Getur rafmagnið lært af símanum? Sigurður Jóhannesson skrifar 9. desember 2024 14:31 Orkufyrirtækin stóðu fyrir nokkrum umræðufundum í aðdraganda kosninga. Meginefnið var hvernig tryggja mætti almenningi og litlum fyrirtækjum nóg rafmagn á viðráðanlegu verði. Samkeppni er frekar nýtilkomin á þessum markaði. Segja má að henni hafi verið þröngvað upp á okkur af Evrópusambandinu og henni var ekki vel tekið af öllum. Áður var rafmagn almannaþjónusta og selt í einkasölu og markaðurinn ber enn svip af því. Orkufyrirtæki eru enn flest í eigu ríkis og sveitarfélaga. Vandinn, sem nú blasir við, er að rafmagn gæti ,,lekið“ frá almennum markaði, sem kaupir núna innan við fimmtung framleiðslunnar, til stórnotenda, sem fá afganginn. Helst virðist hætta talin á að eini stóri framleiðandinn í einkaeigu, HS-Orka, taki upp á því að selja rafmagnið hæstbjóðanda. Að vísu er sennilega lítil hætta á að almenning skorti rafmagn á næstunni, en verð gæti hækkað. Stórnotendur eiga í harðri samkeppni á alþjóðamarkaði og þola yfirleitt ekki miklar verðhækkanir. Almenningur vill aftur á móti sitt rafmagn, þótt hann þurfi að borga meira fyrir það. Þess vegna er hæpið að halda því fram að almenningur megi sín lítils í samkeppni um rafmagn við stórnotendur. Ef rafmagnsverð hækkar á almennum markaði kemur að því að stórnotendur sjá sér hag í að bjóða ,,sitt rafmagn“ til sölu þar. Á fundi í Grósku 21. nóvember sagði starfsmaður HS-Orku að stórnotendum, sem keyptu rafmagn af fyrirtækinu, væri í sjálfsvald sett hvort þeir notuðu það sjálfir eða seldu það öðrum. Hann benti á, að þar sem stórnotendur keyptu 80% alls rafmagns hér á landi þýddi 1% samdráttur í kaupum þeirra 4% meira framboð á almennum markaði. Starfsmaður Elkems, sem vinnur málma í Hvalfirði, Noregi og víðar, sagði að móðurfyrirtækið væri mjög virkt á rafmagnsmarkaði í Noregi. Það setti hluta af sínu rafmagni á almennan markað þegar markaðsverð hækkaði þar í landi og keypti meira en venjulega þegar rafmagnið væri ódýrt. Á fulltrúa ríkisrisans á íslenskum rafmagnsmarkaði mátti aftur á móti skilja að slíkt framsal væri erfiðleikum bundið. Sveiflur í verði á rafmagni eru hvimleiðar, ekki síður en sveiflur í bensínverði. Skiljanlegt er að menn vilji vernda almenning fyrir þeim. En markmiðið með þeim inngripum sem nú eru ráðgerð virðist ekki vera að draga úr verðsveiflum, heldur að koma í veg fyrir að verð hækki á almennum markaði. Stöðva á ,,lekann“ með öllu og aðskilja rafmagnsmarkaði fyrir stórnotendur og almenning.[1] Rafmagn verður selt á markaðsverði til stórnotenda, en á almennum markaði verður boðið ,,viðráðanlegt verð“. Þetta þýðir að almennir notendur fá ekki rétt merki um raunverulegt verð orkunnar. Það hefur ýmsar afleiðingar. Ef rafmagnsverð á almennum markaði fær að hækka í takt við kröfur markaðsins er ekki ólíklegt að rafmagn til orkuskipta á komandi áratugum verði einkum sótt til stórnotenda, sem smám saman munu draga sig í hlé. Ef tengsl rofna milli markaða verður rafmagnið sennilega einkum sótt í nýjar virkjanir. Getur verið að viðhorf stjórnenda raforkufyrirtækja mótist af eignarhaldi fyrirtækjanna og fyrri skipan markaðsins? Skoðum annað dæmi um umskipti úr ríkiseinkasölu í samkeppnismarkað. Fram á tíunda áratug fyrri aldar var símaþjónusta í höndum eins ríkisfyrirtækis. Frumkvæði að samkeppni í símaþjónustu kom líka að utan, en breytingin tengdist aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu. Umskiptin voru ekki hnökralaus, en í stórum dráttum gengu þau vel. Ríkið seldi Símann og hætti að skipta sér af starfseminni, nema til þess að sjá um að farið væri að leikreglum. Ný símafyrirtæki spruttu upp og markaður með símaþjónustu varð með líflegri mörkuðum. Fáum dettur nú í hug að taka aftur upp fyrri hætti. Mikilvægt er að rafmagn til orkuskipta sé sótt þangað sem það er ódýrast - hvort sem það verða nýjar virkjanir eða stórnotendur sem nú nýta rafmagnið í sína starfsemi. Löng reynsla og niðurstöður fræðimanna sýna að ekki borgar sig að grípa inn í niðurstöður samkeppnismarkaða nema góðar ástæður séu til. Rask á náttúrunni, mengun eða áhrif á útsýni geta réttlætt sérstök gjöld á framkvæmdir. Það eru miklu hæpnari rök fyrir inngripum að það sé ,,í DNA Íslendinga að við viljum bara ódýra íslenska raforku“, svo að vitnað sé í ummæli ræðumanns á einum orkufundinum í haust. Höfundur er hagfræðingur. [1] Sjá til dæmis grein Tinnu Traustadóttur: Heimili eiga ekki að keppa við stórnotendur um örugga orku, 16.03.2023, sótt af https://www.landsvirkjun.is/frettir/heimili-eiga-ekki-ad-keppa-vid-stornotendur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Sjá meira
Orkufyrirtækin stóðu fyrir nokkrum umræðufundum í aðdraganda kosninga. Meginefnið var hvernig tryggja mætti almenningi og litlum fyrirtækjum nóg rafmagn á viðráðanlegu verði. Samkeppni er frekar nýtilkomin á þessum markaði. Segja má að henni hafi verið þröngvað upp á okkur af Evrópusambandinu og henni var ekki vel tekið af öllum. Áður var rafmagn almannaþjónusta og selt í einkasölu og markaðurinn ber enn svip af því. Orkufyrirtæki eru enn flest í eigu ríkis og sveitarfélaga. Vandinn, sem nú blasir við, er að rafmagn gæti ,,lekið“ frá almennum markaði, sem kaupir núna innan við fimmtung framleiðslunnar, til stórnotenda, sem fá afganginn. Helst virðist hætta talin á að eini stóri framleiðandinn í einkaeigu, HS-Orka, taki upp á því að selja rafmagnið hæstbjóðanda. Að vísu er sennilega lítil hætta á að almenning skorti rafmagn á næstunni, en verð gæti hækkað. Stórnotendur eiga í harðri samkeppni á alþjóðamarkaði og þola yfirleitt ekki miklar verðhækkanir. Almenningur vill aftur á móti sitt rafmagn, þótt hann þurfi að borga meira fyrir það. Þess vegna er hæpið að halda því fram að almenningur megi sín lítils í samkeppni um rafmagn við stórnotendur. Ef rafmagnsverð hækkar á almennum markaði kemur að því að stórnotendur sjá sér hag í að bjóða ,,sitt rafmagn“ til sölu þar. Á fundi í Grósku 21. nóvember sagði starfsmaður HS-Orku að stórnotendum, sem keyptu rafmagn af fyrirtækinu, væri í sjálfsvald sett hvort þeir notuðu það sjálfir eða seldu það öðrum. Hann benti á, að þar sem stórnotendur keyptu 80% alls rafmagns hér á landi þýddi 1% samdráttur í kaupum þeirra 4% meira framboð á almennum markaði. Starfsmaður Elkems, sem vinnur málma í Hvalfirði, Noregi og víðar, sagði að móðurfyrirtækið væri mjög virkt á rafmagnsmarkaði í Noregi. Það setti hluta af sínu rafmagni á almennan markað þegar markaðsverð hækkaði þar í landi og keypti meira en venjulega þegar rafmagnið væri ódýrt. Á fulltrúa ríkisrisans á íslenskum rafmagnsmarkaði mátti aftur á móti skilja að slíkt framsal væri erfiðleikum bundið. Sveiflur í verði á rafmagni eru hvimleiðar, ekki síður en sveiflur í bensínverði. Skiljanlegt er að menn vilji vernda almenning fyrir þeim. En markmiðið með þeim inngripum sem nú eru ráðgerð virðist ekki vera að draga úr verðsveiflum, heldur að koma í veg fyrir að verð hækki á almennum markaði. Stöðva á ,,lekann“ með öllu og aðskilja rafmagnsmarkaði fyrir stórnotendur og almenning.[1] Rafmagn verður selt á markaðsverði til stórnotenda, en á almennum markaði verður boðið ,,viðráðanlegt verð“. Þetta þýðir að almennir notendur fá ekki rétt merki um raunverulegt verð orkunnar. Það hefur ýmsar afleiðingar. Ef rafmagnsverð á almennum markaði fær að hækka í takt við kröfur markaðsins er ekki ólíklegt að rafmagn til orkuskipta á komandi áratugum verði einkum sótt til stórnotenda, sem smám saman munu draga sig í hlé. Ef tengsl rofna milli markaða verður rafmagnið sennilega einkum sótt í nýjar virkjanir. Getur verið að viðhorf stjórnenda raforkufyrirtækja mótist af eignarhaldi fyrirtækjanna og fyrri skipan markaðsins? Skoðum annað dæmi um umskipti úr ríkiseinkasölu í samkeppnismarkað. Fram á tíunda áratug fyrri aldar var símaþjónusta í höndum eins ríkisfyrirtækis. Frumkvæði að samkeppni í símaþjónustu kom líka að utan, en breytingin tengdist aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu. Umskiptin voru ekki hnökralaus, en í stórum dráttum gengu þau vel. Ríkið seldi Símann og hætti að skipta sér af starfseminni, nema til þess að sjá um að farið væri að leikreglum. Ný símafyrirtæki spruttu upp og markaður með símaþjónustu varð með líflegri mörkuðum. Fáum dettur nú í hug að taka aftur upp fyrri hætti. Mikilvægt er að rafmagn til orkuskipta sé sótt þangað sem það er ódýrast - hvort sem það verða nýjar virkjanir eða stórnotendur sem nú nýta rafmagnið í sína starfsemi. Löng reynsla og niðurstöður fræðimanna sýna að ekki borgar sig að grípa inn í niðurstöður samkeppnismarkaða nema góðar ástæður séu til. Rask á náttúrunni, mengun eða áhrif á útsýni geta réttlætt sérstök gjöld á framkvæmdir. Það eru miklu hæpnari rök fyrir inngripum að það sé ,,í DNA Íslendinga að við viljum bara ódýra íslenska raforku“, svo að vitnað sé í ummæli ræðumanns á einum orkufundinum í haust. Höfundur er hagfræðingur. [1] Sjá til dæmis grein Tinnu Traustadóttur: Heimili eiga ekki að keppa við stórnotendur um örugga orku, 16.03.2023, sótt af https://www.landsvirkjun.is/frettir/heimili-eiga-ekki-ad-keppa-vid-stornotendur
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun