Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar 29. maí 2025 06:01 Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Leikskólar Fæðingarorlof Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hafa kröfur um aukna þjónustu og lengri opnunartíma leikskóla orðið háværari. Kröfur sem oft eru settar fram með skírskotun til þarfa foreldra og atvinnulífs, en sem í raun spegla afturför í réttindum barna og fjölskyldna. Sveigjanlegur opnunartími leikskóla er til að þóknast vinnumarkaðinum fremur en þörfum barna. Jafnrétti kynjanna er notað sem rök fyrir því að ef leikskólinn lokar of snemma bitni það á konum og þeirra starfsframa og atvinnumöguleikum. Sannarlega hallar enn á konur á atvinnumarkaði og þær bera vissulega meiri byrðar hvað varðar umönnun og heimilisstörf. Hins vegar gleymist oft þriðji aðilinn í þessari jöfnu, barnið. Leikskólinn sem samstarf – ekki afleysing Foreldrar sem taka þá ákvörðun að eignast barn bera jafna ábyrgð á uppeldi þess og umönnun. Leikskólinn er mikilvægur sem fyrsta skólastig, en hlutverk hans er að styðja við foreldra – ekki leysa þá af hólm. Þegar leikskólar verða að geymslustofnunum frá klukkan sjö að morgni til sex að kvöldi, berum við ekki lengur virðingu fyrir réttindum barna til nándar, tengsla og samveru með foreldrum sínum. Það er komin tími til að staldra við og spyrja hver réttur barna sé gagnvart samveru og umhyggju foreldra. Í ljósi umræðu síðustu daga vekur það athygli að uppi eru hugmyndir um að dvalartími barna eigi að nálgast 10 klukkustundir á dag, fyrir utan ferðir til og frá leikskóla, mun lengri tíma en mörg fullorðin verja á vinnustað. Slíkt er í hróplegu ósamræmi við kröfur verkalýðsfélaga um styttingu vinnuvikunnar fjölskyldulífi til góða. Réttur barnsins til tengsla og nándar Samkvæmt Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem lögfestur var á Íslandi árið 2013, á hvert barn rétt á að lifa með fjölskyldu sinni (12. og 18. gr.), og að njóta umönnunar, verndar og tíma með foreldrum sínum (5. gr.). Uppeldisábyrgðin er í höndum foreldra, stjórnvöld eiga að styðja við þá ábyrgð en ekki grafa undan henni með því draga taum hagnaðardifins atvinnulífs sem eirir engu og krefst stöðugt fjarveru foreldra frá börnum sínum. Tengslarof Börn þurfa tíma með foreldrum sínum til að mynda örugg geðtengsl og þróa félagsfærni, þætti sem hafa áhrif langt fram á fullorðinsár. Rannsóknir sýna að langur dagur á stofnun, samfara takmarkaðri fjölskyldusamveru, getur haft neikvæð áhrif á tilfinningaþroska, hegðun og tengslamyndun barna. Slíkt tengslarof eykur hættu á vanlíðan, kvíða og hegðunarvanda síðar á lífsleiðinni. Fjölskyldur í forgang – ekki markaðurinn Á tímum þar sem umræðan um geðheilbrigði barna og ungmenna er brýnni en nokkru sinni, er nauðsynlegt að staldra við. Ef markmiðið er að virða réttindi barna og styðja við fjölskyldur, þá ætti áherslan að beinast að styttri en gæðaríkri leikskóladvöl. Þar þarf atvinnulífið að koma að borðinu með sveigjanlegum vinnutíma, styttri vinnuviku og auknu svigrúmi foreldra til að sinna börnum sínum. Fæðingarorlof er mannréttindi Fæðingarorlof foreldra þarf að lengja og tryggja að greiðslur úr fæðingarorlofssjóði séu raunverulegur stuðningur sem gerir foreldrum kleift að sinna börnum sínum án þess að þurfa að bera fjárhagslegt tap. Krafan ætti ekki að vera sú að fjölskyldur aðlagi sig að kröfum markaðarins, heldur að samfélagið setji fjölskylduna í fyrsta sæti. Réttur barns til samveru og tengsla við foreldra sína á að vera óumdeildur. Í því felst raunverulegt jafnrétti. Að bæði foreldrar og börn fái rétt til samvista og að samfélagið hlúi að tengslum þeirra. Þar liggur grunnur að heilbrigðu og farsælu samfélagi – samfélagi sem styður við uppeldi og farsæld barna og dregur þar með úr framtíðarálagi á velferðarkerfin. Foreldrar ættu að stíga fram og krefjast þess að réttur þeirra til samveru við börn sín sé virtur. Það er ekki eingöngu siðferðileg krafa – heldur forsenda fyrir því að ungt fólk treysti sér til að stofna fjölskyldu. Að ala upp barn er samfélagsverkefni Réttur barna til nándar og tengsla við foreldra verður að vera leiðarljós í stefnumótun um fæðingarorlof og fjölskyldumál, ekki afgangsstærð í fjárhagsáætlun ríkisins eða skammvinnir hagsmunir atvinnulífs. Hvernig getur það talist farsælt fyrir börn að eyða meiri hluta vökutímans langt frá þeim sem elska þau mest og þekkja þau best? Án sinna nánustu bandamanna, foreldra sinna. Það er vissulega hægt að eiga bæði farsælan starfsferil og ala upp barn. En það krefst þess að samfélagið styðji við bæði hlutverkin, með leikskólum sem virða rétt barna og fjölskyldna, með sveigjanlegu vinnuumhverfi og með þeirri grundvallar viðhorfsbreytingu að uppeldi sé sameiginlegt samfélagslegt gildi, ekki einkamál foreldra eða þjónustumál leikskóla. Foreldrar þurfa að standa saman, skipta með sér verkum og axla ábyrgð á börnunum sínum, innan og utan leikskólatíma. Því við skulum ekki gleyma. Að ala upp barn er ekki hindrun, heldur eitt af dýrmætustu verkefnum sem foreldar taka að sér. Er það ekki, þegar allt kemur til alls, kjarninn í því sem við köllum farsælt samfélag? Höfundur er menntunarfræðingur og leikskólastjóri
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun