Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar 23. apríl 2024 10:00 Ótímabundið er stórt orð. Þó svo það sé ekki eins ljóðrænt og að eilífu þá er merkingin svipuð. Til dæmis ef einhver væri látinn vinna ótímabundið fyrir annan mann, væri viðkomandi þræll en ekki frjáls maður. Bókasafn sem myndi lána bækur ótímabundið myndi fyrr eða síðar tæmast. Meira að segja stjörnur og svarthol eru tímabundin því að á endanum fuðra þau upp eða fjara út. Engu að síður stendur nú til að afhenda eina af auðlindum Íslands ótímabundið. Í frumvarpi sem er komið til Alþingis stendur að rekstrarleyfi til sjókvíaeldis skuli vera ótímabundið. Það þýðir að fái einhver úthlutað firði til sjókvíaeldis mun sá hinn sami eiga réttinn til eilífðar, þar til sólin brennur út og jafnvel, í ákveðnum lagalegum skilningi, lengur en það. En hver getur gefið slíka gjöf? Skoðanir mínar á fiskeldi eru ekki sterkar í neina átt. Ég myndi ekki vilja þvinga íbúa í Stöðvarfirði og Seyðisfirði til að hafa fiskeldi í bakgarðinum sínum ef þeir eru því mótfallnir, en ég myndi heldur ekki vilja ræna atvinnutækifærum frá Vestfjörðum heldur, þar sem fiskeldisfyrirtæki virðast velkomin. Eflaust gildir það sama um fiskeldið og annan iðnað að skynsamlegt sé að hafa eftirlit með honum og reglur. Í dag mega Íslendingar ráðstafa sjónum í landhelgi sinni eins og þeir vilja. Það kostaði baráttu. Við stóðum í deilum við Breta um réttinn á því að veiða í sjónum í kringum eyjuna okkar og höfðum sigur. Að vísu vorum við heppin að þessi barátta átti sér stað á síðari hluta 20. aldar, þegar sterkari aðilinn hafði ekki ætíð vinningin heldur að hægt væri að treysta á alþjóðlega dómstóla og samninga milli þjóða. Hefðu þorskastríðin átt sér stað á 19. öld hefði Bretland unnið baráttuna með fallbyssubátum, svipað og þegar stórveldið þvingaði Kínverja til að leyfa innflutning á ópíum og afsala sér Hong Kong. Ópíum-stríðið var ein mesta niðurlæging í sögu Kína. En jafnvel eftir að Bretar höfðu gereytt sjóher keisarans og brennt niður sumarhöllina hans þá voru ekki undirritaðir samningar sem giltu ótímabundið. Bretar fengu leyfi til að gera það sem þeim sýndist með eyjarnar þar sem Hong Kong er í dag, reisa þar höfn og herstöð, og leika lausum hala í aðeins meira en öld. Það þótti mikil niðurlæging en tók þó enda, árið 1997 afhentu Bretar Hong Kong aftur þegar „leigusamningurinn‟ rann út. Það sem ég hef sterkar skoðanir á er tíminn, eða öllu heldur skorturinn á honum. Enginn getur lofað neinni auðlind til eilífðarnóns. Umræðan um fiskeldið í dag minnir svolítið á átökin um álverin fyrir meira en áratug, en hvað svo sem manni kann að finnast um orkusamninga við álverin þá gilda þeir ekki til eilífðarnóns. Í framtíðinni geta Íslendingar valið hvað þeir gera við orkuna, hvort hún skuli seld til hæstbjóðanda eða notuð í önnur verkefni. Það er skynsamlegt fyrirkomulag. Við erum nefnilega ekki einu eigendur landsins. Fyrri kynslóðir háðu baráttu fyrir fullveldi, sjálfstæði og landhelgi svo við mættum passa upp á landið í dag. Vatnið sem rennur til sjávar og sjórinn í kringum landið er sameign fyrri kynslóða með okkur og við deilum henni líka með þeim komandi. Þær eiga sama rétt og við á því að ákveða hvort eða hvernig eigi að nýta landið okkar og við ættum ekki að lofa öllu upp í ermina á þeim. En meira að segja við mannfólkið eigum landið ekki ein. Við deilum heiminum með fleiri verum, fuglum, fiskum og mosagróðri svo einhver séu nefnd. Ef að við komumst að því að einhver iðnaður sé að valda þeim skaða á einhvern hátt þá ber okkur skylda til að endurskoða fyrri ákvarðanir jafnvel þó það kunni að valda okkur tímabundnum óþægindum. Vistkerfið sem gerir okkur kleift að anda og nærast er flókið samspil og við erum sífellt að uppgötva hvernig fyrri ákvarðanir hafa umbreytt því, og hvernig þær umbreytingar setja okkur og aðrar verur í hættu. Ég játa að ég veit ekki hvað er skynsamlega langt rekstrarleyfi. Það getur verið há tala eða lág tala, en aðalatriðið er að hún sé endanleg tala og að réttur okkar til að endurskoða fyrri ákvarðanir sé ekki skertur. Eina sem ég bið Alþingisfólk um að skilja er að ekkert sé svo lítilvægt að það megi gefa það frá sér ótímabundið. Enginn má eignast eilífðina. Og það má heldur ekki gefa það sem maður ekki á. Höfundur er safnvörður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Sjókvíaeldi Fiskeldi Mest lesið Ákall til allra velunnara Sólheima í Grímsnesi Ingibjörg Rósa Björnsdóttir Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen Skoðun Er það ekki sjálfsögð krafa að fá bílastæði? Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Halla fer að ræða um frið við einræðisherra Daníel Þröstur Pálsson Skoðun Of lítið, of seint! Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson Skoðun Skoðun Skoðun Þegar viðskiptalíkan Vesturlanda er stríð – og almenningur borgar brúsann Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Slökkvum ekki Ljósið Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Er það ekki sjálfsögð krafa að fá bílastæði? Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Of lítið, of seint! Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Halla fer að ræða um frið við einræðisherra Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Ákall til allra velunnara Sólheima í Grímsnesi Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Varðveitum vatnið – hugvekja Hópur starfsfólks Náttúruminjasafns Íslands skrifar Skoðun Innviðaskuld við íslenskuna Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson skrifar Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Sjá meira
Ótímabundið er stórt orð. Þó svo það sé ekki eins ljóðrænt og að eilífu þá er merkingin svipuð. Til dæmis ef einhver væri látinn vinna ótímabundið fyrir annan mann, væri viðkomandi þræll en ekki frjáls maður. Bókasafn sem myndi lána bækur ótímabundið myndi fyrr eða síðar tæmast. Meira að segja stjörnur og svarthol eru tímabundin því að á endanum fuðra þau upp eða fjara út. Engu að síður stendur nú til að afhenda eina af auðlindum Íslands ótímabundið. Í frumvarpi sem er komið til Alþingis stendur að rekstrarleyfi til sjókvíaeldis skuli vera ótímabundið. Það þýðir að fái einhver úthlutað firði til sjókvíaeldis mun sá hinn sami eiga réttinn til eilífðar, þar til sólin brennur út og jafnvel, í ákveðnum lagalegum skilningi, lengur en það. En hver getur gefið slíka gjöf? Skoðanir mínar á fiskeldi eru ekki sterkar í neina átt. Ég myndi ekki vilja þvinga íbúa í Stöðvarfirði og Seyðisfirði til að hafa fiskeldi í bakgarðinum sínum ef þeir eru því mótfallnir, en ég myndi heldur ekki vilja ræna atvinnutækifærum frá Vestfjörðum heldur, þar sem fiskeldisfyrirtæki virðast velkomin. Eflaust gildir það sama um fiskeldið og annan iðnað að skynsamlegt sé að hafa eftirlit með honum og reglur. Í dag mega Íslendingar ráðstafa sjónum í landhelgi sinni eins og þeir vilja. Það kostaði baráttu. Við stóðum í deilum við Breta um réttinn á því að veiða í sjónum í kringum eyjuna okkar og höfðum sigur. Að vísu vorum við heppin að þessi barátta átti sér stað á síðari hluta 20. aldar, þegar sterkari aðilinn hafði ekki ætíð vinningin heldur að hægt væri að treysta á alþjóðlega dómstóla og samninga milli þjóða. Hefðu þorskastríðin átt sér stað á 19. öld hefði Bretland unnið baráttuna með fallbyssubátum, svipað og þegar stórveldið þvingaði Kínverja til að leyfa innflutning á ópíum og afsala sér Hong Kong. Ópíum-stríðið var ein mesta niðurlæging í sögu Kína. En jafnvel eftir að Bretar höfðu gereytt sjóher keisarans og brennt niður sumarhöllina hans þá voru ekki undirritaðir samningar sem giltu ótímabundið. Bretar fengu leyfi til að gera það sem þeim sýndist með eyjarnar þar sem Hong Kong er í dag, reisa þar höfn og herstöð, og leika lausum hala í aðeins meira en öld. Það þótti mikil niðurlæging en tók þó enda, árið 1997 afhentu Bretar Hong Kong aftur þegar „leigusamningurinn‟ rann út. Það sem ég hef sterkar skoðanir á er tíminn, eða öllu heldur skorturinn á honum. Enginn getur lofað neinni auðlind til eilífðarnóns. Umræðan um fiskeldið í dag minnir svolítið á átökin um álverin fyrir meira en áratug, en hvað svo sem manni kann að finnast um orkusamninga við álverin þá gilda þeir ekki til eilífðarnóns. Í framtíðinni geta Íslendingar valið hvað þeir gera við orkuna, hvort hún skuli seld til hæstbjóðanda eða notuð í önnur verkefni. Það er skynsamlegt fyrirkomulag. Við erum nefnilega ekki einu eigendur landsins. Fyrri kynslóðir háðu baráttu fyrir fullveldi, sjálfstæði og landhelgi svo við mættum passa upp á landið í dag. Vatnið sem rennur til sjávar og sjórinn í kringum landið er sameign fyrri kynslóða með okkur og við deilum henni líka með þeim komandi. Þær eiga sama rétt og við á því að ákveða hvort eða hvernig eigi að nýta landið okkar og við ættum ekki að lofa öllu upp í ermina á þeim. En meira að segja við mannfólkið eigum landið ekki ein. Við deilum heiminum með fleiri verum, fuglum, fiskum og mosagróðri svo einhver séu nefnd. Ef að við komumst að því að einhver iðnaður sé að valda þeim skaða á einhvern hátt þá ber okkur skylda til að endurskoða fyrri ákvarðanir jafnvel þó það kunni að valda okkur tímabundnum óþægindum. Vistkerfið sem gerir okkur kleift að anda og nærast er flókið samspil og við erum sífellt að uppgötva hvernig fyrri ákvarðanir hafa umbreytt því, og hvernig þær umbreytingar setja okkur og aðrar verur í hættu. Ég játa að ég veit ekki hvað er skynsamlega langt rekstrarleyfi. Það getur verið há tala eða lág tala, en aðalatriðið er að hún sé endanleg tala og að réttur okkar til að endurskoða fyrri ákvarðanir sé ekki skertur. Eina sem ég bið Alþingisfólk um að skilja er að ekkert sé svo lítilvægt að það megi gefa það frá sér ótímabundið. Enginn má eignast eilífðina. Og það má heldur ekki gefa það sem maður ekki á. Höfundur er safnvörður.
Skoðun Þegar viðskiptalíkan Vesturlanda er stríð – og almenningur borgar brúsann Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar