Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar 22. nóvember 2024 13:32 Einhvern veginn var voða margt bannað á sokkabandsárum þess sem hér lemur lyklaborð. Samt hafði þegar átt sér stað mikil frelsisvæðing frá því á haftaárunum þegar „skömmtun“ var lykilhugtak og aðgangur að gæðum vel varðveittur, oft fyrir augljósa sérhagsmuni. Sumir fengu lán til að byggja húsnæði í hinum nýju hverfum, jafnvel ríkuleg sem fuðruðu upp í verðbólgubáli þeirra daga. Aðrir stóðu norpandi í biðröð með víxil undir hendinni sem vonast var til að útibústjóri skrifaði upp á, kannski út á flokksskírteini eða vensl. Þetta hefur verið agalegur tími fyrir ungar barnafjölskyldur sem hafa lifað milli vonar og ótta um efnhag heimilisins. Því miður hefur sigið á ógæfuhliðina í húsnæðismálum hálfri öld síðar svo enginn skilur eiginlega hvað fór úrskeiðis. Eftir niðursveiflu Covid tímabilsins tók við verðbólga af þeirri stærðargráðu að minnti á gömlu, vondu dagana þegar krónan var ekki gjaldgeng til gjaldeyriskaupa og vextir af lánum ruku upp. Tilraun til að hafa þetta öðruvisi mistókst herfilega og falleinkuninn var endanlega þegar Seðlabankinn réði unga fólkinu því að leita aftur í verðtryggðu „Íslandslánin“ sem höfðu verið alræmd vegna vaxtaokurs til lengri tíma. Það mun taka sinn tíma að sleikja sárin eftir að greiðslubyrði á nafnvaxtalánum tvöfaldaðist nánast og allar forsendur greiðslumats fuku út í veður og vind. Á þessum tíma var ekki sjálfsagt að miðstéttin héldi í skemmtireisur, sumarfrí, helgarferðir og tásuveður á Tene, kannski mörgum sinnum á ári. En það var þó flogið á Kaupmannahöfn reglulega og Lúxembúrg, þótt kannski ætti enginn beinlínis erindi þangað. Við heimkomu kárnaði gamanið ef eitthvað bitastætt hafði verið keypt, og var þar blessaða áfengið enn í brennidepli eins og svo oft á landinu bláa. Inn að tollafgreiðslunni myndaðist þráfaldlega löng röð þar sem tollverðir ríkisins veltu gaumgæfilega fyrir sér varningi sem stundum var kominn alla leið frá sólarströnd á Spáni. Það greiddist þó heldur úr flækjunni þegar tekin var upp tilskipun, eins og þekktist í ríkjunum á meginlandi Evrópu, sem virtist láta sér furðulega létt í rúmi liggja að skoða ofan í ferðatöskur túristana. Græn og rauð hlið tóku nú í meginatriðum við af hinum knáu og stundum söngelsku tollvörðum. Það bar þó alltaf reglulega vel í veiði. Sérstaklega þegar einhver delinkventinn hugðist með ósvífnu göngulagi ætla að stika í gegnum græna hliðið með fríhafnarpoka frá „Kastrup“. Komust yfirvöld þarna í feitt, í orðsins fyllstu merkingu. Lifrarkæfa grófhökkuð, osturinn knái „Gamle Ole“ og dönsk salamí, drottning unnu kjötvörunnar. Sú sem gripin var með bleiku pulsuna með öllum fituklessunum hvítu mátti sjá hana tekna til hliðar og kyngja sekt upp á ríflega sjöhundruð krónur íslenskar að núvirði. Var það mjög neyðarlegt að vera tekin til hliðar af tollvörðum eins og hver annar glæpamaður. Fyrir ferðalangana gilti í raun að hver einasti þeirra gat hugsanlega verið að smygla þannig að „sekur fundinn þar til sakleysi var sannað“, átti hér ágætlega við. Nokkrum árum síðar vakti furðu þegar þessi varningur fékkst allt í einu í stórverslunum eins og ekkert væri sjálfsagðara. Þrátt fyrir áhættuna, sem þarna var tekin, urðu ekki mikil veikindi að því er vitað er á „Dönskum dögum“ í Hagkaupum, hin síðari ár, né heldur þótt leyfður yrði innflutningur á stórhættulegum kjúklingum í framhaldinu. Í vitundarvakningu um heilsu og lífsstíl hefur orðið til kynslóð sem leggur sér varla kjöt til munns og á þetta ekki síst við um ungu kynslóðina. Brokkolí, laukar, papríka og jafnvel eggaldin komið alla leið frá Marokkó hafa nú haslað sér freklegan völl í grænmetisdeildinni. En þó eru yfirvöld ekki alveg búin að firra sig allri ábyrgð. Sveppir, franskar kartöflur og melónur fást nú með smá vörugjöldum, bara pínu pons eins og í þá gömlu góðu daga. Þriðjungs vörugjald reiknast ofan á sætar kartöflur sem mörlandinn er orðinn sólginn í, sennilega svona bara til öryggis, þótt þær séu ekki framleiddar hér á landi og enginn til að vernda. En allur er varinn vitaskuld góður. Höfundur skipar áttunda sæti á lista Viðreisnar í Reykjavíkurkjördæmi suður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Viðreisn Mest lesið Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Einhvern veginn var voða margt bannað á sokkabandsárum þess sem hér lemur lyklaborð. Samt hafði þegar átt sér stað mikil frelsisvæðing frá því á haftaárunum þegar „skömmtun“ var lykilhugtak og aðgangur að gæðum vel varðveittur, oft fyrir augljósa sérhagsmuni. Sumir fengu lán til að byggja húsnæði í hinum nýju hverfum, jafnvel ríkuleg sem fuðruðu upp í verðbólgubáli þeirra daga. Aðrir stóðu norpandi í biðröð með víxil undir hendinni sem vonast var til að útibústjóri skrifaði upp á, kannski út á flokksskírteini eða vensl. Þetta hefur verið agalegur tími fyrir ungar barnafjölskyldur sem hafa lifað milli vonar og ótta um efnhag heimilisins. Því miður hefur sigið á ógæfuhliðina í húsnæðismálum hálfri öld síðar svo enginn skilur eiginlega hvað fór úrskeiðis. Eftir niðursveiflu Covid tímabilsins tók við verðbólga af þeirri stærðargráðu að minnti á gömlu, vondu dagana þegar krónan var ekki gjaldgeng til gjaldeyriskaupa og vextir af lánum ruku upp. Tilraun til að hafa þetta öðruvisi mistókst herfilega og falleinkuninn var endanlega þegar Seðlabankinn réði unga fólkinu því að leita aftur í verðtryggðu „Íslandslánin“ sem höfðu verið alræmd vegna vaxtaokurs til lengri tíma. Það mun taka sinn tíma að sleikja sárin eftir að greiðslubyrði á nafnvaxtalánum tvöfaldaðist nánast og allar forsendur greiðslumats fuku út í veður og vind. Á þessum tíma var ekki sjálfsagt að miðstéttin héldi í skemmtireisur, sumarfrí, helgarferðir og tásuveður á Tene, kannski mörgum sinnum á ári. En það var þó flogið á Kaupmannahöfn reglulega og Lúxembúrg, þótt kannski ætti enginn beinlínis erindi þangað. Við heimkomu kárnaði gamanið ef eitthvað bitastætt hafði verið keypt, og var þar blessaða áfengið enn í brennidepli eins og svo oft á landinu bláa. Inn að tollafgreiðslunni myndaðist þráfaldlega löng röð þar sem tollverðir ríkisins veltu gaumgæfilega fyrir sér varningi sem stundum var kominn alla leið frá sólarströnd á Spáni. Það greiddist þó heldur úr flækjunni þegar tekin var upp tilskipun, eins og þekktist í ríkjunum á meginlandi Evrópu, sem virtist láta sér furðulega létt í rúmi liggja að skoða ofan í ferðatöskur túristana. Græn og rauð hlið tóku nú í meginatriðum við af hinum knáu og stundum söngelsku tollvörðum. Það bar þó alltaf reglulega vel í veiði. Sérstaklega þegar einhver delinkventinn hugðist með ósvífnu göngulagi ætla að stika í gegnum græna hliðið með fríhafnarpoka frá „Kastrup“. Komust yfirvöld þarna í feitt, í orðsins fyllstu merkingu. Lifrarkæfa grófhökkuð, osturinn knái „Gamle Ole“ og dönsk salamí, drottning unnu kjötvörunnar. Sú sem gripin var með bleiku pulsuna með öllum fituklessunum hvítu mátti sjá hana tekna til hliðar og kyngja sekt upp á ríflega sjöhundruð krónur íslenskar að núvirði. Var það mjög neyðarlegt að vera tekin til hliðar af tollvörðum eins og hver annar glæpamaður. Fyrir ferðalangana gilti í raun að hver einasti þeirra gat hugsanlega verið að smygla þannig að „sekur fundinn þar til sakleysi var sannað“, átti hér ágætlega við. Nokkrum árum síðar vakti furðu þegar þessi varningur fékkst allt í einu í stórverslunum eins og ekkert væri sjálfsagðara. Þrátt fyrir áhættuna, sem þarna var tekin, urðu ekki mikil veikindi að því er vitað er á „Dönskum dögum“ í Hagkaupum, hin síðari ár, né heldur þótt leyfður yrði innflutningur á stórhættulegum kjúklingum í framhaldinu. Í vitundarvakningu um heilsu og lífsstíl hefur orðið til kynslóð sem leggur sér varla kjöt til munns og á þetta ekki síst við um ungu kynslóðina. Brokkolí, laukar, papríka og jafnvel eggaldin komið alla leið frá Marokkó hafa nú haslað sér freklegan völl í grænmetisdeildinni. En þó eru yfirvöld ekki alveg búin að firra sig allri ábyrgð. Sveppir, franskar kartöflur og melónur fást nú með smá vörugjöldum, bara pínu pons eins og í þá gömlu góðu daga. Þriðjungs vörugjald reiknast ofan á sætar kartöflur sem mörlandinn er orðinn sólginn í, sennilega svona bara til öryggis, þótt þær séu ekki framleiddar hér á landi og enginn til að vernda. En allur er varinn vitaskuld góður. Höfundur skipar áttunda sæti á lista Viðreisnar í Reykjavíkurkjördæmi suður.
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar