Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar 29. maí 2025 06:01 Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Leikskólar Fæðingarorlof Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Mest lesið Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Olafsdóttir Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmar Heiðdal Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ég neita að trúa... Guðlaug Kristjánsdóttir Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Olafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmar Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar