Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar 6. júní 2025 11:00 Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Mest lesið Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun