Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir, Stefán Yngvi Pétursson, Rósa Líf Darradóttir og Anahita S. Babaei skrifa 23. júní 2025 14:00 Á Íslandi var viðburðarík vika fyrir hvali, fréttir bárust af því að háhyrningur hefði strandað í Grafarvogi, að Norræna hefði siglt á hnúfubak og stór grindhvalavaða strandað við Ólafsfjörð. Við erum minnt á það að allt í kringum landið okkar er ríkt dýralíf og líffræðileg fjölbreytni sem á undir högg að sækja vegna ágangs manna og loftslagsbreytinga. Það var fallegt að sjá hversu margt fólk var tilbúið að stökkva af stað og bjarga bæði háhyrningnum í Grafarvogi og grindhvölunum við Ólafsfjörð, en þar tókst björgunarsveitum úr nærsveitum að bjarga öllum 60-70 grindhvölunum sem höfðu strandað. „Losuðu stórt hvalshræ af stefni Norrænu”. Á sama tíma og svo margt fólk er tilbúið að hjálpa dýrum í neyð þá var leitt að sjá fjölmiðla flytja fréttir af hnúfubak sem siglt var á og festist á stefni Norrænu sem „hræ”, þrátt fyrir að ekki var vitað hvort hvalurinn var lifandi eða dauður þegar siglt var á hann. Það er nefnilega sífellt algengara að skip sigli á og bani hvölum, vegna aukinna skipasiglinga þá er það ein stærsta ógn við líf hvala. Fréttaflutningur af hnúfubak á stefni Norrænu virðast eins og svo oft vera skrifaðar út frá tilkynningum frá fyrirtækjum, í þetta sinn Norrænu og án gagnrýninnar skoðunar blaðamanna. Það hentar að sjálfsögðu betur ferjufyrirtækinu að greina frá árekstrinum á þann hátt að þau hefðu óvart keyrt á dáinn hval „sem olli þeim miklu veseni að losa” heldur en að upplýsa að mögulega sigldu þau á lifandi dýr sem við það lét lífið. Þrátt fyrir ábendingar frá Hvalavinum til fjölmiðla að ekki væri staðfest að hvalurinn hefði verið dáinn þegar á hann var siglt þá létu fjölmiðlar fyrirsagnirnar standa. Fyrirsögn á Vísi var „Sigldi inn í Seyðisfjörð með hvalshræ á stefninu”. Við í Hvalavinum bentum á að ef rúta hefði keyrt á hest þá hefðu fréttir af atvikinu sennilega ekki verið á þann veg að „hestshræ sat fast á rútu” heldur hefði lífi hests verið sýnd meiri virðing „Rúta keyrði á hest sem við það lét lífið” eða eins og þegar keyrt var á hest um árið „Urðu að aflífa hest eftir að keyrt var á hann í Kömbunum”. Það eru dæmi um fyrirsagnir sem sýna að það sé virðing fyrir lífi dýra en ekki með þeim formerkjum að þau séu að valda farartækjum „óþægindum”. Það er algeng neikvæð og lítillækkandi orðræða um sjávardýr og að þau séu talin minna virði en landdýr sem við þekkjum betur, en þau eru líkt og landdýr, skyni gæddar verur og jafn mikils virði. Skjáskot frá ruv.is „Annars vorum við að spá hvort að Færeyingarnir í Norrænu vildu ekki bara hirða hann,“ sagði Víðir Gunnarsson, starfsmaður Norrænu (Smyril line cargo). Á sama tíma og við sjáum Íslendinga bregðast við með samhug og samstöðu til að bjarga hvölum, er óhjákvæmilegt að bera það saman við það sem enn á sér stað í Færeyjum, þar sem hundruð grindhvala eru drepin ár hvert í svokölluðum grindadrápum. Hvalavinir hafa ítrekað beint erindi til færeyskra stjórnvalda með beiðni um að hætta þessum veiðum. Samstaðan í Ólafsfirði sýnir að aðrar leiðir eru færar, þar sem fólk kemur saman til að vernda sjávarlíf frekar en að binda endi á það. Það er mikilvægt að horfa til stærri samhengis í þessu máli. Áreksturinn við Norrænu er ekki einangrað tilfelli heldur hluti af stærra vandamáli Að auki hafa rannsóknir sýnt að hljóðmengun frá skipum og hernaðarlegum sonarbúnaði raskar bæði samskiptum og hegðun hvala. Á sama tíma eykst plastmengun í höfunum, þar sem hvalir gleypa plast, flækjast í rusli og veiðarfærum, sem hefur alvarlegar afleiðingar fyrir líf þeirra og heilsu. Mynd: Stefán Yngvi Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna Í síðastliðinni viku var Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna (UNOC) þar sem Jóhann Páll Jóhannsson Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra lýsti því yfir að Ísland myndi vernda 30% af hafssvæði fyrir 2028 en það er hluti af skuldbindingum 30 by 30 í samningi sem fyrri ríkisstjórn skrifaði undir. Jóhann Páll flutti ræðu og tók þátt í viðburðum með íslenskri sendinefnd. Það er jákvætt sem fram kom að Ísland leggi áherslu á metnaðarfullan alþjóðasamning gegn plastmengun, sem taki á öllum lífsferli plasts, og ætli að beita sér fyrir því að samningaviðræðum ljúki í Genf í ágúst. En Ísland hefur staðið fyrir tveimur vísindaráðstefnum um plastmengun á Norðurslóðum og mun halda þá þriðju árið 2026 með áherslu á Atlantshafið. Einnig styður Ísland alþjóðlegan lagaramma um hafið og vinnur að fullgildingu BBNJ-samningsins um vernd líffræðilegrar fjölbreytni í úthafinu. Að auki leiðir Ísland Bláfæðubandalagið og leggur áherslu á hlutverk sjávarfangs í fæðuöryggi og loftslagsmálum. Ekki minnst á velferð sjávardýra í samningum Alþjóðleg regnhlífasamtök dýraverndarsamtaka (World Federation for Animals) héldu bæði viðburði á Hafráðstefnunni og samantektarfund eftir hann þar sem þau vildu vekja athygli á að pólitísk yfirlýsing ráðstefnunnar hafi verið jákvæð að hluta til, en gengur ekki nógu langt í málefnum sem nauðsynleg eru til að tryggja raunverulega vernd sjávardýra. Þó yfirlýsingin nefni plastmengun og sjálfbærar fiskveiðar, vanti bæði siðferðilega sýn og skýr markmið til að tengja náttúruvernd við velferð sjávardýra. Á meðal jákvæðra atriða var hvatning til alþjóðastofnana, einkum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar SÞ (FAO), um að bregðast við svokölluðum „drauganetum“ – yfirgefnum og glötuðum veiðibúnaði sem heldur áfram að drepa fjölda dýra og veldur verulegri plastmengun. Yfirlýsingin hvetur ríki til að íhuga fullgildingu BBNJ-samningsins um líffræðilega fjölbreytni í úthafinu, en á móti vantar í yfirlýsinguna afstöðu gegn skaðlegum veiðiaðferðum eins og botnvörpuveiðum og hátt hlutfall meðafla, sem áfram valda verulegu tjóni á vistkerfum sjávar. Lítið sem ekkert er minnst á velferð dýra, hvorki í tengslum við veiðiaðferðir né þess að draga úr neyslu sjávarfangs. Þá er ekki tekið tillit til hlutverks sjávardýra og lífvera í loftslagskerfi þrátt fyrir aukna vísindalega þekkingu á mikilvægi tegunda eins og fiska, hvala, hákarla og svifs í kolefnisbindingu og til að viðhalda vistfræðilegu jafnvægi. Hvalavinum var boðið, ásamt fleiri hagsmunasamtökum, á samantektarfund með ráðherra föstudaginn 20. júní og kom þeim sjónarmiðum á framfæri að vonbrigði voru að ráðherra minntist ekki á hvalveiðar íslendinga á hafráðstefnunni og vilja ríkisstjórnar og þjóðarinnar til að binda enda á þær í eitt skipti fyrir öll. Utanríkisráðuneytið Mannhverf viðhorf og orðræða Samtök eins og Hvalavinir sem beita sér fyrir aukinni vernd og velferð sjávardýra vilja minna á að í hafinu búa margbreytilegar og stórkostlegar skepnur sem mikilvægt er að vernda. Sú mannhverfa orðræða að hafið sé auðlind sem við megum og eigum að nýta til fulls og að hlutverk hafsins sé fyrst og fremst að sjá okkur mannfólki fyrir fæðu ætti að vera liðin tíð, nú þegar við vitum hversu klár, félagslynd og eljusöm dýr búa í hafinu og hversu mikilvæg vistkerfi sjávar eru fyrir loftslagskerfi og jörðina alla. Helmingur af súrefni í andrúmslofti kemur úr hafi. Ef við ætlum að standa við skuldbindingar til að vernda hafið þá ættum við að byrja á því að breyta orðræðu okkar og tala af virðingu og umhyggju um sjávardýr. Við hvetjum fjölmiðla og stjórnmálamenn að venja sig á það og með því ganga fram með góðu fordæmi. Undirrituð, Valgerður Árnadóttir, formaður Hvalavina vernd hafsins Stefán Yngvi Pétursson, listamaður fyrir náttúruvernd og dýravelferð Rósa Líf Darradóttir, formaður Samtaka um dýravelferð Anahita S. Babaei, aðgerðasinni, lista- og kvikmyndagerðarkona Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Valgerður Árnadóttir Rósa Líf Darradóttir Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Á Íslandi var viðburðarík vika fyrir hvali, fréttir bárust af því að háhyrningur hefði strandað í Grafarvogi, að Norræna hefði siglt á hnúfubak og stór grindhvalavaða strandað við Ólafsfjörð. Við erum minnt á það að allt í kringum landið okkar er ríkt dýralíf og líffræðileg fjölbreytni sem á undir högg að sækja vegna ágangs manna og loftslagsbreytinga. Það var fallegt að sjá hversu margt fólk var tilbúið að stökkva af stað og bjarga bæði háhyrningnum í Grafarvogi og grindhvölunum við Ólafsfjörð, en þar tókst björgunarsveitum úr nærsveitum að bjarga öllum 60-70 grindhvölunum sem höfðu strandað. „Losuðu stórt hvalshræ af stefni Norrænu”. Á sama tíma og svo margt fólk er tilbúið að hjálpa dýrum í neyð þá var leitt að sjá fjölmiðla flytja fréttir af hnúfubak sem siglt var á og festist á stefni Norrænu sem „hræ”, þrátt fyrir að ekki var vitað hvort hvalurinn var lifandi eða dauður þegar siglt var á hann. Það er nefnilega sífellt algengara að skip sigli á og bani hvölum, vegna aukinna skipasiglinga þá er það ein stærsta ógn við líf hvala. Fréttaflutningur af hnúfubak á stefni Norrænu virðast eins og svo oft vera skrifaðar út frá tilkynningum frá fyrirtækjum, í þetta sinn Norrænu og án gagnrýninnar skoðunar blaðamanna. Það hentar að sjálfsögðu betur ferjufyrirtækinu að greina frá árekstrinum á þann hátt að þau hefðu óvart keyrt á dáinn hval „sem olli þeim miklu veseni að losa” heldur en að upplýsa að mögulega sigldu þau á lifandi dýr sem við það lét lífið. Þrátt fyrir ábendingar frá Hvalavinum til fjölmiðla að ekki væri staðfest að hvalurinn hefði verið dáinn þegar á hann var siglt þá létu fjölmiðlar fyrirsagnirnar standa. Fyrirsögn á Vísi var „Sigldi inn í Seyðisfjörð með hvalshræ á stefninu”. Við í Hvalavinum bentum á að ef rúta hefði keyrt á hest þá hefðu fréttir af atvikinu sennilega ekki verið á þann veg að „hestshræ sat fast á rútu” heldur hefði lífi hests verið sýnd meiri virðing „Rúta keyrði á hest sem við það lét lífið” eða eins og þegar keyrt var á hest um árið „Urðu að aflífa hest eftir að keyrt var á hann í Kömbunum”. Það eru dæmi um fyrirsagnir sem sýna að það sé virðing fyrir lífi dýra en ekki með þeim formerkjum að þau séu að valda farartækjum „óþægindum”. Það er algeng neikvæð og lítillækkandi orðræða um sjávardýr og að þau séu talin minna virði en landdýr sem við þekkjum betur, en þau eru líkt og landdýr, skyni gæddar verur og jafn mikils virði. Skjáskot frá ruv.is „Annars vorum við að spá hvort að Færeyingarnir í Norrænu vildu ekki bara hirða hann,“ sagði Víðir Gunnarsson, starfsmaður Norrænu (Smyril line cargo). Á sama tíma og við sjáum Íslendinga bregðast við með samhug og samstöðu til að bjarga hvölum, er óhjákvæmilegt að bera það saman við það sem enn á sér stað í Færeyjum, þar sem hundruð grindhvala eru drepin ár hvert í svokölluðum grindadrápum. Hvalavinir hafa ítrekað beint erindi til færeyskra stjórnvalda með beiðni um að hætta þessum veiðum. Samstaðan í Ólafsfirði sýnir að aðrar leiðir eru færar, þar sem fólk kemur saman til að vernda sjávarlíf frekar en að binda endi á það. Það er mikilvægt að horfa til stærri samhengis í þessu máli. Áreksturinn við Norrænu er ekki einangrað tilfelli heldur hluti af stærra vandamáli Að auki hafa rannsóknir sýnt að hljóðmengun frá skipum og hernaðarlegum sonarbúnaði raskar bæði samskiptum og hegðun hvala. Á sama tíma eykst plastmengun í höfunum, þar sem hvalir gleypa plast, flækjast í rusli og veiðarfærum, sem hefur alvarlegar afleiðingar fyrir líf þeirra og heilsu. Mynd: Stefán Yngvi Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna Í síðastliðinni viku var Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna (UNOC) þar sem Jóhann Páll Jóhannsson Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra lýsti því yfir að Ísland myndi vernda 30% af hafssvæði fyrir 2028 en það er hluti af skuldbindingum 30 by 30 í samningi sem fyrri ríkisstjórn skrifaði undir. Jóhann Páll flutti ræðu og tók þátt í viðburðum með íslenskri sendinefnd. Það er jákvætt sem fram kom að Ísland leggi áherslu á metnaðarfullan alþjóðasamning gegn plastmengun, sem taki á öllum lífsferli plasts, og ætli að beita sér fyrir því að samningaviðræðum ljúki í Genf í ágúst. En Ísland hefur staðið fyrir tveimur vísindaráðstefnum um plastmengun á Norðurslóðum og mun halda þá þriðju árið 2026 með áherslu á Atlantshafið. Einnig styður Ísland alþjóðlegan lagaramma um hafið og vinnur að fullgildingu BBNJ-samningsins um vernd líffræðilegrar fjölbreytni í úthafinu. Að auki leiðir Ísland Bláfæðubandalagið og leggur áherslu á hlutverk sjávarfangs í fæðuöryggi og loftslagsmálum. Ekki minnst á velferð sjávardýra í samningum Alþjóðleg regnhlífasamtök dýraverndarsamtaka (World Federation for Animals) héldu bæði viðburði á Hafráðstefnunni og samantektarfund eftir hann þar sem þau vildu vekja athygli á að pólitísk yfirlýsing ráðstefnunnar hafi verið jákvæð að hluta til, en gengur ekki nógu langt í málefnum sem nauðsynleg eru til að tryggja raunverulega vernd sjávardýra. Þó yfirlýsingin nefni plastmengun og sjálfbærar fiskveiðar, vanti bæði siðferðilega sýn og skýr markmið til að tengja náttúruvernd við velferð sjávardýra. Á meðal jákvæðra atriða var hvatning til alþjóðastofnana, einkum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar SÞ (FAO), um að bregðast við svokölluðum „drauganetum“ – yfirgefnum og glötuðum veiðibúnaði sem heldur áfram að drepa fjölda dýra og veldur verulegri plastmengun. Yfirlýsingin hvetur ríki til að íhuga fullgildingu BBNJ-samningsins um líffræðilega fjölbreytni í úthafinu, en á móti vantar í yfirlýsinguna afstöðu gegn skaðlegum veiðiaðferðum eins og botnvörpuveiðum og hátt hlutfall meðafla, sem áfram valda verulegu tjóni á vistkerfum sjávar. Lítið sem ekkert er minnst á velferð dýra, hvorki í tengslum við veiðiaðferðir né þess að draga úr neyslu sjávarfangs. Þá er ekki tekið tillit til hlutverks sjávardýra og lífvera í loftslagskerfi þrátt fyrir aukna vísindalega þekkingu á mikilvægi tegunda eins og fiska, hvala, hákarla og svifs í kolefnisbindingu og til að viðhalda vistfræðilegu jafnvægi. Hvalavinum var boðið, ásamt fleiri hagsmunasamtökum, á samantektarfund með ráðherra föstudaginn 20. júní og kom þeim sjónarmiðum á framfæri að vonbrigði voru að ráðherra minntist ekki á hvalveiðar íslendinga á hafráðstefnunni og vilja ríkisstjórnar og þjóðarinnar til að binda enda á þær í eitt skipti fyrir öll. Utanríkisráðuneytið Mannhverf viðhorf og orðræða Samtök eins og Hvalavinir sem beita sér fyrir aukinni vernd og velferð sjávardýra vilja minna á að í hafinu búa margbreytilegar og stórkostlegar skepnur sem mikilvægt er að vernda. Sú mannhverfa orðræða að hafið sé auðlind sem við megum og eigum að nýta til fulls og að hlutverk hafsins sé fyrst og fremst að sjá okkur mannfólki fyrir fæðu ætti að vera liðin tíð, nú þegar við vitum hversu klár, félagslynd og eljusöm dýr búa í hafinu og hversu mikilvæg vistkerfi sjávar eru fyrir loftslagskerfi og jörðina alla. Helmingur af súrefni í andrúmslofti kemur úr hafi. Ef við ætlum að standa við skuldbindingar til að vernda hafið þá ættum við að byrja á því að breyta orðræðu okkar og tala af virðingu og umhyggju um sjávardýr. Við hvetjum fjölmiðla og stjórnmálamenn að venja sig á það og með því ganga fram með góðu fordæmi. Undirrituð, Valgerður Árnadóttir, formaður Hvalavina vernd hafsins Stefán Yngvi Pétursson, listamaður fyrir náttúruvernd og dýravelferð Rósa Líf Darradóttir, formaður Samtaka um dýravelferð Anahita S. Babaei, aðgerðasinni, lista- og kvikmyndagerðarkona
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun