Samfélagsleg ábyrgð Heinemann og Isavia Ólafur Stephensen skrifar 20. mars 2025 07:01 Þýzka fyrirtækið Heinemann mun taka við rekstri Fríhafnarinnar á Keflavíkurflugvelli í vor, eftir að hafa orðið hlutskarpast í útboði sem opinbera hlutafélagið Isavia stóð fyrir. Í fréttatilkynningu, sem gefin var út eftir að gengið var frá samningi Isavia og Heinemann, var honum fagnað af hálfu framkvæmdastjóra viðskipta og þróunar á Keflavíkurflugvelli. „Þetta var allt gert til að tryggja ávinning umfram núverandi fyrirkomulag. Þessi breyting mun skila ávinningi fyrir farþega, flugvöllinn og samfélagið í heild. Við erum að auka tekjur flugvallarins verulega,“ var haft eftir Guðmundi Daða Rúnarssyni. Fríhöfnin á Keflavíkurflugvelli er einn mikilvægasti – og oft mikilvægasti – útsölustaður margra minni og meðalstórra framleiðslufyrirtækja á Íslandi, til dæmis snyrtivöru-, sælgætis- og áfengisframleiðenda. Íslenzkar vörur voru 30% af veltu Fríhafnarinnar árið 2023 og margar af söluhæstu vörum Fríhafnarinnar koma frá minni og meðalstórum fyrirtækjum á Íslandi. Fallegt tal um samfélagsábyrgð Samkvæmt útboðsgögnum, sem Isavia hefur afhent Félagi atvinnurekenda, var skýrt í útboðsferlinu að áfram ætti að gera vörum af þessu tagi hátt undir höfði í Fríhöfninni þótt skipt yrði um rekstraraðila. Þannig kemur fram í útboðslýsingunni að það sé afar mikilvægt að mati Isavia að vöruframboð Fríhafnarinnar ýti undir „tilfinningu fyrir staðnum“. Á Íslandi sé rík hefð fyrir skapandi framleiðslu og tækifæri til að halda á lofti vönduðum vörum frá framleiðendum um allt land í Fríhöfninni, enda sé hún „búðargluggi“ fyrir þessa framleiðendur. Það sé mikilvægt, jafnt fyrir þarfir íslenzkra og erlendra viðskiptavina, að stilla fram íslenzkum vörum og styrkja „staðartilfinninguna“. Í útboðsgögnunum segir, í íslenzkri þýðingu: „Við höfum sérstakan áhuga á hvernig samstarfsaðilar okkar munu vinna með innlendum framleiðendum og birgjum og sýna samfélagslega ábyrgð með því að styðja minni fyrirtæki. Ennfremur erum við opin fyrir því að skoða undanþágur fyrir vaxandi innlend vörumerki sem þið kjósið að halda á lofti og innleiða á flugvellinum á samningstímanum.“ Slíkar undantekningar eru sagðar vera t.d. lækkun veltutengdrar leigu sem Heinemann greiðir Isavia. Veruleikinn: Kröfur um að birgjar lækki verð Isavia hefur ekki viljað afhenda FA tilboð Heinemann, þannig að við vitum ekki hvernig fyrirtækið útlistaði hvernig það hygðist styðja við minni framleiðendur. Við vitum hins vegar hvernig samskipti Heinemann við minni birgja hafa verið á undanförnum vikum, eftir að tilkynnt var í lok janúar að það fengi samninginn um rekstur Fríhafnarinnar. Heinemann hefur lagt fram stífar kröfur um gífurlega háa framlegð af vörum, allt að 70%, sem eru kjör sem ekkert verzlunarfyrirtæki í eðlilegri samkeppni myndi bjóða. Ekki stendur til að hækka verð til farþega, þannig að framlegðarkrafan þýðir að litlu framleiðendurnir verða að lækka verð sitt um tugi prósenta ef þeir vilja áfram hafa aðgang að „búðarglugganum“. Óvíst er að rekstur sumra þessara fyrirtækja þoli slíka verðlækkun. Við þetta bætast kröfur um 90 daga greiðslufrest og að fyrirtækin taki þátt í starfsmannakostnaði, ef þau vilja að starfsfólk Fríhafnarinnar hafi einhverja þekkingu á vörum þeirra. Heinemann misbeitir ráðandi stöðu Það er ekki eins og fyrirtækin, sem í hlut eiga, geti snúið sér til annarra verzlana á Keflavíkurflugvelli og samið við þær um að selja vörur sínar með hagstæðari kjörum. Samningar Isavia leyfa ekki hverjum sem er að selja t.d. snyrtivörur eða áfengi á flugvellinum. Heinemann er í raun að nýta þá ráðandi stöðu, sem íslenzka ríkið hefur afhent félaginu með því að ríkisfyrirtækið Isavia semji við það um rekstur Fríhafnarinnar og þar með einkarétt á sölu sumra vara. Framleiðendur stórra, alþjóðlegra vörumerkja eru í allt annarri stöðu gagnvart Fríhöfninni – sala þeirra á Keflavíkurflugvelli er brotabrot af heildarveltunni. Í tilviki lítilla og meðalstórra íslenzkra fyrirtækja er Fríhöfnin oft stærsti útsölustaðurinn og jafnvel kemur meirihluti veltunnar þaðan í sumum tilvikum. Í þessu samhengi er rétt að rifja upp að Samkeppniseftirlitið hefur ítrekað skilgreint fríhafnarverzlun á Keflavíkurflugvelli sem sérstakan markað. Heinemann er augljóslega ráðandi á þeim markaði. Enginn gerir neina kröfu til þess að íslenzkir framleiðendur fái einhverja sérmeðferð hjá Fríhöfninni, en það er hægt að gera þá kröfu að Heinemann misbeiti ekki markaðsráðandi stöðu sinni. Samkeppnisyfirvöld ættu að hafa augun á því sem fram fer þessa dagana í samskiptum fyrirtækisins og birgja Fríhafnarinnar og grípa inn í ef þörf krefur. Ábyrgð stjórnvalda Íslenzka ríkið ber líka ábyrgð á því hvernig kaupin gerast á eyrinni á Keflavíkurflugvelli. Fyrir rúmum þremur árum beindi Samkeppniseftirlitið tilmælum til stjórnvalda um starfsumhverfi Isavia og samkeppnisaðstæður tengdar Keflavíkurflugvelli. Þar var meðal annars mælzt til þess að settar yrðu reglur um framkvæmd og efni útboða og sérleyfissamninga sem vörðuðu úthlutun á aðstöðu á eða við flugvöllinn, og þar yrðu samkeppnissjónarmið höfð að leiðarljósi. Skemmst er frá því að segja að fjármála- og efnahagsráðuneytið og samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið, sem málið snýr að, hafa ekkert aðhafzt og engar reglur hafa litið dagsins ljós. Ný ríkisstjórn segist vera hlynnt samkeppni og hagstæðum rekstrarskilyrðum fyrirtækja og ætti að taka þetta mál upp af krafti. Auknar tekjur úr vösum birgja Fríhafnarinnar Í útboðsgögnum Isavia er lögð rík áherzla á að Fríhöfnin bjóði farþegum, sem fara um Keflavíkurflugvöll, áfram samkeppnisfært verð. Það er vel. En í ljósi ofangreinds blasir við að hinar „verulega auknu tekjur“ Isavia af samningnum við Heinemann koma þá úr vösum birgja Fríhafnarinnar, þar á meðal lítilla og meðalstórra innlendra framleiðenda – með viðkomu í hagnaði þýzka stórfyrirtækisins. Ávinningur þessa hluta íslenzks samfélags virðist ætla að verða neikvæður og enn sem komið er fer mjög lítið fyrir hinni „samfélagslegu ábyrgð“ sem Heinemann er ætlað að sýna gagnvart minni fyrirtækjum. Vonandi endar það ekki þannig að litlu fyrirtækin leggi upp laupana og „staðartilfinningin“ verði eftir því. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Isavia Verslun Keflavíkurflugvöllur Ólafur Stephensen Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Þýzka fyrirtækið Heinemann mun taka við rekstri Fríhafnarinnar á Keflavíkurflugvelli í vor, eftir að hafa orðið hlutskarpast í útboði sem opinbera hlutafélagið Isavia stóð fyrir. Í fréttatilkynningu, sem gefin var út eftir að gengið var frá samningi Isavia og Heinemann, var honum fagnað af hálfu framkvæmdastjóra viðskipta og þróunar á Keflavíkurflugvelli. „Þetta var allt gert til að tryggja ávinning umfram núverandi fyrirkomulag. Þessi breyting mun skila ávinningi fyrir farþega, flugvöllinn og samfélagið í heild. Við erum að auka tekjur flugvallarins verulega,“ var haft eftir Guðmundi Daða Rúnarssyni. Fríhöfnin á Keflavíkurflugvelli er einn mikilvægasti – og oft mikilvægasti – útsölustaður margra minni og meðalstórra framleiðslufyrirtækja á Íslandi, til dæmis snyrtivöru-, sælgætis- og áfengisframleiðenda. Íslenzkar vörur voru 30% af veltu Fríhafnarinnar árið 2023 og margar af söluhæstu vörum Fríhafnarinnar koma frá minni og meðalstórum fyrirtækjum á Íslandi. Fallegt tal um samfélagsábyrgð Samkvæmt útboðsgögnum, sem Isavia hefur afhent Félagi atvinnurekenda, var skýrt í útboðsferlinu að áfram ætti að gera vörum af þessu tagi hátt undir höfði í Fríhöfninni þótt skipt yrði um rekstraraðila. Þannig kemur fram í útboðslýsingunni að það sé afar mikilvægt að mati Isavia að vöruframboð Fríhafnarinnar ýti undir „tilfinningu fyrir staðnum“. Á Íslandi sé rík hefð fyrir skapandi framleiðslu og tækifæri til að halda á lofti vönduðum vörum frá framleiðendum um allt land í Fríhöfninni, enda sé hún „búðargluggi“ fyrir þessa framleiðendur. Það sé mikilvægt, jafnt fyrir þarfir íslenzkra og erlendra viðskiptavina, að stilla fram íslenzkum vörum og styrkja „staðartilfinninguna“. Í útboðsgögnunum segir, í íslenzkri þýðingu: „Við höfum sérstakan áhuga á hvernig samstarfsaðilar okkar munu vinna með innlendum framleiðendum og birgjum og sýna samfélagslega ábyrgð með því að styðja minni fyrirtæki. Ennfremur erum við opin fyrir því að skoða undanþágur fyrir vaxandi innlend vörumerki sem þið kjósið að halda á lofti og innleiða á flugvellinum á samningstímanum.“ Slíkar undantekningar eru sagðar vera t.d. lækkun veltutengdrar leigu sem Heinemann greiðir Isavia. Veruleikinn: Kröfur um að birgjar lækki verð Isavia hefur ekki viljað afhenda FA tilboð Heinemann, þannig að við vitum ekki hvernig fyrirtækið útlistaði hvernig það hygðist styðja við minni framleiðendur. Við vitum hins vegar hvernig samskipti Heinemann við minni birgja hafa verið á undanförnum vikum, eftir að tilkynnt var í lok janúar að það fengi samninginn um rekstur Fríhafnarinnar. Heinemann hefur lagt fram stífar kröfur um gífurlega háa framlegð af vörum, allt að 70%, sem eru kjör sem ekkert verzlunarfyrirtæki í eðlilegri samkeppni myndi bjóða. Ekki stendur til að hækka verð til farþega, þannig að framlegðarkrafan þýðir að litlu framleiðendurnir verða að lækka verð sitt um tugi prósenta ef þeir vilja áfram hafa aðgang að „búðarglugganum“. Óvíst er að rekstur sumra þessara fyrirtækja þoli slíka verðlækkun. Við þetta bætast kröfur um 90 daga greiðslufrest og að fyrirtækin taki þátt í starfsmannakostnaði, ef þau vilja að starfsfólk Fríhafnarinnar hafi einhverja þekkingu á vörum þeirra. Heinemann misbeitir ráðandi stöðu Það er ekki eins og fyrirtækin, sem í hlut eiga, geti snúið sér til annarra verzlana á Keflavíkurflugvelli og samið við þær um að selja vörur sínar með hagstæðari kjörum. Samningar Isavia leyfa ekki hverjum sem er að selja t.d. snyrtivörur eða áfengi á flugvellinum. Heinemann er í raun að nýta þá ráðandi stöðu, sem íslenzka ríkið hefur afhent félaginu með því að ríkisfyrirtækið Isavia semji við það um rekstur Fríhafnarinnar og þar með einkarétt á sölu sumra vara. Framleiðendur stórra, alþjóðlegra vörumerkja eru í allt annarri stöðu gagnvart Fríhöfninni – sala þeirra á Keflavíkurflugvelli er brotabrot af heildarveltunni. Í tilviki lítilla og meðalstórra íslenzkra fyrirtækja er Fríhöfnin oft stærsti útsölustaðurinn og jafnvel kemur meirihluti veltunnar þaðan í sumum tilvikum. Í þessu samhengi er rétt að rifja upp að Samkeppniseftirlitið hefur ítrekað skilgreint fríhafnarverzlun á Keflavíkurflugvelli sem sérstakan markað. Heinemann er augljóslega ráðandi á þeim markaði. Enginn gerir neina kröfu til þess að íslenzkir framleiðendur fái einhverja sérmeðferð hjá Fríhöfninni, en það er hægt að gera þá kröfu að Heinemann misbeiti ekki markaðsráðandi stöðu sinni. Samkeppnisyfirvöld ættu að hafa augun á því sem fram fer þessa dagana í samskiptum fyrirtækisins og birgja Fríhafnarinnar og grípa inn í ef þörf krefur. Ábyrgð stjórnvalda Íslenzka ríkið ber líka ábyrgð á því hvernig kaupin gerast á eyrinni á Keflavíkurflugvelli. Fyrir rúmum þremur árum beindi Samkeppniseftirlitið tilmælum til stjórnvalda um starfsumhverfi Isavia og samkeppnisaðstæður tengdar Keflavíkurflugvelli. Þar var meðal annars mælzt til þess að settar yrðu reglur um framkvæmd og efni útboða og sérleyfissamninga sem vörðuðu úthlutun á aðstöðu á eða við flugvöllinn, og þar yrðu samkeppnissjónarmið höfð að leiðarljósi. Skemmst er frá því að segja að fjármála- og efnahagsráðuneytið og samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið, sem málið snýr að, hafa ekkert aðhafzt og engar reglur hafa litið dagsins ljós. Ný ríkisstjórn segist vera hlynnt samkeppni og hagstæðum rekstrarskilyrðum fyrirtækja og ætti að taka þetta mál upp af krafti. Auknar tekjur úr vösum birgja Fríhafnarinnar Í útboðsgögnum Isavia er lögð rík áherzla á að Fríhöfnin bjóði farþegum, sem fara um Keflavíkurflugvöll, áfram samkeppnisfært verð. Það er vel. En í ljósi ofangreinds blasir við að hinar „verulega auknu tekjur“ Isavia af samningnum við Heinemann koma þá úr vösum birgja Fríhafnarinnar, þar á meðal lítilla og meðalstórra innlendra framleiðenda – með viðkomu í hagnaði þýzka stórfyrirtækisins. Ávinningur þessa hluta íslenzks samfélags virðist ætla að verða neikvæður og enn sem komið er fer mjög lítið fyrir hinni „samfélagslegu ábyrgð“ sem Heinemann er ætlað að sýna gagnvart minni fyrirtækjum. Vonandi endar það ekki þannig að litlu fyrirtækin leggi upp laupana og „staðartilfinningin“ verði eftir því. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun