Sláandi úttekt á ópíóðavandanum – stjórnvöld fá falleinkun Sigmar Guðmundsson skrifar 20. mars 2024 11:30 Ný úttekt Ríkisendurskoðunar á ópíóðavandanum er svakaleg lesning. Margt af þessu vissi maður fyrir en að fá þetta allt samandregið frá eftirlitsstofnun Alþingis er mjög verðmætt. Eitt helsta atriði skýrslunnar er að ekkert ráðuneyti eða stofnun hefur tekið skýra forystu í málum sem snúa að ópíóðafíkn og öðrum fíknivanda. „Heilbrigðisráðuneytið þarf að taka skýra forystu í málaflokknum.“ Að þetta sé staðan er beinlínis grátlegt. Skoðum hvað þetta þýðir. Það eru um 2700 manns sem biðja um pláss á Vogi á hverju ári. Stór hópur til viðbótar leitar beint í önnur úrræði, til dæmis á Landspítala. Það létust um 30 vegna ópíóðafíknar í fyrra, mest ungt fólk. Tugir til viðbótar létust úr sjúkdómnum með öðrum hætti. Varlega áætlað er tala látinna yfir 100 á ári. Það þurfa þúsundir einstaklinga að leita á náðir heilbrigðiskerfisins á hverju ári með banvænan sjúkdóm, en samt ríkir algert forystuleysi í málaflokknum. „Engin viðmælenda Ríkisendurskoðunar gat bent á hvar forysta í málaflokknum lægi.“ Þetta segir okkur að þótt heilbrigðisyfirvöld gangist við því að fíknivandi sé sjúkdómur, þá skortir yfirgengilega mikið upp á að vandanum sé sinnt með mannsæmandi hætti. Stjórnvöld hafa ekki einu sinni yfirsýn yfir verkefnin sem þarf að sinna vegna alvarlega veiks fólks sem á skýlausan rétt á heilbrigðisþjónustu en fær hana ekki. Það hefur verið vitað í fjölmörg ár að meðferðarpláss á Íslandi eru allt of fá. Það skortir endurhæfingu. Það skortir bráðaþjónustu. Það er skortur á fjármagni. Skortur á skaðaminnkun. Alvarlegastur er samt áratuga skortur á ráðamönnum sem raunverulega skynja og skilja hvað vandinn er hrikalega stór og víðtækur. Hringir það í alvöru engum bjöllum að nokkur þúsund manns með banvænan sjúkdóm biðja um aðstoð á hverju ári? Mun fleiri en greinast með krabbamein árlega. Það er fleira sem kemur fram í úttektinni. „Heilbrigðisráðuneyti hefur ekki metið fjárþörf vegna ópíóíðavanda auk þess sem þörf fyrir heilbrigðis- og meðferðarþjónustu vegna vímuefnavanda hefur ekki verið kortlögð með heildstæðum hætti.“ Þetta er sorglegt að lesa því ópíóðavandinn hefur verið staðreynd í íslensku samfélagi í áratugi og neyslan er að aukast mikið. Samt hafa yfirvöld ekki drattast til að kortleggja hversu mikla þjónustu þurfi að veita eða hverskonar þjónustu. Hvað þá að menn hafi lagst yfir hvað hún geti kostað. Málaflokkurinn danglar bara einhvern veginn áfram á sjálfstýringu og heilbrigðisyfirvöld reiða sig á að grasrótar og félagasamtök dragi vagninn. Svona hefur þetta verið í áratugi. Augljósasta dæmið um þetta er sú dapra staðreynd að ríkið niðurgreiðir lyfjameðferð vegna ópíóðafíknar hjá SÁÁ fyrir 90 manns á ári. Það er óbreytt frá árinu 2014 á meðan vandinn vex og vex. Þetta er meðferð við hættulegustu neyslunni. Í fyrra fengu hins vegar 358 einstaklingar þessa meðferð hjá SÁÁ. Þetta þýðir að íslenska ríkið borgar þessa lífsbjargandi heilbrigðisþjónustu fyrir einn af hverjum fjórum sem meðferðina þiggja. 268 sjúklingar fá þessa sjálfsögðu heilbrigðisþjónustu eingöngu vegna þess að fjöldi fólks nennir að selja álfinn í Kringlunni og Smáralind, en ekki vegna þess að ríkið tryggi hana. Stjórnarskrárbundin réttur til heilbrigðisþjónustu á ekki að ráðast af því hversu dugleg félagasamtök eru að selja fígúrur í verslunarmiðstöðvum eða biðja um fé frá fyrirtækjum. Myndum við sætta okkur við að sjúklingur kæmist ekki í hjartaaðgerð eða að krabbameinssjúkur fengi ekki lyf vegna þess að einhver álfasala í Glæsibæ gekk ekki nógu vel? Auðvitað ekki, þetta er bara della og þvæla og við eigum ekki að sætta okkur við þetta lengur. Það kostar um 100 milljónir að borga þessa meðferð að fullu fyrir alla og ég hef lagt fram þingmál sem á að tryggja að það verði gert. Vonandi verður það samþykkt. Það kemur líka fram í úttektinni að hópur fólks fær ekki þjónustu við hæfi í þeim úrræðum sem til eru og einnig að það sárvanti bráðaþjónustu fyrir fíknisjúka. Þetta er mjög mikilvægt atriði sem lengi hefur verið talað um en lítið þokast áfram. Það vantar líka reglugerð og klínískar leiðbeiningar um ópíóðameðferðina og allt þetta er ekki tæmandi upptalning á því sem Ríkisendurskoðun nefnir. Staðan er einfaldlega grafalvarleg og við þurfum að gera miklu betur. Vonandi ýtir þessi skýrsla við stjórnvöldum. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigmar Guðmundsson Fíkn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Sjá meira
Ný úttekt Ríkisendurskoðunar á ópíóðavandanum er svakaleg lesning. Margt af þessu vissi maður fyrir en að fá þetta allt samandregið frá eftirlitsstofnun Alþingis er mjög verðmætt. Eitt helsta atriði skýrslunnar er að ekkert ráðuneyti eða stofnun hefur tekið skýra forystu í málum sem snúa að ópíóðafíkn og öðrum fíknivanda. „Heilbrigðisráðuneytið þarf að taka skýra forystu í málaflokknum.“ Að þetta sé staðan er beinlínis grátlegt. Skoðum hvað þetta þýðir. Það eru um 2700 manns sem biðja um pláss á Vogi á hverju ári. Stór hópur til viðbótar leitar beint í önnur úrræði, til dæmis á Landspítala. Það létust um 30 vegna ópíóðafíknar í fyrra, mest ungt fólk. Tugir til viðbótar létust úr sjúkdómnum með öðrum hætti. Varlega áætlað er tala látinna yfir 100 á ári. Það þurfa þúsundir einstaklinga að leita á náðir heilbrigðiskerfisins á hverju ári með banvænan sjúkdóm, en samt ríkir algert forystuleysi í málaflokknum. „Engin viðmælenda Ríkisendurskoðunar gat bent á hvar forysta í málaflokknum lægi.“ Þetta segir okkur að þótt heilbrigðisyfirvöld gangist við því að fíknivandi sé sjúkdómur, þá skortir yfirgengilega mikið upp á að vandanum sé sinnt með mannsæmandi hætti. Stjórnvöld hafa ekki einu sinni yfirsýn yfir verkefnin sem þarf að sinna vegna alvarlega veiks fólks sem á skýlausan rétt á heilbrigðisþjónustu en fær hana ekki. Það hefur verið vitað í fjölmörg ár að meðferðarpláss á Íslandi eru allt of fá. Það skortir endurhæfingu. Það skortir bráðaþjónustu. Það er skortur á fjármagni. Skortur á skaðaminnkun. Alvarlegastur er samt áratuga skortur á ráðamönnum sem raunverulega skynja og skilja hvað vandinn er hrikalega stór og víðtækur. Hringir það í alvöru engum bjöllum að nokkur þúsund manns með banvænan sjúkdóm biðja um aðstoð á hverju ári? Mun fleiri en greinast með krabbamein árlega. Það er fleira sem kemur fram í úttektinni. „Heilbrigðisráðuneyti hefur ekki metið fjárþörf vegna ópíóíðavanda auk þess sem þörf fyrir heilbrigðis- og meðferðarþjónustu vegna vímuefnavanda hefur ekki verið kortlögð með heildstæðum hætti.“ Þetta er sorglegt að lesa því ópíóðavandinn hefur verið staðreynd í íslensku samfélagi í áratugi og neyslan er að aukast mikið. Samt hafa yfirvöld ekki drattast til að kortleggja hversu mikla þjónustu þurfi að veita eða hverskonar þjónustu. Hvað þá að menn hafi lagst yfir hvað hún geti kostað. Málaflokkurinn danglar bara einhvern veginn áfram á sjálfstýringu og heilbrigðisyfirvöld reiða sig á að grasrótar og félagasamtök dragi vagninn. Svona hefur þetta verið í áratugi. Augljósasta dæmið um þetta er sú dapra staðreynd að ríkið niðurgreiðir lyfjameðferð vegna ópíóðafíknar hjá SÁÁ fyrir 90 manns á ári. Það er óbreytt frá árinu 2014 á meðan vandinn vex og vex. Þetta er meðferð við hættulegustu neyslunni. Í fyrra fengu hins vegar 358 einstaklingar þessa meðferð hjá SÁÁ. Þetta þýðir að íslenska ríkið borgar þessa lífsbjargandi heilbrigðisþjónustu fyrir einn af hverjum fjórum sem meðferðina þiggja. 268 sjúklingar fá þessa sjálfsögðu heilbrigðisþjónustu eingöngu vegna þess að fjöldi fólks nennir að selja álfinn í Kringlunni og Smáralind, en ekki vegna þess að ríkið tryggi hana. Stjórnarskrárbundin réttur til heilbrigðisþjónustu á ekki að ráðast af því hversu dugleg félagasamtök eru að selja fígúrur í verslunarmiðstöðvum eða biðja um fé frá fyrirtækjum. Myndum við sætta okkur við að sjúklingur kæmist ekki í hjartaaðgerð eða að krabbameinssjúkur fengi ekki lyf vegna þess að einhver álfasala í Glæsibæ gekk ekki nógu vel? Auðvitað ekki, þetta er bara della og þvæla og við eigum ekki að sætta okkur við þetta lengur. Það kostar um 100 milljónir að borga þessa meðferð að fullu fyrir alla og ég hef lagt fram þingmál sem á að tryggja að það verði gert. Vonandi verður það samþykkt. Það kemur líka fram í úttektinni að hópur fólks fær ekki þjónustu við hæfi í þeim úrræðum sem til eru og einnig að það sárvanti bráðaþjónustu fyrir fíknisjúka. Þetta er mjög mikilvægt atriði sem lengi hefur verið talað um en lítið þokast áfram. Það vantar líka reglugerð og klínískar leiðbeiningar um ópíóðameðferðina og allt þetta er ekki tæmandi upptalning á því sem Ríkisendurskoðun nefnir. Staðan er einfaldlega grafalvarleg og við þurfum að gera miklu betur. Vonandi ýtir þessi skýrsla við stjórnvöldum. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar