Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar 28. apríl 2025 08:30 Það er freistandi að taka undir hugmyndir á borð við „hlustum á börnin“, „snemmtæk íhlutun“ eða „aukin virkni atvinnuleitenda“. Slíkar yfirlýsingar eru hlýlegar á yfirborðinu og gefa til kynna að ábyrg stjórnvöld hyggist efla velferð samfélagsins með metnaðarfullum aðgerðum. En þegar þróun þessara stefna er skoðuð nánar, einkum hvernig þær skarast á milli ólíkra málaflokka , kemur í ljós önnur og dekkri mynd: Ásýnd velferðar þar sem dregið er úr stuðningi og auknar byrðar eru lagðar á þá sem minnst mega sín. Sýndarvelferð Hækkun örorkulífeyris hljómar vel. Pólitískt vinsæl aðgerð og hagræn innspýting. Fjármunir renna hratt í mat, húsnæði og lyf, því öryrkjar hafa sjaldan sparnaðargetu. En þegar stjórnmálaflokkur sem hefur brotið lög fær aðgang að viðkvæmum gögnum og stýrir aðstoðinni sjálfur, vakna spurningar: Er verið að styðja fólk eða skrá það, stýra því og skilgreina? Þegar sömu aðilar sem meta þörf úthluta úrræðum, dregur úr aðskilnaði valds og velferðar. Traustið sem notendur þurfa að bera – er ekki lengur aðeins faglegt, heldur pólitískt. Þá verður spurningin þessi: Hver skilgreinir þörfina – og í hvaða tilgangi? Janus – þjónusta sem breyttist í óáþreifanlegt framtíðarloforð Lokun Janusar, eina sérhæfða geðendurhæfingarúrræðis landsins fyrir ungt fólk – er lýsandi dæmi. Þrátt fyrir árangur og þúsundir undirskrifta var úrræðinu lokað án þess að raunhæf framtíðaráætlun lægi fyrir. Einstaklingar sem þegar hafa brotakennda vernd, standa nú frammi fyrir tómum loforðum. Ábyrgð færist á milli ráðuneyta og stofnana, á meðan þjónustan sjálf hverfur. Þannig er hættan sú að aðeins þeir sem metnir eru í „mestri neyð“ fái áfram stuðning. Með öðrum orðum: Fólk er hvatt til að vera sem verst statt. Atvinnuleysisbætur – virkni sem magnar óöryggi Á sama tíma er hámarksbótaréttur atvinnuleitenda styttur, en án þess að raunveruleg úrræði taki við. Ábyrgðin færist frá ríkinu yfir á einstaklinga og á sveitarfélög, sem þurfa að axla aukna ábyrgð og bera þyngri kostnað. „Sparnaður“ ríkisins – metinn á fjóra milljarða – virðist í raun tilfærsla á vandanum. Með þverrandi rétti eykst þrýstingurinn á að flokka fólk: Í þá sem ná að bjarga sér – og hina sem lenda í neyðarúrræðum. Stimplun í stað lausna Áhersla á „snemmtæka íhlutun“ í leikskólum lofar góðu, en án raunverulegs fjármagns verða þessar greiningar markmið í sjálfu sér, ekki leið að lausn. Börn eru metin og flokkuð – án þess að tryggð sé raunveruleg aðstoð. Sams konar þróun má sjá í nýju námsmati, þar sem gögnum eru safnað, en aðgerðir og úrbætur eru óljósar. Þannig breytast gögnin í tæki til flokkunar, ekki stuðnings. Flokkun í nafni fjölbreytileikans Breytingar á innritun í framhaldsskóla leggja áherslu á fjölbreytileika og réttlæti. Ný matsviðmið, byggð á huglægum upplýsingum frá nemendum og mati skóla, færa valdið frá nemendum til stofnana. Úr varðveislu sanngjarns aðgengis verður ný tegund flokkunar, nú undir yfirskini réttlætis. Nemendur þurfa áfram að sanna að þeir eigi erindi – en eftir enn óljósari viðmiðum. Úr flokkun í raunverulega velferð Til að sporna gegn þessari þróun og verja raunveruleg réttindi gegn sýndarvelferð og skaðlegri flokkun þarf að efla gagnsæi og lýðræðislegt aðhald í ákvarðanatöku. Mat á þörf á að aðskilja frá úthlutun aðstoðar. Atvinnuleitendur og ungt fólk í vanda þurfa raunverulegt val og fjölbreytni í úrræðum – ekki aðeins neyðarúrræði fyrir þá sem metnir eru „verðugastir“. Þarfagreining á að vera einstaklingsmiðuð og byggð á samráði við notendur, ekki á miðlægum gagnagrunnum sem takmarka sjálfsákvörðunarrétt. Þegar kemur að skólainnritun verður að tryggja raunverulegt valfrelsi. Matskenndar reglur og óljós viðmið mega ekki ryðja sér til rúms á kostnað skýrrar og sanngjarnrar aðkomu nemenda að eigin framtíð. Þannig má byggja velferðarkerfi og menntakerfi sem hlustar – en flokkar ekki. Í þessari þversögn liggur svo kjarni spurningarinnar: Er velferðarkerfið vettvangur lausna – eða smiðja nýrra stimpla? Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flokkur fólksins Mest lesið Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Það er freistandi að taka undir hugmyndir á borð við „hlustum á börnin“, „snemmtæk íhlutun“ eða „aukin virkni atvinnuleitenda“. Slíkar yfirlýsingar eru hlýlegar á yfirborðinu og gefa til kynna að ábyrg stjórnvöld hyggist efla velferð samfélagsins með metnaðarfullum aðgerðum. En þegar þróun þessara stefna er skoðuð nánar, einkum hvernig þær skarast á milli ólíkra málaflokka , kemur í ljós önnur og dekkri mynd: Ásýnd velferðar þar sem dregið er úr stuðningi og auknar byrðar eru lagðar á þá sem minnst mega sín. Sýndarvelferð Hækkun örorkulífeyris hljómar vel. Pólitískt vinsæl aðgerð og hagræn innspýting. Fjármunir renna hratt í mat, húsnæði og lyf, því öryrkjar hafa sjaldan sparnaðargetu. En þegar stjórnmálaflokkur sem hefur brotið lög fær aðgang að viðkvæmum gögnum og stýrir aðstoðinni sjálfur, vakna spurningar: Er verið að styðja fólk eða skrá það, stýra því og skilgreina? Þegar sömu aðilar sem meta þörf úthluta úrræðum, dregur úr aðskilnaði valds og velferðar. Traustið sem notendur þurfa að bera – er ekki lengur aðeins faglegt, heldur pólitískt. Þá verður spurningin þessi: Hver skilgreinir þörfina – og í hvaða tilgangi? Janus – þjónusta sem breyttist í óáþreifanlegt framtíðarloforð Lokun Janusar, eina sérhæfða geðendurhæfingarúrræðis landsins fyrir ungt fólk – er lýsandi dæmi. Þrátt fyrir árangur og þúsundir undirskrifta var úrræðinu lokað án þess að raunhæf framtíðaráætlun lægi fyrir. Einstaklingar sem þegar hafa brotakennda vernd, standa nú frammi fyrir tómum loforðum. Ábyrgð færist á milli ráðuneyta og stofnana, á meðan þjónustan sjálf hverfur. Þannig er hættan sú að aðeins þeir sem metnir eru í „mestri neyð“ fái áfram stuðning. Með öðrum orðum: Fólk er hvatt til að vera sem verst statt. Atvinnuleysisbætur – virkni sem magnar óöryggi Á sama tíma er hámarksbótaréttur atvinnuleitenda styttur, en án þess að raunveruleg úrræði taki við. Ábyrgðin færist frá ríkinu yfir á einstaklinga og á sveitarfélög, sem þurfa að axla aukna ábyrgð og bera þyngri kostnað. „Sparnaður“ ríkisins – metinn á fjóra milljarða – virðist í raun tilfærsla á vandanum. Með þverrandi rétti eykst þrýstingurinn á að flokka fólk: Í þá sem ná að bjarga sér – og hina sem lenda í neyðarúrræðum. Stimplun í stað lausna Áhersla á „snemmtæka íhlutun“ í leikskólum lofar góðu, en án raunverulegs fjármagns verða þessar greiningar markmið í sjálfu sér, ekki leið að lausn. Börn eru metin og flokkuð – án þess að tryggð sé raunveruleg aðstoð. Sams konar þróun má sjá í nýju námsmati, þar sem gögnum eru safnað, en aðgerðir og úrbætur eru óljósar. Þannig breytast gögnin í tæki til flokkunar, ekki stuðnings. Flokkun í nafni fjölbreytileikans Breytingar á innritun í framhaldsskóla leggja áherslu á fjölbreytileika og réttlæti. Ný matsviðmið, byggð á huglægum upplýsingum frá nemendum og mati skóla, færa valdið frá nemendum til stofnana. Úr varðveislu sanngjarns aðgengis verður ný tegund flokkunar, nú undir yfirskini réttlætis. Nemendur þurfa áfram að sanna að þeir eigi erindi – en eftir enn óljósari viðmiðum. Úr flokkun í raunverulega velferð Til að sporna gegn þessari þróun og verja raunveruleg réttindi gegn sýndarvelferð og skaðlegri flokkun þarf að efla gagnsæi og lýðræðislegt aðhald í ákvarðanatöku. Mat á þörf á að aðskilja frá úthlutun aðstoðar. Atvinnuleitendur og ungt fólk í vanda þurfa raunverulegt val og fjölbreytni í úrræðum – ekki aðeins neyðarúrræði fyrir þá sem metnir eru „verðugastir“. Þarfagreining á að vera einstaklingsmiðuð og byggð á samráði við notendur, ekki á miðlægum gagnagrunnum sem takmarka sjálfsákvörðunarrétt. Þegar kemur að skólainnritun verður að tryggja raunverulegt valfrelsi. Matskenndar reglur og óljós viðmið mega ekki ryðja sér til rúms á kostnað skýrrar og sanngjarnrar aðkomu nemenda að eigin framtíð. Þannig má byggja velferðarkerfi og menntakerfi sem hlustar – en flokkar ekki. Í þessari þversögn liggur svo kjarni spurningarinnar: Er velferðarkerfið vettvangur lausna – eða smiðja nýrra stimpla? Höfundur er lögfræðingur.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun