Minning fórnarlamba helfararinnar svívirt Einar Ólafsson skrifar 19. febrúar 2025 07:01 27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Seinni heimsstyrjöldin Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun