voru góð fordæmi fyrir aðrar þjóðir á Norðurlöndum sem vildu losna undan yfirráðum Dana. Grænlenskir sjálfstæðissinnar hafa oft nefnt Ísland sem innblástur og fyrirmynd, þar sem Íslendingar sýndu að lítið þjóðríki geti staðið á eigin fótum. Íslensk stjórnvöld hafa jafnan viðurkennt rétt Grænlendinga til sjálfsákvörðunarréttar samkvæmt alþjóðalögum. Á vettvangi Norðurlandaráðs hefur Ísland verið jákvætt gagnvart því að styrkja stöðu Grænlendinga og Færeyinga sem sjálfstæðra fulltrúa í ráðinu, og Ísland hefur oft tekið undir sjónarmið um að Grænland þurfi að hafa sjálfstæða rödd á alþjóðavettvangi, jafnvel þótt það sé enn hluti af danska ríkinu. Bandaríkin hafa sýnt Grænlandi aukinn áhuga og vilja efla beint samband við grænlensk stjórnvöld, án afskipta frá Danmörku. Þetta vakti mikla athygli árið 2019 þegar Donald Trump forseti Bandaríjanna lét kanna möguleikann á að kaupa Grænland af Dönum. Þótt mörgum hafi þótt hugmyndin fjarstæðukennd, endurspeglaði hún raunverulega áhuga Bandaríkjanna á að tryggja sér áhrif á svæðinu. Bandaríkin hafa aukið fjárhagslega og pólitíska aðstoð til Grænlands, til dæmis með því að opna bandaríska ræðisskrifstofu í Nuuk árið 2020. Bandaríkin líta á Grænland sem afar mikilvægt hernaðarlegt varnar- og eftirlitssvæði, auðlindageymslu og lykilhlutverk í norðurslóðapólitík, og vilja tryggja áframhaldandi áhrif sín og bandalagsríkja sinna á Grænlandi. Grænlendingar eiga sjálfir að ráða sinni framtíð og sínum örlögum. Þeir ákváðu að segja sig úr Evrópusambandinu og vilja nú slíta sig alfarið úr sambandi við Dani, þrátt fyrir rúmlega 3 milljarða danskra króna í árlegan styrk frá Dönum.Íslendingar ættu að styðja af fullum krafti við sjálfstæðisbaráttu Grænlands. Því vekur því furðu að íslenskir ráðamenn lýsi ítrekað yfir að þeir „standi með Dönum“. Í sjálfstæðismálum Grænlands ætti Ísland að styðja málstað Grænlendinga! Höfundur er læknir og fullveldissinni.
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar